ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΡΙΤΗ: “ ΤΟΝΤΑ – ΡΑΜΠΑ”
‘’Ποιο είναι το μεγαλύτερο χρέος του ανθρώπου; Να φωνάζει στην ερημιά!’’ (Από το μυθιστόρημα ΤΟΝΤΑ-ΡΑΜΠΑ)
Ο Νίκος Καζαντζάκης με το μυθιστόρημα ΤΟΝΤΑ –ΡΑΜΠΑ ( στα εβραϊκά σημαίνει “ευχαριστώ’’) σηματοδότησε τον οριστικό του προσανατολισμό προς την λογοτεχνική δημιουργία, εγκαταλείποντας τις “actions’’ όπως ονομάζει , τις άλλες δράσεις του. Το μυθιστόρημα γράφτηκε το 1929 στο Gottesgab της Τσεχοσλοβακίας στη γαλλική γλώσσα επειδή ήθελε να ανοίξει τα φτερά του προς το διεθνές αναγνωστικό κοινό. Ο αρχικός τίτλος ήταν “Μoscou a crie’’ που μεταφράζεται ως “Η Mόσχα έσυρε φωνή’’. Μετά από πολλές εκδοτικές περιπέτειες κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1956 στην ελληνική γλώσσα από τον εκδοτικό οίκο ΔΙΦΡΟΣ κι αφού ο συγγραφέας εμπιστεύθηκε τη μετάφρασή του στον λογοτέχνη Γιάννη Μαγκλή. Μάλιστα στο τέλος του βιβλίου θα του αφιερώσει μια ΤΕΡΤΣΙΝΑ* για να του δηλώσει την ευγνωμοσύνη του για την μετάφρασή του.
Ο Νίκος Καζαντζάκης, στην αλληλογραφία του με τον πολύ καλό φίλο του Παντελή Πρεβελάκη, θα αναφερθεί στην έμπνευσή του σχετικά με το ΤΟΝΤΑ –ΡΑΜΠΑ, όπου σκέφτεται την υπόθεσή του ως scenario για φιλμ και με άλλο τίτλο. Πράγματι το μυθιστόρημα πλάσθηκε έτσι ώστε εύκολα να μπορεί να αξιοποιηθεί κινηματογραφικά ή θεατρικά. Όμως και σήμερα ακόμα παραμένει άγνωστο στο ευρύ κοινό. Μια εικοσαετία περίπου μετά τις ‘’ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ’’ που είναι γραμμένες κάτω από το πρίσμα του αισθητισμού, ο Νίκος Καζαντζάκης ταξιδεύοντας για άλλη μια φορά στη Ρωσία (τότε Σοβιετική Ένωση) και ωριμάζοντας μέσα στις εξελισσόμενες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες θα δώσει το ‘’ΤΟΝΤΑ–ΡΑΜΠΑ’’, έργο στο οποίο συνυπάρχουν σε έναν παράξενο εναγκαλισμό ο ρεαλισμός με τον ιδεαλισμό, αποδίδοντας μέσα στη μυθοπλασία του ποικίλες όψεις της Σοβιετικής Επανάστασης και τον χείμαρρο της συγκλονιστικής της πραγματικότητας.
Στο μυθιστόρημα του αυτό, ο Ν.Κ. εμφανίζει για πρώτη φορά τον κλονισμό της πίστης του στην απόλυτη αξία της Οκτωβριανής Επανάστασης των μπολσεβίκων.Εξακολουθεί όμως να πιστεύει στη χρησιμότητα της επανάστασης. Άλλωστε, μένοντας, όπως πάντα, πιστός στην θεωρία του Μπερξονισμού, βλέπει το στάδιο αυτό της επανάστασης , στα δέκα της χρόνια, ως ένα στάδιο εξελίξεως στην πορεία της.Το στάδιο αυτό, όπως πιστεύει, με τη ζωική ορμή, την elan vital(Bergson)που περιέχει ,μπορεί εντέλει να οδηγήσει στην ευημερία και την ελευθερία του ανθρώπου. Τον Οκτώβριο του 1927 ο Καζαντζάκης επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένωση προσκεκλημένος από την κυβέρνηση για τον εορτασμό των δέκα χρόνων της Επανάστασης.Έχει ξαναεπισκεφθεί την χώρα όμως τώρα θα εμπνευσθεί το Τόντα –Ράμπα παρακολουθώντας τις επετειακές εορταστικές εκδηλώσεις.
Γνωρίζει τον σπουδαίο ελληνο-ρουμάνο συγγραφέα Παναϊτ Ιστράτι , γίνονται φίλοι και συνταξιδεύουν σιδηροδρομικά στον Καύκασο μαζί με άλλους προσκεκλημένους.Το 1928 ξαναεπισκέπτεται τη Σοβιετική Επανάσταση και μαζί με τον Ιστράτι διαμένει στη Μόσχα.Αρθρογραφεί για ρωσικές εφημερίδες , γράφει σενάρια για τον ρωσικό κινηματογράφο και κάνει ένα μεγάλο ταξίδι στη Νότια Ρωσία με τον Ιστράτι, τηΜπιλιλί Μποντ-Μποβί και τη σύντροφό του Ελένη Σαμίου.Οι δρόμοι τους με τον Ιστράτι θα χωρίσουν λόγω κάποιων διαφωνιών , όμως ο συγγραφέας μας θα συνεχίσει το ταξίδι του στη Σοβιετική Ένωση.
Αποδίδοντας τον οφειλόμενο σεβασμό στη φιλία τους θα προτάξει στο ‘’ΤΟΝΤΑ-ΡΑΜΠΑ’’ ένα εκτενές απόσπασμα –με τον τίτλο ‘’ΕΝΑΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΗΣ’’- από το βιβλίο του Παναϊτ Ιστράτι ‘’ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΦΛΟΓΑ’’ .Έτσι ο Καζαντζάκης πριν αρχίσει να ξετυλίγει το μυθιστόρημα αυτοσυστήνεται ως ασκητικός ταξιδιώτης μέσα από τον εύστοχο λόγο του Ιστράτι: ‘’Ο Κρητικός ήταν απ’ αυτούς τους ανθρώπους.’Ετρωγε μια σούπα, μια λίβρα πατάτες ή μια ρέγγα καπνιστή.Οι αποσκευές του:δέκα κιλά, για να κάνει το γύρο του κόσμου. Το διαμέρισμά του: ένας κράβατος.Μα οι επιθυμίες του:ολόκληρο το σύμπαν. Η συντροφιά του:μια ευτυχία που σπαράζει.’’ Στη συνέχεια σε ένα μικρό σημείωμα ο Ν.Κ. παρουσιάζει τους ήρωες του μυθιστορήματος φυλάσσοντας ξεχωριστή θέση στον Νέγρο Τόντα –Ράμπα : ‘’Αυτή η εξομολόγηση σε φόρμα ρομάντσου δεν έχει παρά ένα ήρωα.Ο Αζάντ, ο Γερανός, ο Σου-κι, η Ραχήλ, ο Αμίτα, ο Ανάντα και ο Άνθρωπος με τις μεγάλες μασέλες δεν είναι παρά οι διάφορες πλευρές μιας μόνης συνείδησης, που έζησε και καθρέφτισε την πραγματικότητα-τη σύνθετη, τη ρευστή, τη χιλιοπρόσωπη-της Σοβιετικής Ένωσης… Μονάχα ο Νέγρος είναι έξω και πάνω απ’ τον ήρωα.’’
Μετά ξετυλίγει την αφήγησή του γνωρίζοντάς μας φωτεινές αλλά και σκοτεινές όψεις της σοβιετικής επανάστασης. Και τα εφτά πρόσωπα –εκτός από τον Άνθρωπο με τις μεγάλες μασέλες που το πιθανότερο υποδηλώνει τον εφιάλτη του ανερχόμενου φασισμού στην Ευρώπη και οπωσδήποτε μια σκοτεινή εξουσία-ταξιδεύουν με μεγάλη συγκίνηση σε διάφορα μέρη της Σοβιετικής επικράτειας και προφανώς έχουν ταύτιση με πραγματικά πρόσωπα . Ο Γερανός ξεκινά από την Κρήτη (ήταν ένα από τα ψευδώνυμα του συγγραφέα), ο Αζάντ ιδεολογικά και ιδιοσυγκρασιακά ταυτίζεται με τον Ιστράτι, η Ραχήλ μας θυμίζει την Ίτκα , φίλη του Καζαντζάκη από το Βερολίνο και τα άλλα πρόσωπα οπωσδήποτε θα είναι εμπνευσμένα από συνταξιδιώτες του. Ο Νέγρος Τόντα-Ράμπα δεν είναι απλώς ένας ήρωας, είναι αξία και ιδέα, εκφράζει το κοινωνικό όραμα του συγγραφέα. Περιηγούμενοι τη Σοβιετική Ένωση θα ανταμώσουν τη φλόγα της επανάστασης , αλλά και τη διάψευσή της .Ας μην λησμονούμε ότι τότε στο προσκήνιο του νέου καθεστώτος έχει επικρατήσει ο Στάλιν.
Το Μαυσωλείο του Λένιν στην Κόκκινη Πλατεία στη Μόσχα θα είναι ο καταληκτικός τους σταθμός . Ο συγγραφέας μέσα από τον Γερανό φαίνεται συνεπαρμένος από την ιδέα της κοινοκτημοσύνης και της δυνατότητας ίσων μορφωτικών ευκαιριών σε όλους, όμως δεν θα παραλείψει να παρουσιάσει και περιστατικά βίας . Θα αναφερθεί στην Ουκρανία και την επιβεβλημένη από το κράτος υποχρέωση των Ουκρανών να δίνουν το στάρι τους, ενώ λιμοκτονούσαν.Θα μιλήσει για τον πόθο των Γεωργιανών για αυτονομία κι όμως σταθερά και πάνω από την όποια φθορά της επανάστασης υποστηρίζει την ανάγκαιότητά της στον συγκεκριμένοιστορικό χρόνο.Όλα τα πρόσωπα του έργου θα έχουν διαφορετική κατάληξη. Η Ραχήλ θα αυτοκτονήσει, ο Αζάντ θα χαθεί αλλόφρονας μέσα στο πλήθος και νιώθοντας ιδεολογικά προδομένος. Ο Σου-Κι πεθαίνει από συγκίνηση και το τέλος του Αμίτα αποδίδεται με κάποια αφάφεια. Ο Άνθρωπος με τις μεγάλες μασέλες παρακολουθεί με κυνισμό. Κι ο Γερανός στέλνει επιστολή στον γιό του Παντελή εξηγώντας του ότι δεν μπορεί να υπηρετήσει ολοκληρωτικά την επανάσταση ‘’αφού μάσησα πολλά βιβλία’’ και εναποθέτοντάς του το χρέος δράσης .
Στο τελευταίο κεφάλαιο, η ροή της αφήγησης θα εμφανίσει για πρώτη φορά τον ρωμαλέο νέγρο Τόντα –Ράμπα να περιμένει στο μαυσωλείο του Λένιν για να αποτίσει φόρο τιμής στον μεγάλο εμπνευστή της επανάστασης .Ο νέγρος θα έχει ένα σύντομο όραμα. Θα ονειρευτεί πως μια ξαφνική βροχή ποτίζει τη διψασμένη γη κι ύστερα καρπίζει στάρι που ξεπροβάλλει σχηματίζοντας την μορφή του Λένιν. Ύστερα ο Τόντα -Ράμπα συνέρχεται και ξεσπά σε λυγμούς προχωρώντας …
Είναι φανερό ότι ο Νίκος Καζαντζάκης στον επίλογό του έδωσε το προβάδισμα στην Αφρικανική ήπειρο γιατί είδε εκεί πιότερο την αναγκαιότητα της επανάστασης. Ενας λογοτέχνης –αν και θα μπορούσε να είναι και πολιτικός- έχει πάντα το δικαίωμα να οραματίζεται και το ανέφικτο, όταν αυτό είναι δίκαιο!
Επίκαιρο το μυθιστόρημά ΤΟΝΤΑ –ΡΑΜΠΑ αφού φωτίζει ιστορικές καταβολές του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου. Χρήσιμο το 3ο κεφάλαιο που προβάλλει τα διλήμματα που αντιμετώπισε τότε η διανόηση και το 10ο κεφάλαιο που εμπεριέχει ατόφιο το ιδεολογικό μανιφέστο των Γερανού-Αζάντ .Κλείνουμε με το απόσπασμα του βιβλίου του οποίου η τελευταία φράση είναι, ως γνωστόν, χαραγμένη στο μνήμα του μεγάλου μας συγγραφέα στον προμαχώνα Μαρτινέγκο:
Ένας Ινδός πάλευε πολύ καιρό με το ρέμα που έσπρωχνε τη βάρκα κατά τον καταρράχτη. Όταν ο μεγάλος παλαιστής κατάλαβε ότι κάθε προσπάθεια ήτανε χαμένη, σταύρωσε τα κουπιά και βάλθηκε να τραγουδά: ‘’Δεν ελπίζω πια, δε φοβάμαι πια, είμαι λεύτερος!’’
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ : ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:
1/στο Gottesgab/2/με τη σύντροφό του Ελένη στο Gottesgab/3/με τον Παναϊτ Ιστράτι στον ‘’Τροπικό Κήπο’’ του Borjom της Γεωργίας στον Καύκασο, το 1928../4 εξώφυλλο του βιβλίου/5. Η γνωστή επιγραφή χαραγμένη στο μνήμα του συγγραφέα .//Τερτσίνες*: 22 άσματα αφιερωμένα σε πρόσωπα σημαντικά στη ζωή του συγγραφέα. Ο Ν.Κ. τα έγραψε σε δαντική τερτσίνα: η στροφή αποτελείται από 3 στίχους όπου ομοιοκαταληκτεί ο 1ος με τον 3ο και ο 2ος με τον 1ο και 3ο του επόμενου στίχου
