Αναδρομή δεύτερη: “Σπασμένες ψυχές”
“Θε μου! Θε μου! Κι από το Θάνατο πιο δυνατή είναι η Αγάπη…”
(από το μυθιστόρημα “Σπασμένες ψυχές”)
Με το μυθιστόρημα “ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ” ο Νίκος Καζαντζάκης μπήκε αποφασιστικά σε μεγαλύτερες απαιτήσεις της συγγραφικής τέχνης.Το έγραψε το 1908 και δημοσιεύθηκε σε 24 συνέχειες στο περιοδικό ΝΟΥΜΑΣ, το 1909-1910.Παρέμεινε στην αφάνεια μέχρι τον Οκτώβριο του 2007, όταν οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ πραγματοποίησαν την πρώτη του έκδοση. Εδώ αναπτύσσει- σε αντίθεση με το “ΟΦΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΝΟ” που ανταποκρίθηκε στις ανάγκες νουβέλας – μια διακριτή πλοκή με περισσότερους ήρωες, διαλόγους και πλούσιες περιγραφές εσωτερικών και εξωτερικών χώρων μιας ευρωπαΐκής πόλης και συγκεκριμένα του Παρισιού.
ΟΙ ‘’ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ” έδωσαν το στίγμα ενός νέου συγγραφέα που οπωσδήποτε στο μέλλον θα έκανε τομή στον χώρο της λογοτεχνίας. Μάλιστα δημιούργησαν ποικίλα σχόλια κι έτσι ο ίδιος ο Καζαντζάκης έδωσε εξηγήσεις σχετικές με το μυθιστόρημά του λίγο μετά τη δημοσίευσή του. Πληροφόρησε το αναγνωστικό κοινό ότι οι “ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ” θα αποτελούν το πρώτο μέρος μιας τριλογίας όπου τα άλλα δυο μυθιστορήματα θα έχουν τους τίτλους: “Ζωή Η αυτοκρατόρισσα” και “Θεάνθρωπος”. Αν ο ήρωας στις ‘’ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ” χαρακτηρίστηκε ως αρνητικός από το αναγνωστικό κοινό, ο μεγάλος μας συγγραφέας είχε στη φαρέτρα του κι άλλα τόξα της συγγραφικής του επίνοιας,ελπιδοφόρα και ευθύβολα, όμως η κοινή γνώμη συχνά βιάζεται στην κριτική της όταν δεν μπορεί εξαρχής να συμπεριλάβει στην επίγνωσή της πλατύτερους ορίζοντες φιλοσοφικού στοχασμού.
Σύμφωνα με την υπόθεση του μυθιστορήματος, ο Ορέστης Αστεριάδης, φοιτητής στο Παρίσι ονειρεύεται και μιλά παθιασμένα για τις όμορφες αλλά και απάτητες κορυφές των υψηλών ιδανικών του. Μάλιστα, γράφει την δική του “ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ”, ένα φιλοσοφικό και κοινωνικό μανιφέστο, που στο τέλος το καταστρέφει. Η καθημερινότητα τον κουράζει και δεν προσπαθεί να κατανοήσει τον μέσο άνθρωπο και να τον οδηγήσει βαθμιαία σε μια ελπιδοφόρα πνευματική αλλαγή. Οξυδερκής και ακραίος παρατηρητής της πραγματικότητας, βρίσκεται πάντα ένα μικρό βήμα πριν την κατάθλιψη. Το μόνο άτομο που τον συγκρατεί για να μην καταρρεύσει ψυχικά είναι η σύντροφός του, η Χρυσούλα. Απόλυτα ερωτευμένη μαζί του τον ακολουθεί στο Παρίσι και ως φύλακας άγγελός του μαντεύει και την ελάχιστη σκιά στον ψυχισμό του. Όμως εκείνος συγκινείται από τα θέλγητρα της μοιραίας Νόρας. Ο Ορέστης, επικίνδυνα αμφίθυμος, θα οδηγήσει τη Χρυσούλα στον όλεθρο. Στην πλοκή ξεχωριστή θέση έχει και ο φίλος τους ο Γοργίας, ένας ηλικιωμένος καθηγητής που είναι κρυφά ερωτευμένος με τη Χρυσούλα ενώ κάποια μικρά πήλινα αγαλματίδια- Ταναγραίες κόρες- ξεγελούν τη μοναξιά του. Θα εξομολογηθεί τον ανίσχυρο έρωτά του στην απελπισμένη Χρυσούλα, όμως δεν έχει τη δύναμη να τη βοηθήσει και λίγο αργότερα εκείνος θα σκοτωθεί σε ένα ατύχημα στο Παρίσι. Η Χρυσούλα θα αρρωστήσει, ενώ η Νόρα θα φύγει ρίχνοντας ένα τελευταίο βλέμμα υπεροψίας προς όλους. Όταν πεθάνει και η Χρυσούλα, ο Ορέστης απαρηγόρητος και μόνος στη ξενιτειά, παραφρονεί από τύψεις μέσα σε μια λαβυρινθώδη ψυχική σύγχυση.
Η αφήγησή του μυθιστορήματος είναι πρωτότυπα δομημένη σε τέσερα μέρη- που τιτλοφορούνται ως Triomfale, Vibrato, Fouette, Marche funebre ακολουθώντας τον ρυθμό της μουσικής και του χορού που εναλλάσσεται ανάλογα με τη δράση. Τα ονόματα Ορέστης και Γοργίας αντλήθηκαν από την αρχαιότητα δηλώνοντας σημεία ταύτισης των ηρώων αντίστοιχα με τον τραγικό ήρωα και τον σοφιστή. Η υπόθεση εξελίσσεται με φόντο το Παρίσι με τις πλατείες, τα μουσεία, τα καφέ, τον Σηκουάνα, την εμβληματική Νotre Dame, το Κοιμητήριο του Μονπαρνάς και τους Έλληνες φοιτητές της γαλλικής πρωτεύουσας που τους επικρίνει για μαλθακότητα και κοινωνική αδιαφορία. Το μυθιστόρημα γράφτηκε όταν ο Νίκος Καζαντζάκης διέμενε στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές. Έχει σαφείς επιδράσεις από τον Νίτσε αφού το μυθιστόρημα γράφτηκε την ίδια εποχή που ο συγγραφέας έγραψε τη μελέτη: ‘’Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη Φιλοσοφία του Δικαίου και της Πολιτείας”.
Ο νεαρός Καζαντζάκης με τις ‘’ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ” ξεπερνά τα όρια ενός ρομάντζου γνωστοποιώντας τον απαιτητικό κοινωνικο-πολιτικό στοχασμό του. Και δεν μιλά για διαβρωμένες ψυχές αλλά για ανίσχυρες που ενώ είχαν τις καλύτερες προθέσεις δεν κράτησαν ακέραιο έναν άξονα ,αναγκαίο να συγκρατεί τις δίνες μιας γεμάτης πάθος αγωνιστικής ψυχής. Στο έργο της καταληκτικής ωριμότητάς του στην “ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ” θα αναρωτηθεί αναζητώντας την αυθεντικότητα της Κρητικής Ματιάς: “Πού να βρω μια ψυχή σαρανταπληγιασμένη κι απροσκύνητη, σαν τη ψυχή μου, να της ξομολογηθώ;”.
Η υπόθεση εξελίσσεται κάτω από τον ήλιο του αισθητισμού όπως και το ‘’ΟΦΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΝΟ”. Δεν λείπει όμως η ρομαντική αντίληψη δοσμένη με νατουραλιστικές περιγραφές και με την χρήση κάποιων συμβολισμών που εμμένουν στο συναισθηματικό του υπόβαθρο (π.χ.ο όφις). Με αξιοθαύμαστη ευρυμάθεια οι αναφορές του είναι πάμπολλες σε ποιητές, σε ζωγράφους, σε φιλόσοφους, στην αρχαία μας ιστορία, στην ιστορία της Γαλλίας, στην Ιλιάδα, στον Ερωτόκριτο και σε κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης. Κι αφού φέτος εορτάζει ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα η Ελευσίνα θα ήταν παράλειψη, αν δεν επισημαίναμε ότι κι εδώ είναι επίκαιρος ο Καζαντζάκης, αφού κάνει μνεία για “τα καταπράσινα Ελευσίνια μυστήρια” και για την Περσεφόνη “την ξενητεμένη νύφη του Αιώνιου Παραμυθιού που λιτανεία ελευσινιακή την περιμένει να γυρίσει από τα σπλάχνα της γης, λυτρωμένη από του γερο Πλούτωνα τα χέρια”.
Όμως πάνω απ’ όλες τις πνευματικές του αναζητήσεις ο Νίκος Καζαντζάκης κυριαρχείται πάντα από το πρόσωπο του Χριστού. Ο Ορέστης όταν περιφέρεται απελπισμένος στους Παρισινούς δρόμους, τον Χριστό περίλυπο θα οραματιστεί να έρχεται κοντά του και θα Του πεί “…όσο κι αν σε σταυρώνομε, αιώνια θ’ ανασταίνεσαι Συ, γιατί ήπιαμε το αίμα σου και φάγαμε τη σάρκα σου και θέμε δε θέμε κυκλοφορείς αθάνατος μέσα στο αίμα μας…”*
Πρόσφατα, το μνήμα του Νίκου Καζαντζάκη υπέστη βανδαλισμούς –πράγμα που δυστυχώς έχει γίνει κι άλλες φορές. Θέλοντας να αποδώσουμε ένα είδος δικαιοσύνης δια της γραφής –‘’ποιητική αδεία”-φανταστήκαμε ότι ο Νίκος Καζαντζάκης ,ως απάντηση σε αυτή τη βεβήλωση, θα επέλεγε το παραπάνω απόσπασμα* με το ελπιδοφόρο χριστιανικό συγχωρητικό πνεύμα του και ίσως-ίσως θα συμπλήρωνε από τις ‘’ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ” τα παρακάτω: “…Μα πίσω και πέρα από κάθε πρόστυχο λόγο και πρόστυχη χερονομία, θ’ αργοσαλεύει γαλάζια και ήρεμη η αυτοσυνείδηση και θα υψώνεται ολύμπια η επίγνωση του τι ρόλο παίζομε και τι σημασία έχομε…”.
‘Όταν γράφτηκαν Οι ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ, ο συγγραφέας χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο ΠΕΤΡΟΣ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ και το έργο του το αφιέρωσε στην πρώτη σύζυγό του, τη συγγραφέα Γαλάτεια Αλεξίου: “Στα χέρια της ΠΕΤΡΟΥΛΑΣ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗ τα φιλντισένια και τα θαματουργά που ξέρουνε κι ανοίγουν όλες τις πόρτες της Καλοσύνης. Βάζω –σπουργιτάκια νιογέννητα και λιγόχρονα-τις ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ να χαρούνε λίγο τον ήλιο πρι να πεθάνουν”**
Κάτω από την αφιέρωση, σε εισαγωγικά, υπάρχει η φράση της Πετρούλας Ψηλορείτη (Γαλάτεια Αλεξίου) : “Έτσι κάποια κοντάρια όμορφα και ντελικάτα σπουν, όταν η σημαία είναι μεγάλη και φυσήξει βοριάς”. Με την ίδια φράση –ως να έκλεινε ένας κύκλος- ο Νίκος Καζαντζάκης έκανε τον επίλογο στο μυθιστόρημά του “ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ” που σηματοδότησε καίρια την πρώτη συγγραφική του περίοδο προμηνύοντας την εκτυφλωτική λάμψη του στο παγκόσμιο στερέωμα της λογοτεχνίας!
Φωτο 1: Ο Ν. Καζαντζάκης σε νεαρή ηλικία / Φωτο 3: Με τη Γαλάτεια/ Φωτο 4: Στο Κράσι Ηρακλείου: Γαλάτεια Αλεξίου, Έλλη Αλεξίου, Μάρκος Αυγέρης,Νίκος Καζαντζάκης, Κώστας Βάρναλης,Χαρίλαος Στεφανίδης/ Φωτο 2 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ(2007). Με πρόλογο του Πάτροκλου Σταύρου, Εισαγωγή του Βαγγέλη Αθανασόπουλου, το σημείωμα του Ν. Καζαντζάκη που δημοσιεύθηκε στον Νουμά 27/9/1909 και πολλά παραθέματα με επιμέλεια της Ευαγγελίας Σοφιανού.
Στο εξώφυλλο: Ελπίδα (Hope) 1886. Eλαιογραφία του George F.Watts/** η ορθογραφία των αποσπασμάτων αυτούσια όπως παραδόθηκε από τον συγγραφέα.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ
ΣΗΦΗΣ ΜΙΧΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ: Νομικός, δικηγόρος Αθηνών, πρώην βουλευτής Χανίων. Διετέλεσε επικεφαλής της Ελληνικής Κοινοβουλευτικής Αντιπροσωπείας στο Συμβούλιο της Ευρώπης, Πρόεδρος της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων (Πολιτισμού) και Πρόεδρος της Επιτροπής του Υπουργείου Προεδρίας της Ελληνικής Βουλής. Επίσης σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στην Πάντειο και Γαλλική Φιλολογία στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Στα πλαίσια του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη αγωνίστηκε επί σειρά ετών για την προώθηση και διάδοση του λογοτεχνικού και φιλοσοφικού στοχασμού του Νίκου Καζαντζάκη. Με ομιλίες , ημερίδες, δημοσιεύσεις, συνεντεύξεις, εκθέσεις και συνδιοργάνωση θεατρικών παραστάσεων σε πόλεις και χωριά της Κρήτης. Στην προσπάθεια αυτή υπήρξε και η συμμετοχή των μελών και των στελεχών του Ελληνικού Τμήματος και η συμπαράσταση φορέων της Αυτοδιοίκησης και του Πολιτισμού της Κρήτης. Είναι μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη. Επίσης είναι ιδρυτικό μέλος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών ‘’ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ’’. Το 2019 εκδόθηκε από τις εκδόσεις ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ η ποιητική συλλογή του ‘’ΣΤΗΝ ΑΡΕΝΑ’’και είναι υπό έκδοση η δεύτερη ποιητική συλλογή.(sifis.michelogiannis@gmail.com)
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΕΜΜ. ΧΟΥΡΔΑΚΗ: Φιλόλογος-εκπαιδευτικός. Δίδαξε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και τώρα είναι Υπεύθυνη του Παραρτήματος Κισσάμου του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Χανίων (Εκπαίδευση ενηλίκων). Αρθρογραφεί για θέματα λογοτεχνίας και από το 2019 γράφει τη στήλη ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ στα Χανιώτικα Νέα( κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα). Υπεύθυνη φιλόλογος της ΛΕΣΧΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ της βιβλιοθήκης ΤΟ ΦΩΣ της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης. Είναι μέλος του PEN GREECE. Το 2018 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή της ‘’Τα ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ’’ και το 2020 το θεατρικό έργο της ‘’ΦΕΥΓΟΥΣΑ’’ από τις εκδόσεις ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ. (mahihourdaki@gmail.com)
