ΣΥΝ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΩΝΤΑΣ ΚΙ ΕΠΙ-ΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ
Τα έργα του Νίκου Καζαντζάκη είναι μια πολύτιμη λογοτεχνική προίκα για εμάς τους Κρητικούς που στο διαβατήριό της έχει σφραγίδες από τις χώρες όλου του κόσμου, αφού το διεθνές λογοτεχνικό κύρος της υπερέβη τα όρια οποιασδήποτε τοπικότητας.
Όμως ο Νίκος Καζαντζάκης είναι πάνω απ’ όλα δικός μας, γέννημα κι εκείνος της μεγαλονήσου μας κι αυτό οφείλουμε να μην το λησμονούμε. Βέβαια γίνονται συνέδρια, υπάρχει μια παγκόσμια εκτεταμένη βιβλιογραφία για το έργο του, διδάσκεται επιμέρους1 στα σχολεία μας ,επανεκδίδεται, αλλά εντέλει ο λόγος του έχει φτάσει με ευχέρεια στη λαϊκή βάση; Γιατί συμβαίνει το εξής παράδοξο: Ενώ όλοι γνωρίζουν το όνομα ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, τα έργα του δεν είναι σε όλους γνωστά ή απέμειναν ως αναγνώσματα πρώτης νιότης. Στην εγχώρια συλλογική μνήμη ο Καζαντζακικός λόγος είναι κυρίως καταγεγραμμένος από την εποχή (1975-1976) που γυρίστηκε σε τηλεοπτική σειρά το μυθιστόρημά του ‘’Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ’’ σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη .Το 1957 ήδη είχε γυριστεί η γαλλο-ιταλική ταινία ‘’Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ’’ σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασέν και το 1964 ακολούθησε η ταινία ‘’ΑΛΕΞΗΣ ΖΟΡΜΠΑΣ’’ σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη. Όμως σήμερα ο κλασικός λογοτέχνης μας βρίσκεται πάντα στις προθήκες των βιβλιοπωλείων μας ή μόνο πρόσφατα επί τη ευκαιρία της έκδοσης του ‘’ΑΝΗΦΟΡΟΥ’’;
Η παγκόσμια ψυχή διψά κι έχει ανάγκη και σήμερα για μιαν πνευματική ανθοφορία . Κι ο λόγος του Νίκου Καζαντζάκη ανοίγει πάντα καινούργιους δρόμους σκέψης και οδηγεί σε μιαν άλλη θέαση της ίδιας της ζωής ,σε μια καινούργια ματιά λοιπόν , την Κρητική ματιά που τόσο πετυχημένα ονομάτισε και την εμπνεύσθηκε από τα Ταυροκαθάψια της Κνωσσού και τον ατρόμητο αγώνα του ανθρώπου με τον ταύρο. Η συγγραφική πρόθεση της παρούσας στήλης φιλοδοξεί με εύληπτο και προσιτό τρόπο να ξαναφέρει στο φως τα έργα του με καινούργιες ερμηνευτικές επισημάνσεις φιλολογικoύ, φιλοσοφικού και κοινωνιολογικού στοχασμού που μπορούν να φωτίσουν τη δύσκολη εποχή μας. Η εμβληματική πένα της νήσου μας έχει τη δύναμη να μας επιστρέψει στις παλιές πηγές! Να ξαναβρούμε την ταυτότητά μας μέσα από τα έργα του δικού μας μαχόμενου επαναστάτη συγγραφέα που αν και αμφισβητήθηκε ,αν και διώχθηκε , στο τέλος επικράτησε στην καθολική συνείδηση !Ο Νίκος Καζαντζάκης ο Κρητικός , ο Έλληνας, ο Παγκόσμιος , ο Ποιητής , ο Πεζογράφος ,ο Φιλόσοφος, ο Επαναστάτης!
Συν-αρθρογραφώντας επιθυμούμε να δώσουμε μια νέα συνεργατική πρόταση στον χώρο του δημόσιου λόγου αλλά και να νοηματοδοτήσουμε την καθημερινότητά μας με τα αποκρυσταλλώματα της φιλοσοφίας του Νίκου Καζαντζάκη. Αναδρομές λοιπόν γιατί επιστρέφουμε στον πλούτο της γραφής του μεγάλου μας συγγραφέα.
Αναδρομές όπως λένε και στην ψυχανάλυση γιατί η πένα του Καζαντζάκη ανα-λύει και φέρει στο φως τις βαθύτερες ψυχικές συνιστώσες του ολοένα αγωνιζόμενου ανθρώπου, πόσο μάλλον του ίδιου του Κρητικού. Αναδρομές γιατί θα αναζητήσουμε μέσα από τις διαδρομές των λέξεών του τις ρίζες μας . Αναδρομές γιατί η πορεία μας στις μεγάλες στράτες ή και στους ανηφορικούς δρόμους της μυθοπλασίας του θα κάνει να βιώσουμε συχνά τη χάρη μιας αυτογνωσίας. Αναδρομές που θα έχουν και τη συγκίνηση της αναπόλησης αφού τα έργα του τα πρωτοδιαβάσαμε εκείνα τα χρόνια που χαράζαμε τα πρώτα σχέδια για τις πολιτείες των ονείρων μας. Αναδρομές γιατί κάποτε όλοι επιστρέφουν εκεί απ’ όπου ξεκίνησαν όλα…
ΒΡΑΧΕΙΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο στις 18 Φεβρουαρίου 1883. Ηταν το πρώτο παιδί του Μιχάλη Καζαντζάκη και της Μαρίας Χριστοδουλάκη. Στο Ηράκλειο τελείωσε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο και φοίτησε και στη Γαλλική Εμπορική Σχολή της Νάξου, όπου άρχισε να μαθαίνει τα γαλλικά και τα ιταλικά. Φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου και απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα. Επηρεάστηκε καθοριστικά από τις παραδόσεις του φιλοσόφου Henri Bergson όταν έζησε για δυο χρόνια στο Παρίσι. Στους Βαλκανικούς πολέμους κατατάχθηκε εθελοντής κι υπηρέτησε στο ιδιαίτερο γραφείο του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου. Το 1919 διορίστηκε από τον Βενιζέλο Γενικός Διευθυντής στο Υπουργείο Περιθάλψεως και παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι τον Νοέμβριο του 1920. Ανέλαβε την μεταφορά περίπου 150.000 Ελλήνων από τον Καύκασο στην Ελλάδα, που η ζωή τους βρισκόταν σε κίνδυνο. Την επόμενη εικοσαετία ταξίδεψε στην Ευρώπη, την Ασία και στην Αφρική και στην Ελλάδα. Τα χρόνια της Κατοχής διέμεινε στην Αίγινα γράφοντας. Μετά την απελευθέρωση διορίστηκε υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση Σοφούλη και παραιτήθηκε μετά από δυο μήνες. Υπήρξε πρόεδρος Σοσιαλιστικής Kίνησης. Επίσης είχε υποβάλει υποψηφιότητα στην Ακαδημία , αλλά δεν εξελέγη. Το 1946 έφυγε για την Αγγλία και αργότερα διορίστηκε σύμβουλος για τη λογοτεχνία στην Unesco.
To 1948 εγκαταστάθηκε στην Αndibes στη Νότια Γαλλία (την αρχαία ελληνική αποικία Αντίπολη που ιδρύθηκε από τους Φωκαείς) – κι από εκεί σταδιοδρομεί αποκλειστικά ως συγγραφέας και αρχίζει η μεγάλη επέκταση της φήμης του. Τα έργα του μεταφράζονται σ’ όλες τις χώρες του κόσμου , του απονέμονται διεθνή βραβεία και προτείνεται τρεις φορές ως υποψήφιος για το Nobel.Το δήθεν αντιθρησκευτικό περιεχόμενο των βιβλίων του ενοχλεί την ορθόδοξη ελληνική και την καθολική εκκλησία. Ο πάπας αναγράφει στον Ίνδικα (Ιndex Librorum Prohibitorum: κατάλογος Απαγορευμένων βιβλίων) το μυθιστόρημά του Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ. Εκείνος όμως συνεχίζει να εργάζεται πυρετωδώς , αν και η υγεία του έχει κλονιστεί και μάλιστα χάνει την όρασή του από το δεξί μάτι. Εξασθενημένος από ένα εμβόλιο και την ταυτόχρονη προσβολή ασιατικής γρίπης πεθαίνει στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας στις 26 Οκτωβρίου 1957. Κηδεύτηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης , όπου βρίσκεται ο τάφος του στον Προμαχώνα Μαρτινέγκο, με χαραγμένη απάνω την παρακάτω επιγραφή,προερχόμενη από έναν ινδικό μύθο, που αναφέρει στο μυθιστόρημά του Toda-Raba και στην Ασκητική : ‘’Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβάμαι τίποτα. Είμαι ελεύτερος’’. Σύναψε δυο γάμους: Το 1911 με την συγγραφέα Γαλάτεια Αλεξίου και το 1945 με την Ελένη Σαμίου, παντοτινή του σύντροφο. Συνδέθηκε φιλικά με πολλές προσωπικότητες της εποχής του , όπως τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό , τον συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι, τον ανθρωπιστή φιλόσοφο ‘Αλμπερτ Σβάιτσερ κ.ά. Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και την εργογραφία του θα δίνονται εξελικτικά στις επιμέρους αναδρομές.
Α Ν Α Δ Ρ Ο Μ Η Π Ρ Ω Τ Η
ΟΦΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΝΟ
Το ‘’Όφις και Κρίνο’’ είναι το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα μας και εκδόθηκε το 1906 στην Αθήνα με το φιλολογικό ψευδώνυμο ‘’Κάρμα Νιρβαμή’’. Έτσι σε ηλικία μόλις 23 ετών ο Νίκος Καζαντζάκης δίνει το πρώτο του πεζογραφικό στίγμα στον χώρο των ελληνικών γραμμάτων ‘’φέρων καινά δαιμόνια, διανοητικά, αισθητικά, γλωσσικά’’ όπως εύστοχα παρατήρησε το 1907 ο Βλάσης Γαβριηλίδης. Ο νεαρός Καζαντζάκης καταπιάνεται επιτυχώς με το θεμελιώδες αλλά και αιχμηρό ερμηνευτικά δίπολο της τέχνης, δηλαδή τη συνύπαρξη δυο παράλληλων ενορμήσεων : του έρωτα και του θανάτου. Η υπόθεση αφορά τον έρωτα ενός ζωγράφου. Ξεδιπλώνει τα χειμαρρώδη συναισθήματα του καλλιτέχνη σε ένα είδος ημερολογιακής καταγραφής . Δεν δίνει ονόματα στο ζευγάρι και στο τέλος εμφανίζει τον αφηγητή που γνωστοποιεί στον αναγνώστη την κατάληξη αυτής της σχέσης ,οπωσδήποτε μη αναμενόμενη, αφού ο άντρας οδηγεί στον θάνατο την αγαπημένη του από ασφυξία που προκλήθηκε με την υπερβολική ευωδιά λουλουδιών που ο ίδιος είχε συγκεντρώσει στο σφραγισμένο υπνοδωμάτιο τους ∙συγχρόνως με τον ίδιο τρόπο αυτοκτονεί κι εκείνος.
Το τέλος προκαλεί έκπληξη και οδηγεί στην κορύφωση των συναισθημάτων του αναγνώστη μαζί με πλήθος προβληματισμών γύρω από το μυστήριο του έρωτα που στις ακραίες τιμές του γίνεται πάθος και παραμένοντας ανερμήνευτο, όχι και λίγες φορές έχει οδηγήσει σε παράφρονες πράξεις στη ζωή και στη λογοτεχνία. Με αισθησιακή τόλμη εξαρχής, με ιδιαίτερη γνώση της γυναικείας ύπαρξης και με δεξιοτεχνία ο συγγραφέας περιγράφει τη βαθιά συγκίνηση του καλλιτέχνη από τις ηδονές του ερωτικού τους βίου. Το σώμα και το πρόσωπο της γυναίκας και στις παραμικρές λεπτομέρειές τους δοξάζονται, σχεδόν λατρεύονται, μάλιστα όλα τα αρχικά γράμματα των προσφωνήσεών του προς εκείνη είναι πάντα με κεφαλαία γράμματα. ‘’Εσύ Εκλεχτή’’, ‘’Αγαπημένη’’, ‘’Ευλογημένη’’, ‘’Θεά’’ και πολλά παρόμοια, στο τέλος ‘’Δύστυχη’’… ‘’Ω μην κλεις τα μάτια Σου όταν Σε φιλώ. Θέλω να ιδώ τι λένε οι αγγέλοι την ώρα που κατεβάζεις τα βλέφαρα φορτωμένα από φιλιά και πώς ναυαγούν και σπούνε τα καράβια στην τρικυμιά την άγρια που σηκώνει στα μάτια Σου καταιγίδα των επιθυμιών μου’’. Κάποιες προσφωνήσεις του προς την ποθητή του γυναίκα ταυτίζονται με πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας και της αρχαίας τραγικής ποίησης καθώς είναι γοητευμένος από το κάλλος και τη φιλοσοφία του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Με την αύρα της Αρχαίας Αθήνας διάχυτη στη γραφή του θα κάνει και μια αξιοσημείωτη μνεία για τα ‘’ τα ξενιτεμένα μας αγάλματα ‘’ που ’’κι έρχονται φαιδρά και πανώρηα κι ανεβαίνουν τα βάρθρα των με σιγαλές κινήσεις’’.
Κι όμως ενώ η ύπαρξη της αγαπημένης του αποθεώνεται και τη βλέπει συμβολικά ως κρίνο: ’’Και Σε νοιώθω κρίνο πελώριο να γέρνεις απάνω μου και να θρηνείς-δύστυχο κρίνο πληγωμένο από τ’ αγκάθια των ρόδων…’’ συχνά στις παραισθήσεις του βλέπει κι έναν όφι , άλλοτε τυλιγμένο στο ίδιο της το κορμί ,άλλοτε ακόμη και στο ‘’μονοπάτι που θα την φέρει, μέσα στη νύχτα, μοιάζει με όφι που τρέχει μ’ ελιγμούς κι έρχεται και σταματά μπροστά μου.’’ Στον επίλογο της σύντομης αυτής μυθιστορίας ο συγγραφέας αποκαλύπτει την αφετηρία της δραματικής εναλλαγής αυτής της συναισθηματικής κατάστασης που έφθασε στη ψύχωση. Στο μοιραίο δωμάτιο βρίσκεται ένας πίνακας που απεικόνιζε ακριβώς έναν φαρμακερό όφι που δάγκωνε στο στόμα του ένα μαραμένο κρίνο κι έτρεχε πάνω σε μιαν έρημο στεφανωμένη από έναν κατακόκκινο ματωμένο ήλιο. Στο συσκοτισμένο από πάθος νου του δημιουργού προφανώς είχαν συμπλακεί με λαβυρινθώδη τρόπο η ζωή και η τέχνη.
Ο Καζαντζάκης λοιπόν προφητικός και δεινός ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής όπως και σε άλλα έργα του μιλά από τότε για τη γυναικοκτονία, θέμα δυστυχώς ακόμα τραγικά επίκαιρο. Ο ζωγράφος στην παραφορά του θα δηλώσει ‘’και ήλθα να Σε κυριαρχήσω όλη’’ και αλλού ‘’Σε σέρνω και Σε φονεύω και Σε κυριαρχώ’’, το ‘’Σε κυριαρχώ’’ θα επαναληφθεί , όπως και το ‘’να σου πίνω την ψυχή’’. Η λογοτεχνία όταν είναι ισχυρή δίνει απαντήσεις πριν απ’ όλους για τις διάφορες κοινωνικές παθογένειες και όπως σοφά είπε ο Φρόυντ ‘’όπου και αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ένας ποιητής ήδη είχε πάει εκεί’’. Διαβάζοντας το ‘’ΟΦΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΝΟ’’ θα διαπιστώσετε ότι όλος ο λόγος του είναι εύχυμος και πληθωρικά ποιητικός , ένα δοξαστικό του έρωτα που όμως οδηγεί σε ύβρη τον πρωταγωνιστή αφού αυθαίρετα παίρνει δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στο πρόσωπο του πόθου του. Ο έρωτας εδώ γίνεται επικίνδυνα αμφίθυμος, μια πτήση πάνω από την άβυσσο κι ενώ θα έπρεπε να αποκαθιστά την τάξη και την αρμονία του κόσμου του, τρομάζει τον ερωτευμένο έως τρέλας που πολλές φορές θα μιλήσει για φόβο και κυρίως θα φοβηθεί τη φθορά του πάθους του: “και ιδού-ιδού ο κόρος ανεβαίνει μαζί με την αγάπη’’. Αξιοσημείωτο είναι ότι μέσα στη ροή της εξέλιξης εντάσσει και δυο Βιβλικά αποσπάσματα ιδιαίτερης δυναμικής. Το ένα είναι από το Άσμα Ασμάτων και μια προφητεία του Ιερεμία.
Το πρόσωπο που ενέπνευσε τον συγγραφέα για να γράψει το πρώτο του βιβλίο ήταν μια Ιρλανδέζα, κόρη πάστορα που παρέδιδε μαθήματα Αγγλικής στο Ηράκλειο και συνήψε ερωτική σχέση με τον νεαρό Καζαντζάκη. Γρήγορα χώρισαν κι όπως ο ίδιος γράφει στην ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ –έργο ώριμου απολογισμού ζωής- προσπάθησε μέσα από τη γραφή να ξεπεράσει αυτή τη σχέση που ήταν και το πρώτο του ερωτικό σμίξιμο: ‘’ Ύστερα από λίγες μέρες τέλειωσα ∙έκλεισα το χειρόγραφο, έγραψα απάνω με κόκκινα βυζαντινά γράμματα ΟΦΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΝΟ και σηκώθηκα, πήγα κατά το παράθυρο, πήρα βαθιά αναπνοή. Η Ιρλαντέζα δε με τυραννούσε πια, είχε φύγει από μένα, είχε ξαπλώσει στο χαρτί, δεν μπορούσε πια να ξεκολλήσει από κει… γλύτωσα…’’. Να μην λησμονούμε όμως ότι στη συγγραφική διάνοια η έμπνευση αλλάζει μορφές ως Πρωτέας κι αν η αφόρμηση ήταν η νεαρή Ιρλανδέζα, δεν αποκλείεται στην εξέλιξη της μυθοπλασίας η έμπνευσή του να προσπορίστηκε και από άλλες γυναικείες μορφές. Κι ύστερα ο συγγραφέας το χάρισε σε άντρες και γυναίκες για να το διαβάσουν, να καθρεφτιστούν, η λογοτεχνία είναι πάντα ένα θαυμαστό κάτοπτρο ακόμα κι όταν χρησιμοποιεί στις στρατηγικές της αφήγησης το σχήμα της υπερβολής. Ο Νίκος Καζαντζάκης σε αυτό το βιβλίο μάς έδωσε τα πρώτα δείγματα του φιλοσοφικού στοχασμού του, της συγγραφικής δυναμικής του , των ατέρμονων πνευματικών οριζόντων του και όπως ο ίδιος γράφει στο ΟΦΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΝΟ ‘’…προφθάνω και διακρίνω αναμνήσεις άλλων κόσμων, μακρυνές, μακρυνές αναμνήσεις βουλιαγμένων Ατλαντίδων!’’.
Ας ανασύρουμε με αυτή την καινούργια στήλη μέσα από τον προικισμένο λόγο του συγγραφέα μας και τις δικές μας προσωπικές Ατλαντίδες , ακολουθώντας τον μίτο της ισχυρής του έμπνευσης κι αφήνοντας ν’ ανθίζουν μέσα μας για πάντα οι σπάνιοι κρίνοι της νήσου μας…
1.Στην εκπαιδευτική διαδικασία διδάσκονται αποσπάσματα από τα λογοτεχνικά έργα. Καλό θα ήταν να διαβάζονται από τους μαθητές εξ ολοκλήρου κάποια έργα. Αυτό βέβαια επαφίεται συνήθως στην προαίρεση των διδασκόντων για πρόσθετες δράσεις φιλαναγνωσίας.
2.Νίκος και Ελένη Καζαντζάκη το 1948
3.Αφίσα από θεατρική παράσταση στο Πολιτιστικό και Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου(30/10/2021)
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ
ΣΗΦΗΣ ΜΙΧΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ: Νομικός, δικηγόρος Αθηνών, πρώην βουλευτής Χανίων. Διετέλεσε επικεφαλής της Ελληνικής Κοινοβουλευτικής Αντιπροσωπείας στο Συμβούλιο της Ευρώπης, Πρόεδρος της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων (Πολιτισμού) και Πρόεδρος της Επιτροπής του Υπουργείου Προεδρίας της Ελληνικής Βουλής. Επίσης σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στην Πάντειο και Γαλλική Φιλολογία στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Στα πλαίσια του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (Υπεύθυνος Κρήτης, Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος) αγωνίστηκε επί σειρά ετών για την προώθηση και διάδοση του λογοτεχνικού έργου και φιλοσοφικού στοχασμού του Νίκου Καζαντζάκη. Με ομιλίες, ημερίδες, δημοσιεύσεις, συνεντεύξεις, εκθέσεις και συνδιοργάνωση θεατρικών παραστάσεων σε πόλεις και χωριά της Κρήτης. Στην προσπάθεια αυτή υπήρξε και η συμμετοχή των μελών και των στελεχών του Ελληνικού Τμήματος και η συμπαράσταση φορέων της Αυτοδιοίκησης και του Πολιτισμού της Κρήτης.
Το 2019 εκδόθηκε από τις εκδόσεις ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ η ποιητική συλλογή του ‘’ΣΤΗΝ ΑΡΕΝΑ’’ και είναι υπό έκδοση η δεύτερη ποιητική συλλογή του.
(sifis.michelogiannis@gmail.com)
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΕΜΜ. ΧΟΥΡΔΑΚΗ: Φιλόλογος-εκπαιδευτικός. Δίδαξε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και τώρα είναι Υπεύθυνη του Παραρτήματος Κισσάμου του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Χανίων (Εκπαίδευση ενηλίκων). Αρθρογραφεί για θέματα λογοτεχνίας και από το 2019 γράφει τη στήλη ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ στα Χανιώτικα Νέα( κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα). Υπεύθυνη φιλόλογος της ΛΕΣΧΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ της βιβλιοθήκης ΤΟ ΦΩΣ της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης. Είναι μέλος του PEN GREECE. Το 2018 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή της ‘’Τα ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ’’ και το 2020 το θεατρικό έργο της ‘’ΦΕΥΓΟΥΣΑ’’ από τις εκδόσεις ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ.
(mahihourdaki@gmail.com)
