Η άλλη όψη της σφαγής του “Charlie Hebdo”

Στις 11:30 το πρωί της Τετάρτης, στις 7 Ιανουαρίου δύο μασκοφόροι δολοφόνησαν δέκα ανθρώπους που εργάζονταν στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού “Charlie Hebdo” στο Παρίσι και δύο αστυνομικούς. Καθ’ όλες τις ενδείξεις, οι δολοφόνοι ήθελαν να “ξεπλύνουν” τις προσβολές κατά του Ισλάμ μέσα από τις γελοιογραφίες του περιοδικού.
Η δυτική κοινωνία αποσβολωμένη καταδίκασε το έγκλημα, που είδε κυρίως ως επίθεση κατά της ελευθεροτυπίας. Και αμέσως άνοιξε η συζήτηση για τα βαθύτερα αίτια της ισλαμικής τρομοκρατίας. Ακουσα Ελληνες δημοσιογράφους να υπαινίσσονται ότι οι μουσουλμάνοι είναι οπισθοδρομικοί, να λένε ότι η φτώχεια και η ανεργία τούς ωθούν στον εξτρεμισμό ή ότι η Ευρώπη τούς παρέχει τα πάντα και αυτοί είναι αχάριστοι. Κάποιοι έμμεσα δήλωναν ότι η δική μας κοινωνία είναι φωτισμένη και ανεκτική, σε αντίθεση με τις μουσουλμανικές κοινωνίες που είναι σκοταδιστικές. Δεν είναι μόνοι. Ο γιος του Σαρκοζί κάλεσε τους Γάλλους στα όπλα και η Μαρίν Λεπέν ζήτησε την κατάργηση της συμφωνίας Σένγκεν για την ελεύθερη διακίνηση των πολιτών και την επαναφορά της θανατικής ποινής.
Η τρομοκρατία είναι πολύπλοκο φαινόμενο και οι απλές ερμηνείες ελλιπείς ή λανθασμένες. Οι δύο μασκοφόροι διέπραξαν ένα έγκλημα πρώτου μεγέθους, αλλά για να κατανοήσει κανείς την πράξη τους πρέπει να προσπαθήσει να έρθει στη θέση τους. Το περιοδικό είχε δημοσιεύσει γελοιογραφίες του Μωάμεθ με χονδροειδή σεξουαλικά υπονοούμενα που προσέβαλαν τους μουσουλμάνους, που αριθμούν 1,6 δισ. παγκοσμίως. Το ερώτημα είναι ως πού φθάνει η ελευθερία της έκφρασης. Πώς θα αισθάνονταν οι περισσότεροι Ελληνες αν ένας μουσουλμάνος δημοσίευε αντίστοιχες γελοιογραφίες για τον Χριστό; Το άρθρο 14 του Συντάγματος της Ελλάδας στην παράγραφο 3 λέει ότι «επιτρέπεται η κατάσχεση [εφημερίδων και άλλων εντύπων], με παραγγελία εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία: α) για προσβολή της Χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας, β) για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας».
Παρενθετικά, πάντα αναρωτιόμουν αν το εδάφιο β παραβιάζει το άρθρο 4, παράγραφο 1 του Συντάγματος που ορίζει ότι «οι Ελληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου.»
Υπάρχουν όμως βαθύτερες όψεις της ισλαμικής τρομοκρατίας που θα ήθελα να εκθέσω ακροθιγώς. Το Ισλάμ δεν είναι η μόνη θρησκεία στο όνομα της οποίας πιστοί έχουν εμπλακεί σε μαζικά εγκλήματα. Ολες οι θρησκείες έχουν αυτό το θλιβερό προνόμιο. Για τους χριστιανούς θα αναφέρω ενδεικτικά τις Σταυροφορίες, την Ιερά Εξέταση και τις πρόσφατες αιματηρές διαμάχες καθολικών – διαμαρτυρομένων στη Β. Ιρλανδία ή ορθόδοξων – μουσουλμάνων στη Βοσνία.
Οι τρομοκράτες δεν είναι συνήθως ρακένδυτοι, αγράμματοι ή ανισόρροποι. Ακριβώς το αντίθετο. Ομως κατά κάποιον τρόπο θεωρούν τους εαυτούς τους αλτρουιστές που θέλουν να επανορθώσουν τις αδικίες σε βάρος του λαού τους. Η επίκληση της θρησκείας προσδίδει στον τρομοκράτη την αίσθηση της ιερής αποστολής που ο Θεός ευλογεί. Η αποστολή γίνεται ακόμη ιερότερη, αν ο τρομοκράτης αναμείξει την εθνική και την ανδρική τιμή στην πράξη του.
Οι περισσότερες τρομοκρατικές επιχειρήσεις στρέφονται εναντίον δυτικών χωρών και συμμάχων τους που καταλαμβάνουν ή ελέγχουν μουσουλμανικές χώρες. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Σικάγου, Pape και Feldman, μετά από εμπεριστατωμένη στατιστική ανάλυση, βρήκαν ότι η κατοχή μουσουλμανικών χωρών από τους δυτικούς ευθύνεται για το 87% των 1.800 τρομοκρατικών επιθέσεων που μελέτησαν από το 2004 και εντεύθεν. Κανείς δεν πρέπει να υποτιμά την αίσθηση συλλογικής ταπείνωσης, αλλά και την ετοιμότητα κάποιων να πάρουν επάνω τους την ευθύνη επανόρθωσης της αδικίας σε βάρος του λαού τους.
Η Ευρώπη έχει μεγάλους πληθυσμούς μουσουλμάνων μεταναστών, πολλοί από τους οποίους προέρχονται από πρώην αποικίες. Οι άνθρωποι για να διαχειριστούν την καθημερινή αβεβαιότητα και να βρουν τη θέση τους στον κόσμο χρειάζονται μία ταυτότητα, συνήθως εθνική, θρησκευτική και πολιτική, ακόμη και ποδοσφαιρική. Οι μετανάστες βλέπουν αυτή την ταυτότητα να χάνεται στην ξένη κουλτούρα. Πολλοί πάσχουν από κατάθλιψη. Ο ιστορικός Timothy Garton Ash σημειώνει ότι στην Ολλανδία, οι δεύτερης γενιάς μαροκινοί μετανάστες, έχουν διπλάσια συχνότητα σχιζοφρένειας σε σχέση με Ολλανδούς ίδιας οικονομικής κατάστασης.
Στην κοινωνία, αυτοί που είναι ψηλότερα συνήθως περιφρονούν εκείνους που είναι χαμηλότερα κοινωνικά. Οι ισχυροί θεωρούνται ικανοί, οι αδύναμοι ανίκανοι εκ φύσεως. Οι ισχυροί συνήθως δεν αναγνωρίζουν τα αισθήματα των αδυνάτων. Εχει διαπιστωθεί νευρολογικά ότι ο προμετωπιαίος λοβός του εγκεφάλου τους που διαχειρίζεται συναισθήματα, δεν ενεργοποιείται όταν συναντούν κατωτέρους κοινωνικά. Αυτό ισχύει και για την πλειοψηφία των ηγετών κάθε φύσης.
Οι μουσουλμάνοι βρίσκονται κάτω από τον δυτικό ιμπεριαλισμό πάνω από εκατό χρόνια. Στις χώρες που μεταναστεύουν βλέπουν την ταυτότητά τους σε κρίση. Αισθάνονται μικροί και ανήμποροι. Ακούν συχνά στερεότυπα ότι είναι ανίκανοι εκ φύσεως, βρώμικοι, και φανατικοί. Αυτά είναι συνηθισμένα και στην Ελλάδα. Εύκολα μπαίνουν σε μία ομοιογενή ομάδα, ακόμη και τρομοκρατική, για να διαχειριστούν τη συλλογική τους ανασφάλεια.
Μπορούν όλα αυτά να ερμηνεύσουν την τρομοκρατία; Πιθανόν εν μέρει. Στο τέλος πρέπει κανείς να ψάξει τον εγκέφαλο του καθένα για να βρει τι τον κάνει ένθεο ή άθεο, φιλειρηνιστή ή τρομοκράτη. Το βέβαιο είναι ότι η τρομοκρατία, που οι ρίζες της πάνε πίσω πάνω από 2.000 χρόνια, θα συνεχίσει να υφίσταται όπως και η συζήτηση γι’ αυτήν. Αν θέλουμε να την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά, πρέπει να την κατανοήσουμε καλύτερα, και για να γίνει αυτό πρέπει να έρθουμε στη θέση όλων των εμπλεκομένων.
Στην περίπτωση του “Charlie Hebdo” πρέπει να συζητήσουμε πού βρίσκονται τα όρια της ελευθεροτυπίας και του εξευτελισμού. Και δεν πρέπει να λησμονούμε ότι, όπως έχει εξηγήσει ο φιλόσοφος Isaiah Berlin «η απόλυτη ελευθερία (και άρα και η απόλυτη ελευθεροτυπία συμπληρώνω) είναι ασυμβίβαστη με την απόλυτη ισότητα».