Β΄ συνέχεια από τα ΗΘΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ
Θ.Π. Τάσιος
Ακαδημαϊκός-τ. Πρόεδρος
Φιλοσοφικής Εταιρείας
ομ. Καθηγητής Πολυτεχνείου
συγγραφέας επιφυλλιδογράφος Πολιτική….
Μεγάλων Δημόσιων έργων
Πανεπιστημιακές
Εκδόσεις Κρήτης 2016
(σελίδες 233)
Σειρά ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Εξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου
Στον αείμνηστο
Κωνσταντίνο Μητσοτάκη
που μαζί αγωνιστήκαμε
σε πολύ δύσκολους καιρούς
για τα Χανιά,
την Κρήτη και την Ελλάδα
Αυτό το σημαντικό κεφάλαιο του συγγραφέα Θ.Τάσιου διατυπώνονταν θέσεις του συγγραφέα για ανορθολογική Διχοστασία μεταξύ οικονομίας και ηθικής με γέννηση μιας μακράς ιστορικής κριτικής ενάντια στις «ανηθικότητες» της οικονομίας.
Με μια σημαντική κατηγορία κριτικής εμπνεόμενης μέσα από το αίτημα της κοινωνικής Δικαιοσύνης. Αντί να επιτεθεί όμως αυτή η κριτική κατά των πολιτικών καταστάσεων που δημιουργούν τις οικονομικές ανισότητες, τα βάζει με την οικονομία καθ’ εαυτήν…. Πάντως κατά τις θέσεις του συγγραφέα η ηθική θα είναι μια (και η κυριότερη) από τις τρεις κατευθύνσεις:
Αυτοεπιβεβαίωση του ΕΙΝΑΙ, μαζί με την Γνωσιακή και την αισθητική κατεύθυνση, δηλαδή με το ΣΥ = ενός «Εγώ»…
Τόσο σ’ αυτό το κεφάλαιο 2, όσο και στα επόμενα έως το εννέα ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Θ.Π. Τάσιος αναλύει, κρίνει και προτείνει ιδέες και προτάσεις για μια νέα οικονομία υγιούς κέρδους και υγιούς κοινωνικής λειτουργίας.
Μιλάει για τις σύγχρονες, αλλά και για τις παλιές οικονομικές πραγματικότητες υστερικότητας σημειώνοντας πως δεν αρκεί η επιστήμη μόνον, για την ανταγωνιστικότητα και τη διαμόρφωση ζωής, μέσα από κρατική και κοινωνική επιχειρησιακή υπευθυνότητα. Αλλά μιλάει και για τους Νέους καιρούς – καθώς και για τα παλαιά ήθη, για να πει «Είθε και πάλιν», αλλά και για τις σχέσεις τεχνολογίας/οικονομίας και τόσα άλλα. Για να υποστηρίξει ό,τι η ηθική έχει πάρει ήδη εκδίκηση (που λέει ο λόγος) απ’ την οικονομία, ένα βιβλίο που ενδιαφέρει όλους και όλες που θέλουν να ξεπεράσουν τη σύγχυση για την οικονομική ζωή και λειτουργία.
ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΚΑΘ’ ΕΑΥΤΗ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
-1-
Μια σημαντική κατηγορία κριτικής, που έγινε με αφορμή το αίτημα της Κοινωνικής Δικαιοσύνης, γιατί αντί να επιτεθεί κατά των πολιτικών καταστάσεων που συνεπάγονται τις οικονομικές ανισότητες, τα βάζει με την οικονομία καθεαυτήν!
Ενώ μια άλλη εκτεταμένη κριτική αφορά την ίδια την βασική αρχή της οικονομίας που στηρίζεται στο κέρδος – το οποίο έτσι ενοχοποιείται καθεαυτό ως –οιονεί – ανήθικο.
Όμως, στην πλειονότητά του ο σύγχρονος (….. στοχασμός έχει μάλλον αποκαθαρθεί από αυτές τις συγχύσεις). Και το μεν σύστημα της κοινωνικής δικαιοσύνης ισχυροποιείται μάλλον, αλλά τίθεται καθαρά ως ζητούμενο στο πλαίσιο του πολιτικού γίγνεσθαι. Εξ’ άλλου, η οικονομία εμφανίζεται ως θεμελιώδης δραστηριότητα υποκείμενη στις πολιτικές ρυθμίσεις. Όμως, ολοένα και περισσότερο γίνεται αποδεκτό το εμπειρικό συμπέρασμα ότι η επιδίωξη του ατομικού κέρδους είναι σπουδαία πηγή ενέργειας που θέτει σε κίνηση την οικονομία.
Αυτές είναι θέσεις δικαίωσης και ξεκαθαρίσματος αυτών των επί αιώνες αδιευκρίνιστων ΗΘΙΚΑ για σημαντικές αρχές της οικονομίας, του κέρδους, της πολιτικής για να τονίσει στην δεύτερη σελίδα (σελ. 24) αυτού του κεφαλαίου ο συγγραφέας Θ. Τάσιος) ότι αυτό το ξεκαθάρισμα αποκλείει πλήθος ανηθικότητες που ενίοτε συγκαλύπτονται κάτω από την αποθέωση του συλλογικού κέρδους. Όπως, οι γεωργικοί συνεταιρισμοί κ.λπ. Κατά την προσωπική μου άποψη αυτές οι δημόσιες λειτουργίες ελέγχονται και αντιμετωπίζονται, αλλά, αντίθετα η σύγχρονη μανία υπερ-εκμεταλλευτικότητας διαφεύγει, σε όλο τον κόσμο, τους πραγματικούς ελέγχους της ασυδοσίας τους.
Όμως αυτή η πραγματικότητα κυριαρχεί σε ολόκληρο τον κόσμο και, ιδιαίτερα, στην χώρα μας, όπου η παλαιοημερολογίτικη αντίληψη στην οικονομία, στην επιστήμη και σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα είναι ζημία για την οικονομία κ.λπ. Αλλά κατά τη γνώμη μας και απόλυτος «νέο-ημερολογιτισμός» λειτουργεί με ζημία για τους πολλούς.
Στο κεφάλαιο της «ανορθολογικής διχοστασίας» στις διευκρινίσεις της πολύπαθης έννοιας της ηθικής περιλαμβάνονται οι υπότιτλοι:
«Περί ποίας Ηθικής γίνεται λόγος;» με πολύ σημαντικές και πρωτότυπες σκέψεις, όπως
1) η Ηθική δεν θα νοείται ως «υπακοή σε δεδομένο εξωγενή κατάλογο εντολών συμπεριφοράς (θρησκευτικής ή ιδεολογικής). Πρώτον, διότι εννοιολογικούς κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε σύγχυση της Ηθικής με το Δίκαιο και δεύτερον διότι οι ανταμοιβές που, περιμένουν τον υπάκουο, θα μετέτρεπαν την ΗΘΙΚΗ σε ένα εμπορικό αλισβερίσι, κατά τον τολμηρό χαρακτηρισμό του Σωκράτη για τον «ευλαβή» πολίτην (ευθυφρων, 14 d,e)!….
Έναν πολίτη που η πολύπλαγκτη και επιούσια σχέση του με τον πλησίον θα ανήκει στο βασίλειο της ΗΘΙΚΗΣ: Ένα βασίλειο βαθύτατης υπαρξιακής σημασίας όπως γράφει στις σελίδες 26-27 ο συγγραφέας λέγοντας: «ένα βασίλειο βαθύτατης υπαρξιακής σημασίας, όπου ολίγοι ζουν μόνιμα, πολλοί μπαινοβγαίνουν, ενώ, άλλοι μένουν μονίμως απ’ έξω».
Η ΠΑΧΥΝΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΑΝΤΙ ΤΗΣ ΛΕΠΤΗΣ ΗΔΟΝΗΣ ΤΟΥ ΗΘΟΥΣ
Κι αυτοί οι μόνιμο, απ’ έξω προτιμούν «το κατέχειν» αντί του «είναι», για την παχυντική ασφάλεια, αντί για τη λεπτή ηδονή του ήθους…… αυτή τη μύχια ευχαρίστηση που όταν με τραβάει όταν με νοιώθει ο άλλος, αλλά και η ευχαρίστηση που νοιώθω όταν απαλύνω τον πόνο ή την πείνα του διπλανού. Ακόμα, και όταν με συγκλονίζει η βαθειά συγκίνηση την ώρα που στερούμαι κάτι σπουδαίο προκειμένου να προστατέψω την επόμενη γενιά όπου, (ουσιαστικώς συν-χαίρομαι, δηλαδή συγεύομαι, εδώ και τώρα τη χαρά των άλλων εκεί και ύστερα!) όχι βέβαια με την έννοια των προσχηματικών υποσχέσεων και παραπλανήσεων των μεγάλων και οδυνηρών στερήσεων των μνημονειακών σκληρών μέτρων λιτότητας που επιβάλλουν οι ευρωατλαντικοί θεσμοί που καταστρέφουν το παρόν και χειροτερεύουν το αύριο κατά τη γνώμη του γράφοντος: «Με την ευθύνη του πνεύματος».
ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ-ΗΘΟ-ΑΝΗΘΙΚΟΤΗΤΑΣ ΟΛΕΣ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Πάντως, ο καθηγητής Θ. Τάσιος τονίζει στη σελ.28 ότι: «Όλα τα συναισθήματα παρουσιάζουν τα ακόλουθα κοινά χαρακτηριστικά – όλα εμπειρικώς/βιωματικώς τεκμηριούμενα:
-αυξάνουν την ολβιότητά μου
-είναι αναπαλλοτρίωτα και
-είναι σαν να έχω απλώσει την ύπαρξή μου και ζω πολλές ζωές συγχρόνως.
Για να διερωτηθεί: είναι άραγε αρκετή αυτή η έλξη, ώστε να προτιμήσει κανείς τον λεγόμενο «αγαθό βίο» μ’ολες τις άλλων κατηγοριών στερήσεις που συνεπάγεται; Δεν ξέρουμε, για άλλους είναι, αλλά για άλλους δεν είναι. Γιατί είναι θέμα μύησης (την οποία προτιμώ απ’ τον υποτιμητικό «εθισμό» και ευαισθησία).
Για να συμπληρώσει λέγοντας «Γι’ αυτό και οι κοινωνίες μας (κι όλες οι κοινωνίες, σ’ όλη την ιστορία) είναι περιβόλια ΗΘΟ-ΑΝΗΘΙΚΟΤΗΤΑΣ» και μάλιστα ανεξαρτήτως των υπολοίπων χαρακτηριστικών των ατόμων που τις απαρτίζουν: (Μόρφωση, πλούτος, ομορφιά κ.λπ.) είναι ένδειξη και τούτο της ιδιοσυστασίας του ηθικού ευεργετήματος.
ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (ΜΑΖΙ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ) ΑΝΗΚΟΥΝ ΟΛΕΣ ΟΙ ΟΥΣΙΩΔΕΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Στο δεύτερο κεφάλαιο στο οποίο ακόμα αναφερόμαστε φαίνεται (με πλείστες όσες σκέψεις και αναλύσεις) ότι το είδος όλων των ουσιωδών επιλογών του ανθρώπου (άρα και των οικονομιών) ανήκει στο Βασίλειο της Ηθικής. Αυτό το βασίλειο διερευνά ο Θ. Τάσιος σε όλα τα 9 κεφάλαια του βιβλίου. Ιδιαίτερα, στο κεφάλαιο 2 με τον γενικό τίτλο «ΑΛΛΟΤΟΜΙΑ» ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ και ΗΘΙΚΗΣ. Αυτό το κεφάλαιο έχει πέντε υποκεφάλαια:
Α) ΜΙΑ ΜΑΛΛΟΝ ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΧΟΣΤΑΣΙΑ
Β) ΠΕΡΙ ΠΟΙΑΣ ΗΘΙΚΗΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΛΟΓΟΣ
Γ) ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Δ) ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ
Ε) ΕΝΤΟΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΝΓΕΝΩΝ ΗΘΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ
ΣΤ) ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ (στο 2ο κεφάλαιο) που έχει τίτλο ΑΛΛΗΛΟΤΟΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗΣ
Η ΔΥΣΗ ΕΧΕΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΟΦΕΛΟΣ ΝΑ ΕΙΚΟΣΑΠΛΑΣΙΑΣΕΙ ΚΟΝΔΥΛΙΑ ΔΩΡΕΑΝ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΣΕ ΒΑΘΟΣ 50 ΧΡΟΝΩΝ
Σ’ αυτό τον επίλογο ο ακαδημαϊκός-καθηγητής και συγγραφέας Θ.Π. Τάσιος υποστηρίζει ότι: «Η Ηθική έχει πάρει, ήδη, εκδίκηση (που λέει ο λόγος) απ’ την οικονομία, και στην μεγάλη διεθνή κλίμακα παραθέτουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το (ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ ενδιαφέρον κείμενο:
Α) Το 1978, κλήθηκα σ’ ένα διεθνές ανθρωπιστικό συνέδριο. Εκεί μου ζητήθηκε να αναφερθώ στη βέλτιστη τιμή της ετήσιας δωρεάν βοηθείας του ανεπτυγμένου κόσμου προς τις αναπτυσσόμενες χώρες. Χρησιμοποίησα μια γλώσσα αγαπητή στον κόσμο της οικονομίας: Μίλησα σε όρους χρηματικού κέρδους μόνον. Ηταν ίσως απ’ τις πρώτες εργασίες χρηματοτρόπησης (monetization) ηθολογικών θεμάτων …..
Εξέταζα διαδοχικά σενάρια για διάφορες τιμές «δωρεάν» βοηθείας. Και βρήκα ότι η Δύση έχει οικονομικό όφελος να εικοσαπλασιάσει το ύψος της –τότε- βοήθειας σε βάθος χρόνου 50-ετίας. Οι σημερινές εξελίξεις επαλήθευσαν όχι τόσο το χρόνο αλλά το προσομοίωμά μου και στο ότι (άκουσον-ακουσον) η παραδοσιακή Ηθική, ενδέχεται να οδηγεί σε κερδοφόρες μακροπρόθεσμες καταστάσεις.
ΑΝΑΦΕΡΟΜΑΣΤΕ ΣΥΝΕΧΩΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΩΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΟΝΤΩΣ ΜΙΑ
Για να πει μεταξύ όλων των πρωτότυπων σκέψεων και προτάσεών του (που τις διατυπώνει και στα εννέα κεφάλαια του βιβλίου του) ο Θ.Π. Τάσιος ότι «οι παρωπίδες των δήθεν ανεξάρτητων νόμων της οικονομίας προκαλούν τύφλωση ενίοτε…. Μ’αυτά και μ’ αυτά όμως, πάλι μας μένει η εντύπωση ότι έχομε να κάνομε με δύο χωριστά συστήματα: την οικονομική πράξη και την ηθική αξιολόγηση – ενώ αντιστρόφως εμείς θελήσαμε να αναφερθούμε σ’ ένα σύστημα ηθικής πράξης που κινεί τις ηθικές αξίες. Για να συνεχίσει ο καθηγητής Θ.Π. Τάσιος και τα εξής: (σελ. 59-60) «ο μόνος τρόπος για ν’απαλλαγούμε απ’ αυτή την σοβούσα διχοστασία είναι να αναφερόμαστε συνεχώς και συνεπέστερα στην ίδια την κοινωνία των ανθρώπων η οποία είναι όντως ΜΙΑ και στην οποία τελούνται συγχρόνως αυτά τα ευεργετήματα όπου μέσα σ’ αυτή την κοινωνία λαμβάνονται οι αποφάσεις και αντιβαίνουν οι επιπτώσεις.
Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΕΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΕΙ ΤΙΣ ΑΝΗΘΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ
Θα αντιλεχθεί πως είναι θέμα διατυπώσεις.
Όμως, στο παράδειγμα τω λεγόμενων κρίσεων του καπιταλισμού «που τάχα» τρέφουν τον καπιταλισμό διότι «αποβάλλει άχρηστες για την οικονομία δομές».
Το θεωρώ ως βαρύτατο επιστημονικό σφάλμα, για τέτοιες «προσωποποιήσεις» περίπλοκων, κοινωνικών φαινομένων. Εμένα, όμως (λέει ο ΤΑΣΙΟΣ) φαίνεται ό,τι η κοινωνία συνειδητοποιεί τις βραχυπρόθεσμες ή μεσοπρόθεσμες ανήθικες τάσεις της και τροποποιεί την ιεράρχηση των αξιών της. Στην περίπτωση λ.χ. του άνευ αντικρίσματος ξεσαλωμένων δανεισμών που αποτελεί το ψεύδος μας και την αναλγησία μας για τους επιγενόμενους.
Αρκετά έχει υποφέρει η ανθρωπότητα από την αυτοενοχοποίησή της.
* * *
ΗΘΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ένα βιβλίο γραμμένο από έναν ΣΟΦΟ ΕΛΛΗΝΑ που αποκαλύπτει θαρραλέα όλες τις αιτίες οικονομικής παγκόσμιας και ελληνικής ΚΡΙΣΗΣ που συνεχίζεται τόσο καταστροφικά για όλους εμάς.
Όμως, ο Θ. Τάσιος αναλύει, κρίνει και προτείνει την ΗΘΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (στην οπ[οία θα επανέλθουμε) εδώ και τώρα μέσα από ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί για τις πολύτιμες θέσεις και απόψεις του συγγραφέα του.
