Οι προδιαγραφές κατασκευής κτιρίων στη χώρα μας, όπως και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έχουν αλλάξει σημαντικά τα τελευταία χρόνια και πρόκειται να αλλάξουν ακόμη περισσότερο τα επόμενα.
H συρρίκνωση της οικοδομικής δραστηριότητας και η ύφεση της κατασκευαστικής βιομηχανίας στην Ελλάδα λόγω της μεγάλης και πολυετούς οικονομικής ύφεσης ίσως δεν έχουν κάνει ευρύτατα αντιληπτές τις αλλαγές αυτές οι οποίες περισσότερο ή λιγότερο θα επηρεάσουν στο μέλλον όλους μας.
Η κατηγοριοποίηση των κτιρίων ανάλογα με την ενεργειακή τους συμπεριφορά, η έκδοση ενεργειακού πιστοποιητικού σε κάθε κτίριο για κάθε συναλλαγή μίσθωσης ή πώλησής του και η δημιουργία ενεργειακών επιθεωρητών κατάλληλα εκπαιδευμένων για την ενεργειακή πιστοποίησή τους αποτελούν σημαντικές θεσμικές αλλαγές στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια.
Επιπροσθέτως κάθε νέο κτίριο που κατασκευάζεται σήμερα θα πρέπει να έχει πολύ καλή ενεργειακή συμπεριφορά και χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση. Οι αλλαγές στον τρόπο κατασκευής κτιρίων θα ενταθούν τα προσεχή χρόνια καθώς από 1/1/2019 τα νέα δημόσια κτίρια και από 1/1/2021 τα νέα ιδιωτικά θα πρέπει να είναι “σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης” δηλαδή να καταναλώνουν σημαντικά λιγότερη ενέργεια σε σχέση με τα σημερινά [Νόμος 4122 (19-2-2013) για την εναρμόνιση με την οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου]. Σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) τα κτίρια καταναλώνουν το 40% περίπου της συνολικά καταναλισκόμενης ενέργειας, ενώ το υπόλοιπο καταναλώνεται στη βιομηχανία, στη γεωργία, τις υπηρεσίες και τις μεταφορές. Αξίζει να αναφερθεί ότι η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια είναι ευκολότερη σε σχέση με την εξοικονόμηση στη βιομηχανία και τις μεταφορές. Στη χώρα μας όπου μόνο το 30% των κτιρίων έχει θερμική μόνωση, τα δύο τρίτα περίπου της καταναλισκόμενης ενέργειας σε αυτά αφορά τη θέρμανσή τους.
Οι κύριοι λόγοι που επέβαλαν στις αρχές του 21ου αιώνα στην Ε.Ε. τη δημιουργία νέου θεσμικού πλαισίου στην κατασκευή κτιρίων είναι:
Α) Η αναγκαιότητα αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών και της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Καθώς η κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια σχετίζεται με τη χρήση ορυκτών καυσίμων και δημιουργία εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων είναι προφανές ότι η μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας σε αυτά θα έχει θετικές περιβαλλοντικές συνέπειες.
Β) Η αύξηση της ενεργειακής επάρκειας της Ευρώπης. Καθώς η κατανάλωση και οι εισαγωγές ενέργειας αυξάνονται, η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια (αλλά και σε άλλους τομείς όπως στη βιομηχανία, τις μεταφορές κ.ά.) θα βελτιώσει την ενεργειακή της επάρκεια και έτσι θα εξαρτάται λιγότερο από τις εισαγωγές καυσίμων.
Γ) Η αύξηση της ενεργειακής της ασφάλειας. Καθώς η Ε.Ε. εισάγει σημαντικές ποσότητες καυσίμων από τρίτες χώρες είναι ευάλωτη σε γεωπολιτικές αστάθειες και συγκρούσεις. Η εξοικονόμηση ενέργειας έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση των αναγκών της σε εισαγόμενα καύσιμα και την αύξηση της ενεργειακής της ασφάλειας.
Δ) Η στήριξη της Ευρωπαϊκής βιομηχανίας παραγωγής δομικών υλικών και ενεργειακών συστημάτων η οποία θα δημιουργήσει νέα υλικά, διαφορετικά από αυτά που χρησιμοποιούνται σήμερα, τα οποία είναι απαραίτητα για τη κατασκευή κτιρίων με σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση.
Ε) Η απόκτηση τεχνογνωσίας σε παγκόσμιο επίπεδο στην κατασκευή κτιρίων με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας που θα της επιτρέψει στο μέλλον να έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στον τομέα αυτό και να πρωταγωνιστήσει στην παγκόσμια αγορά.
Για να είναι όμως δυνατή η κατασκευή κτιρίων σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης στη χώρα μας τα προσεχή χρόνια θα πρέπει:
Α) Να υπάρχει το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο
Β) Να είναι διαθέσιμα εμπορικά κατάλληλα υλικά και τεχνολογίες οι οποίες θα πρέπει ταυτόχρονα να είναι και οικονομικά βιώσιμες. Οι τεχνολογίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν περιλαμβάνουν επεμβάσεις στο κέλυφος του κτιρίου και η χρήση νέων υλικών, παθητικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης και δροσισμού, ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα υψηλής απόδοσης και διάφορες τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.
Γ) Να είναι δυνατή η χρηματοδότηση των κτιρίων σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης από τα πιστωτικά ιδρύματα. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η κατασκευή τους είναι σήμερα πιο ακριβή σε σχέση με ένα αντίστοιχο κτίριο που κατασκευαζόταν με προδιαγραφές του παρελθόντος. Η κατάσταση των πιστωτικών ιδρυμάτων της χώρας σήμερα δεν εμπνέει αισιοδοξία γι’ αυτό κάτι που όμως μπορεί να αλλάξει σε λίγα χρόνια.
Στην Ελλάδα δεν έχει καθορισθεί επακριβώς μέχρι σήμερα η καταναλισκόμενη ενέργεια στα κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης όπως συμβαίνει σε ορισμένες χώρες της Ε.Ε. που φαίνονται στον πίνακα 1. Ενδεικτικά η μέση κατανάλωση ενέργειας σε διάφορα κτίρια της χώρας φαίνεται στον πίνακα 2. Στη σημερινή οικονομική συγκυρία της χώρας η δημιουργία νέων κτιρίων σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα συναρτάται με τη δυνατότητα χρηματοδότησής τους, που δεν είναι εύκολη. Η κατασκευή τέτοιων κτιρίων απαιτεί αρχικά τη δαπάνη ενός σχετικά μεγαλύτερου ποσού σε σχέση με το παρελθόν , ποσό που θα εξοικονομηθεί σε βάθος χρόνου καθώς το ετήσιο κόστος της καταναλισκόμενης ενέργειας θα είναι μειωμένο. Στον δημόσιο τομέα οι δυνατότητες χρηματοδότησης είναι πολύ περιορισμένες. Εξαίρεση αποτελεί η δυνατότητα ενεργειακής αναβάθμισης διαφόρων δημόσιων κτιρίων με πόρους του ΕΣΠΑ, αλλά και πάλι οι διαθέσιμοι πόροι επαρκούν για μόνο λίγα κτίρια. Εάν υπάρχει ανάλογο ΕΣΠΑ την περίοδο που θα ακολουθήσει την τρέχουσα προγραμματική περίοδο, δηλαδή μετά το 2020, ίσως υπάρξει δυνατότητα χρηματοδότησης ιδιωτικών κτιρίων σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης όπως χρηματοδοτούνται σήμερα ενεργειακές αναβαθμίσεις κτιρίων με το πρόγραμμα ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ. Μία άλλη λύση για τη χρηματοδότηση ενεργειακής αναβάθμισης δημόσιων κτιρίων ίσως αποτελέσουν τα ιδιωτικά κεφάλαια μέσω συμπράξεων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, όπου υπάρχει το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Μία ακόμη εναλλακτική λύση αποτελεί η χρηματοδότηση των αναγκαίων ενεργειακών επενδύσεων στα κτίρια από Εταιρείες παροχής ενεργειακών υπηρεσιών. Όμως παρά τη θεσμοθέτηση των εταιρειών αυτών (Νόμος 3855/2010) η δραστηριοποίησή τους στην Ελλάδα είναι πολύ περιορισμένη.
Η έλλειψη τεχνογνωσίας για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων είναι ένα ακόμη πρόβλημα καθώς μέχρι σήμερα τα Πολυτεχνεία της χώρας δεν διαθέτουν στα προγράμματα σπουδών τους αρκετά μαθήματα ούτως ώστε να εκπαιδεύονται οι νέοι μηχανικοί στα θέματα αυτά. Έτσι καθώς στο μέλλον η αίτηση για πολεοδομική άδεια θα συνοδεύεται με τα απαραίτητα δικαιολογητικά που θα τεκμηριώνουν την κατασκευή κτιρίου με πολύ χαμηλή κατανάλωση ενέργειας απαιτείται η επιμόρφωσή τους όπως και των παλαιότερων μηχανικών.
Ένα ακόμα ερώτημα αφορά τη στάση των πολιτών σχετικά με την υποχρέωσή τους να κατασκευάζουν πλέον κτίρια με πολύ χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση και βεβαίως αυξημένο κόστος κατασκευής σε σχέση με το παρελθόν. Ίσως το αποδεχθούν θετικά, όμως είναι καλύτερο να υπάρχει η ευαισθητοποίηση και η συναίνεσή τους για την αναγκαιότητα αυτή.
Συνεπώς το νέο θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε. που καθορίσθηκε στις αρχές του 21ου αιώνα για την ενεργειακή πιστοποίηση των κτιρίων και οδήγησε στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του στην υποχρέωση κατασκευής κτιρίων σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης αλλάζει άρδην τον τρόπο σχεδιασμού και κατασκευής κτιρίων στην Ε.Ε. Νέες έννοιες όπως κτίρια μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας και κτίρια μηδενικών εκπομπών CO2 ανεπτύχθησαν με στόχο τη μείωση της κατανάλωσης φυσικών πόρων και του οικολογικού αποτυπώματος από την κατασκευή και λειτουργία των κτιρίων.
Η προσαρμογή μας στο νέο αυτό θεσμικό πλαίσιο απαιτεί μεγάλες αλλαγές τις οποίες όσο πιο γρήγορα κάνουμε τόσο τα οφέλη μας θα είναι μεγαλύτερα συμβάλλοντας στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας και των περιβαλλοντικών προβλημάτων μας.
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει ενεργειακή τεχνολογία στο ΤΕΙ Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του ΜΑΙΧ.
