Αλληλεγγύη: Θεσμός στην κοινωνία της Κρήτης

Ακόμα και σε περιόδους αποξένωσης και προτάγματος του ιδιωτικού συμφέροντος, η αλληλεγγύη, βασική αξία του λαού μας, εξακολουθεί να εκφράζεται και να λειτουργεί θετικά σε μια σειρά εκφράσεων του δημόσιου βίου, μερικές φορές έστω και με κεκτημένη ταχύτητα, ιδίως σε τοπικές κοινωνίες που παραμένουν «τοπικές», με την έννοια της άμεσης επαφής των μελών της.
Aυτό προϋποθέτει κι έναν αριθμό ανθρώπων διαχειρίσιμο, όπως στις μικρές κοινωνίες, σε αντίθεση με το χάος της Αθήνας, όπου εκεί η αλληλεγγύη είναι η εξαίρεση.
Μερικές μορφές έκφρασης της αλληλεγγύης, έχουν φανεί στην Κρήτη και σα «θεσμοθετημένες» πρακτικές της κοινότητας. Η λογική που τις διαπερνά είναι αυτή της μικρής προσφοράς από όλους προς έναν, ο οποίος σήμερα είναι ο δέκτης αλλά μετά από λίγο και πιο συχνά καθίσταται δότης προσφοράς. Εδώ το σχήμα είναι μαθηματικά πρόσφορο: Οι πολλοί που δίνουν από λίγο δε νοιώθουν να το στερούνται. Οι πολλές μικρές προσφορές όμως, αθροιζόμενες, καταλήγουν σε ένα υπολογίσιμο μέγεθος, το οποίο είναι καθοριστικό για τον ένα που δέχεται την προσφορά και τον βοηθά να αντεπεξέλθει σε στιγμές κατά τις οποίες χρειάζεται βοήθεια. Από την άλλη, ο ίδιος ο δέκτης της προσφοράς των πολλών, μετά από λίγο μεταβάλλεται, και περισσότερες φορές, σε προσφέροντα μικρής βοήθειας, έτσι ώστε να συμβάλει με τη σειρά του στην ανάγκη κάποιου άλλου.
Οι δεσμοί της συγγένειας, της κουμπαριάς, της συντεκνιάς, της γειτονίας, της φιλίας, δίνουν τον ορισμό του κύκλου των ανθρώπων που εμπλέκονται στον κύκλο αυτό της αέναης προσφοράς και αποδοχής. Σημαντικό στοιχείο είναι εδώ και το ότι αυτές οι πρακτικές θεωρούνται κομμάτι της κοινωνικής συμπεριφοράς και διαδικασίας.
Έτσι, στον τρύγο, όποιος τρυγά, καλεί φίλους, συγγενείς, χωριανούς, να του βοηθήσουν στο μάζεμα των σταφυλιών. Για να δούμε και την αντίθετη προσέγγιση, μόνος του θα χρειαζόταν μέρες, αν έβαζε εργάτες θα κατέληγε ασύμφορο. Έχει λοιπόν τη βοήθεια που χρειάζεται, τελειώνει σε λιγότερο από μια μέρα, δείχνει την ευγνωμοσύνη του μ’ ένα τραπέζι μετά, και ανταποδίδει όταν ο επόμενος από την παρέα θα τρυγά, αφού θα πάει να του βοηθήσει με τη σειρά του.
Τα ίδια ισχύουν και στην κουρά, και σπανιότερα όταν κάποιος ρίχνει μπετά κλπ. Πρόκειται για διαδικασίες που έχουν από πίσω έντονη τη συνειδητοποίηση ότι η κοινότητα είναι ένας οργανισμός όπου ο ένας χρειάζεται τον άλλο και όπου όλοι μαζί μπορούν να φτάσουν μακριά. Ο καθένας μόνος του όμως δεν πάει πουθενά.
Ιδιαίτερα εκφράζεται η λογική αυτή στη διαδικασία του γάμου: Στον πρόγαμο, οι φίλοι κι εδικοί καθενός από το ζευγάρι πάνε σ’ ένα τραπέζι, όπου τους καλεί ο γαμπρός και η νύφη ξεχωριστά, ο καθένας στο χώρο του. Κάθε καλεσμένος ξέρει ο ίδιος αν έχει τόσο στενό δεσμό ώστε να πάει και στον πρόγαμο, πράγμα που σημαίνει περαιτέρω έξοδα γιαυτόν: Θα σφάξει ένα οζό για κανίσκι, αν δεν έχει θα πάει μια δωδεκάδα κουλούρες του γάμου, ένα μπιτόνι κρασί, οτιδήποτε άλλο μπορεί να συμβάλει στο τραπέζι του γάμου. Έτσι, οι καλεσμένοι κι από τις δυο πλευρές βάζουν πλάτη στα έξοδα του γάμου με τον πρόγαμο, καλύπτοντας ένα μεγάλο μέρος του τραπεζιού, που γίνεται κατά βάση με τις προσφορές τους.
Αλλά κι ο ίδιος ο γάμος είναι δείγμα αυτής της συμπεριφοράς, καθώς το χρηματικό δώρο στο φακελάκι από κάθε καλεσμένο, συσσωρευόμενο καταλήγει σε ένα σημαντικό κεφάλαιο που μπορεί να επιτρέψει στο ζευγάρι να αντιμετωπίσει βασικά έξοδα στησίματος του νοικοκυριού του και της καινούργιας του ζωής. Κι εδώ η κοινότητα είναι παρούσα: Η μικρή προσφορά των πολλών δίδει στο ζευγάρι τη δυνατότητα να ξεκινήσει με λυμένα βασικά ζητήματα και να πατήσει πάνω στην προσφορά των γαμουλιωτών στοχεύοντας ακόμα ψηλότερα.
Αντίστοιχες πρακτικές θα συναντήσομε στον αγροτικό κυρίως βίο, αλλά και όπου η ζωή επιτρέπει να μεταφερθούν αυτές οι πρακτικές. Η αποξένωση που παρατηρείται στην παγκοσμιοποιημένη εποχή μας απειλεί και αυτές τις εκφράσεις αλληλεγγύης. Μια κοινωνία όμως που πιστεύει στις αξίες της θα μπορέσει να αντισταθεί σε μιαν αφιλόξενη εποχή και να επιβάλει αυτή τις συμπεριφορές που θεωρεί ότι χρειάζεται, και δε θα της επιβάλει η Νέα Τάξη καινούργιες. Εμείς, σε μιαν εποχή όπου στο πλανητικό επίπεδο η κυριαρχία της αγοράς και στο εθνικό επίπεδο η πολλαπλή κρίση απειλεί να διαλύσει την κοινωνία, θα πρέπει να κρατήσομε μια ισχυρή στάση διατήρησης της ταυτότητάς μας και του ελληνικού τρόπου σε όλα τα επίπεδα. Μεταξύ των οποίων και σε αυτό της «θεσμοθετημένης» αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας.