Στου Σουνίου θα καθίσω το μαρμάρινο βράχο
Σύντροφο μου το κύμα του Αιγαίου θα κάνω
Αυτό εμένα ν’ ακούγει, κι εγώ εκείνο μονάχο,
Κι εκεί απάνω σαν κύκνος με τραγούδι ας πεθάνω.
Δε σηκώνει η ψυχή μου σκλάβα γη! Χώπα κάτω
Της σκλαβιάς το ποτήρι, κι ας πάει να ’ναι γεμάτο!
Λ. Μπάιρον από τα «νησιά της Ελλάδας»
Μτφρ. Αργύρης Εφταλιώτης (1849-1923)
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΜΟΡΦΙΑ ΩΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ
21 Απριλίου 2017, πενήντα χρόνια μετά το πραξικόπημα της χούντας, φέρνω στο φως τη σχέση δύο άξιων αντιστασιακών , του αείμνηστου σπουδαίου σκηνοθέτη Νίκου Κούνδουρου και δημιουργού του μοναδικού «Μπάιρον, η μπαλάντα σ΄ένα δαίμονα», με τον εξάδελφο του, αξιόλογο, βραβευμένο σκηνοθέτη της διασποράς, (εργάστηκε στη Σουηδική τηλεόραση), Ματθαίο Γιαμαλάκη Μαρτζώκη που ήρθε στα Χανιά «γεμάτος όνειρα, σκίτσα, λιθογραφίες, λάδια, φιλμ…» όπως λέει ο ίδιος, σε μια ανασύνδεση ποιητική με την αγαπημένη του Κρήτη. Δεν πρόλαβε στη ζωή τον ξάδελφο του Νίκο, που του είχε υποσχεθεί πριν από μήνες, ότι θα ερχόταν στα εγκαίνια της έκθεσης του στο Χώρο Τέχνης Χανίων (1). Από το μικρό αλλά γεμάτο πάθος για τη δουλειά του και τη ζωή βιβλίο του Νίκου , «Γράμματα από την Κριμαία 1991»(2) , επιλέγω, γράφει τρυφερά στη γυναίκα του Σωτηρία Ματζίρη-Κούνδουρου, «Σωτηράκη μου, βιαστικά έσκισα τις σελίδες από το τετράδιο μα τα γράμματα στη Σωτηρία που θα ταξιδέψουν ως το Μετς με το Σήφη, πολλή αγάπη ο Νίκος σου, 13 Σεπτ. ΄91, ώρα μεσάνυχτα.» Στις 12 Αυγούστου μεταξύ άλλων, «με το Μάνο Ζαχαρία που έφυγε προχτές σου ‘ρχετα ένα γράμμα που μου υποσχέθηκε να φροντίσει να σου ρθει στην Κρήτη και γλυκαίνουμαι… .Σας αγαπώ όλους μαζί, δέντρα ζώα θάλασσα και Σωτηρία. Είμαι καλά. Και μέσα από αυτό το καλά; Σ΄αγαπώ όσο και τον πρώτο καιρό που σε γνώρισα. Και τώρα φεύγω…» Όμως το μεγαλείο της συναισθηματικής πύκνωσης του Κούνδουρου φαίνεται στο γράμμα της 2 Οκτώβρη, επιλέγω δυο αποσπάσματα. «Διάβαζα χτες το βράδυ-το τακτικό υπνωτικό μου-λίγες σελίδες από το βιβλίο του Κούντερα. Λέει λοιπόν κάπου πως υπάρχει στον εγκέφαλο μια ζώνη εντελώς ξεχωριστή που την ονομάζει «ποιητική μνήμη» Εκεί ταξινομούνται μονάχα όσα μας έχουν γλυκάνει στη ζωή, όσα μας έχουν συγκινήσει, όσα έδωσαν στη ζωή μας ομορφιά τέλος πάντων… Μα εσύ είσαι εδώ, δύο φορές ζωντανή, η μια Σωτηρία είναι η Σωτηρία της μνήμης, των έντεκα χρόνων που είναι εκεί και δε γίνεται να ξεγίνουν. Η άλλη Σωτηρία είναι παρούσα, αυτή που ξέρεις και που ξέρω, ικανή για ευτυχία και για δυστυχία, και τα δύο στα χέρια της είναι. Εγώ εδώ, έτοιμος και για το ένα και για το άλλο, κληρονόμος της τρυφερής μάνας μου και κάποιου προπάππου που έσταξε στο αίμα του πατέρα την παράφορη οργή της ανυπόταχτης ράτσας του. Η ταινία για τον Μπάιρον απορρόφησε και απορροφά τώρα τις αλλεπάλληλες αστραπές του θυμού μου για όλα, σαν αλεξικέραυνο. Από τώρα κιόλας αδιαφορώ με υπεροψία για οποιαδήποτε γνώμη, κριτική, υπόδειξη κλπ. Π οπουδήποτε κι αν προέρχεται. Η ταινία, το ξέρω τώρα πια, δεν είναι ούτε προϊόν ούτε έκθεμα ούτε αντικείμενο για ανάλυση, για κριτική, για επαίνους, για έγκριση ή για απόρριψη..»
ΤΑ ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΟΥ Μ. ΓΙΑΜΑΛΑΚΗ
Ο Μ. Γιαμαλάκης Μαρτζώκης, στο βιβλίο του «Ο μονόλογος του καθρέφτη» (3) αναφέρει σε αρκετά κεφάλαια για την αντιδικτατορική δράση του στην Ευρώπη. Επιλέγω δυο αποσπάσματα.
… «σήμερα τέλειωσε η εκπαίδευση μου, σαν παραγωγός-σκηνοθέτης στη Σουηδική τηλεόραση. Το φιλμ που μόλις είχαμε δει το τέταρτο μαθητικό μου φιλμ, το 401 ήταν βασισμένο επάνω στις εμπειρίες του Περικλή Κοροβέση, θύμα βασανιστηρίων ηλεκτροσόκ της Χούντας, στο στρατιωτικό νοσοκομείο 401, για τον αντιδικτατορικό του αγώνα. Πριν δυο χρόνια είχα επιλεγεί από τη τηλεόραση να εκπαιδευτώ παραγωγός-σκηνοθέτης.(4) Έξι μήνες θα διαρκούσε η εκπαίδευση μα τονομα μου από τη λίστα στη κυριολεξία κάποιος πάντα το έσβηνε! Δυο σχεδόν χρόνια, θα πέρναγαν, πάνω από 10 ρεπορτάζ και ντοκιμαντέρ, γύρισα, στα δύσκολα χρόνια της αναμονής και της υπομονής. Τον ψυχολόγο Αke Bertil Johansson αποφάσισα να επισκευθώ και να ρωτήσω, αν ξέρει, ποιος τονομα μου από τη λίστα σβήνει? Κι αντί να πει το γνωστό Σουηδικό «πού ξέρω εγώ?» Με κοίταξε με συμπάθεια στα μάτια και χωρίς δειλία, είπε…» ρώτα τον Rαgno, τον προσωπάρχη αυτός ξέρει..»
Μεταξύ άλλων ο HANS AXEL HOLM αναφέρει, « η παράσταση διαρκούσε μισή ώρα, γεμάτη ειρωνεία και έδινε καθαρά την εικόνα, ότι η δικτατορία στηριζόταν από τις ΗΠΑ και τον καπιταλισμό. Το έργο μου προβλήθηκε 42 φορές στις μεσημεριάτικες παραστάσεις που γέμιζαν την αίθουσα. Μετά τα χειροκροτήματα άνοιγε η συζήτηση για τη δικτατορία και τον ρόλο των ΗΠΑ στον κόσμο. Αισθάνθηκα σα να δέθηκα με τον κόσμο του θεάτρου. Τον ίδιο χρόνο πριν το χειμώνα, πήρα το έργο μου ξαι το θέατρο Αρένα ένα πολιτιστικό βραβείο , 4000 χιλιάδες κορώνες, το μοιράστηκα με τον Per τον μεγάλο μου δάσκαλο. Κι όλα αυτά το 1989 μετα από ένα Ανοιξιάτικο Περίπατο στην όμορφη Στοκχόλμη. Ο «Καλοπεριποιημένος ασθενής» είναι μια θαυμάσια μεσημεριάτικη θεατρική παράσταση. Μαθιός Γιαμαλακις είναι το όνομα του συγγραφέα. Είναι από την άνοιξη του 1967 στην Ελλάδα, και τι εχει συμβεί από τότε, στην Ελλάδα. Είναι ένα θεατρικό έργο φτιαγμένο με βάση την εικόνα , και την πρώτη φυσική αντίδραση της κοινωνίας για τα συμβαίνοντα στην Ελλάδα, με αντιδράσεις και διαμαρτυρίες που δεν ακολουθούνται όμως από τα διεθνή Οικονομικά Συμφέροντα Η παράσταση τελειώνει με μια οικονομική μονομαχία, Ο Ελληνικός λαός κάθεται δεμένος με βουλωμένο στόμα, και πάνω απ το δεσμευμένο άντρα πέφτουν χαλάζι οι προσφορές του καπιταλισμού. Ο ένας είναι ο Νιάρχος κι ο άλλος ο Ωνάσης. Η τελική προσφορά είναι 600 εκατομμύρια δολάρια. Ακούσατε, φωνάζει απ το κοινό η Ελλάδα ξεπουλιέται! Στο έργο αυτό θα γνωρίσουμε τις σουηδικές επιχειρήσεις που επενδύουν στην Ελλάδα όπως η Volvo Scania, η Ασεα η Σουηδική Handelsbanken μαζί με άλλες σουηδικές εταιρίες που σχεδιάζουν να επενδύσουν έως και 45 εκατομμύρια δολάρια σε αυτή τη χώρα,»…
Ο Μαθιός, είχε ιδιαίτερη αγάπη για τη μάνα του (5), Μαρία Καίσαρα Μαρτζώκη (1910-1966), επιλέγω για κλείσιμο ένα ποιητικό απόσπασμα της..
Γυναίκα περήφανη στάσου στο κάστρο σου!/σκυμμένη στο λίκνο του παιδιού σου!
Βάλε της ζωής τη δύναμη, στα χέρια σου,/ και την αγάπη στη Ζωή,/
Στα μάτια σου, και σκόρπα απλόχερα/την ανθρωπιά σου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Τα εγκαίνια της έκθεσης ζωγραφικής του Ματθαίου Γιαμαλάκη Μαρτζώκη «χορεύοντας με τι Μινώταυρο» πραγματοποιούνται αύριο 22/4 στις 20.00
(2 )εκδόσεις Άγρα, 2016 , επιμέλεια Σωτηρία Ματζίρη-Κουνδουρου
(3) «ο μονόλογος του καθρέφτη», το βιβλίο του Μαθιού θα παρουσιαστεί στο «Χώρο Τέχνης Χανίων» στις 3/5
(4) Ο Μ. Γιαμαλάκης δημιούργησε 63 φιλμ και στο ΚΑΜ το τριήμερο 25-27 /4 θα προβληθούν παρουσία του σκηνοθέτη τα 6
(5) Για το «πολυαγαπημένο παιδί της¨» το Μαθιό περισσότερα, στο κεφάλαιο του βιβλίου του, «το τελευταίο γράμμα της μάνας μου Μαρίας», 22/3/66
