Συλλογιζόμουν τα λόγια, τα τόσο μετρημένα, του Κομφούκιου: «Τώρα καταλαβαίνω γιατί η ευτυχία είναι τόσο σπάνια στον κόσμο∙ οι ιδεολόγοι την τοποθετούν πολύ αψηλά, οι υλιστές πολύ χαμηλά. Κι αυτή βρίσκεται δίπλα μας, στο ύψος της καρδιάς μας. Δεν είναι θυγατέρα του ουρανού ή της γης∙ είναι θυγατέρα του ανθρώπου».
Ο Β ρ α χ ό κ η π ο ς είναι ένα μυθιστόρημα που ανήκει στην πρώιμη συγγραφική περίοδο του Νίκου Καζαντζάκη. Ωστόσο, σε αυτό είναι ορατά τα γερά θεμέλια του φιλοσοφικού του στοχασμού που έδωσαν ρίζες κι ανθούς και στα άλλα μυθιστορήματά του, της κατοπινής λογοτεχνικής του παραγωγής.Συγγράφηκε στη γαλλική γλώσσα το 1936 στην Αίγινα και είχε και αυτό την εκδοτική του περιπέτεια -αρχικά είχε παραγγελθεί από εκδότη της Λειψίας αλλά δεν μπόρεσε να εκδοθεί λόγω του ναζιστικού καθεστώτος- μέχρι να εκδοθεί και στην ελληνική γλώσσα το 1960 από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σε μετάφραση και πρόλογο του Παντελή Πρεβελάκη. Το έργο γράφτηκε σε φάση κομβικής σημασίας για τον συγγραφέα αφού πολύ πρόσφατα είχε ολοκληρώσει την ΑΣΚΗΤΙΚΗ, το φιλοσοφικό του μανιφέστο, του οποίου μεγάλο μέρος παρεμβάλλει και στην ροή της υπόθεσης του μυθιστορήματος.
Ο Ν.Κ. έχει ήδη ταξιδέψει ως δημοσιογράφος σε πολλές χώρες γι αυτό και στις συγγραφικές αποσκευές του έχει πλήθος ταξιδιωτικών εντυπώσεων. Εδώ στον Β ρ α χ ό κ η π ο που έχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, ακολουθούμε τα βήματά του στην περιήγησή του στην Ιαπωνία και στην Κίνα.Με ποιητική γλώσσα -ας μην ξεχνάμε ότι η βαθιά του επιθυμία ήταν η ιδιότητα του μεγάλου ποιητή – μας γνωρίζει τις δυο χώρες , την αγωνία της ιστορική τους πορείας , την προσκόλλησή τους στην παράδοση,τη δυσφορία τους προς τους ξένους και βέβαια καταφέρνει με την προφητική επίνοια -που συνήθως έχουν τα μεγάλα λογοτεχνικά ταλέντα- να ψυχανεμιστεί και να ονομάσει τις επερχόμενες αλλαγές που πλησίαζαν στην όμορφη αλλά και εκρηκτική Άπω Ανατολή. Όσον αφορά την Κίνα διεισδύει με παρατηρητικότητα κι ενσυναίσθηση στις συνθήκες που μετά από λίγα χρόνια θα έφερναν την μεγάλη κομμουνιστική επανάσταση .Να σημειώσουμε ότι επισκέφθηκε δυο φορές την Κίνα, το 1935 όπου και εμπνεύσθηκε τον Β ρ α χ ό κ η π ο και το 1957,αφού ήδη έχει κατισχύσει το κομμουνιστικό καθεστώς με τον Μάο Τσετούνγκ το 1949. Πλέον, με τα πολλά ταξίδια του ανά τον κόσμο ως δημοσιογράφος έχει οξύνει εξαιρετικά τα κοινωνικά πολιτικά αντανακλαστικά του κι έτσι στο έργο αυτό σε σύντομη νύξη του προοιωνίζεται ακόμη και ο επερχόμενος δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος.Περιηγούμενος την Άπω Ανατολή ανασυνθέτει με ενάργεια την εικόνα της εξουθενωτικής φτώχειας στις κατώτερες λαϊκές μάζες αυτών των χωρών , ιδιαίτερα στην πολυπληθή Κίνα, την αμηχανία των ανώτερων τάξεων που δεν μπορούν να δώσουν λύση στη λαϊκή ανέχεια και συγχρόνως δυσανασχετούν για την απώλεια της πολιτιστικής τους ταυτότητας.
«Συλλογιζόμουν τους Γιαπωνέζους σαμουράι που πήγαιναν στον πόλεμο σιδεροντυμένοι τις βαριές αρματωσιές τους∙ μα κατάσαρκα φορούσαν ένα λεπτό μεταξωτό πουκάμισο. Κι όταν πέφταν στη μάχη, βρισκότανε μέσα στο κράνος τους ή σε καμιά δίπλα της ζώνης τους ένα χαρτάκι με στίχους ανεξήγητα τρυφερούς: Ω δαμασκηνιά μπροστά στο σπίτι μου,/δε θα γυρίσω πίσω,/ μα εσύ μην ξεχάσεις να ξανανθίσεις την άνοιξη!’».
Ιδιαίτερη πρωτοτυπία στην αρχιτεκτονική δομή του μυθιστορήματος αποτελεί το γεγονός ότι ο Ν.Κ. παρενθέτει ενότητες της Ασκητικής κάθε φορά που ‘’το ορατό πρόσωπο’’ των χωρών αυτών καλούσε τον ενσυνείδητο ταξιδιώτη Νίκο Καζαντζάκη να αποκαλύψει ‘’το αόρατο πρόσωπό τους’’, και να το τεκμηριώσει με τις εντολές του φιλοσοφικού του μανιφέστου. Στην Ασκητική αν και συχνά υπάρχει μια μηδενιστική θεώρηση, συγχρόνως σε θαυμαστή ισορροπία υπερτονίζεται η αναγκαιότητα της διαρκούς αγωνιστικότητας και ατομικής ευθύνης αλλά και η παρουσία του Θεού που ζητά βοήθεια από τον ίδιο τον άνθρωπο, ενώ τον εμψυχώνει:
‘’ Η πέτρα σώζεται αν τη σηκώσουμε από τη λάσπη και τη χτίσουμε σ’ ένα σπίτι ή αν σκαλίσουμε απάνω της το πνέμα. Ο σπόρος σώζεται-τι θα πει σώζεται; Λευτερώνει το μέσα του Θεό-ανθίζοντας, καρπίζοντας, ξαναγυρίζοντας στο χώμα∙ ας βοηθήσουμε το σπόρο να σωθεί. Ο κάθε άνθρωπος έχει ένα κύκλο δικό του από πράματα, από δέντρα, ζώα, ανθρώπους, ιδέες-και τον κύκλο τούτον έχει χρέος αυτός να τον σώσει. Αυτός, κανένας άλλος. Αν δεν τον σώσει, δεν μπορεί να σωθεί…’’
Η υπόθεση του βιβλίου στηρίζεται κυρίως στη δράση του πρωταγωνιστή-αφηγητή, της Γιοσίρο-Σαν, του Λη-Τεχ και της Σιου-Λαν. Ο Ευρωπαίος αφηγητής επισκέπτεται την Ιαπωνία και μετά ταξιδεύει προς την Κίνα όπου φιλοξενείται από έναν παλιό του συμφοιτητή στην Οξφόρδη, τον Λη-Τεχ. Τους ενώνουν αναμνήσεις και ο παλιός τους δεσμός με τη Γιοσίρο-Σαν.Ο Λη-Τεχ συμμετέχει στην προετοιμασία της κοινωνικής επανάστασης και μάλιστα δεν διστάζει να καταδικάσει σε θάνατο τη Γιοσίρο-Σαν κατηγορούμενη για κατασκοπεία.Σε όλη αυτή τη δύσκολη ατμόσφαιρα ανθίζει ο αμοιβαίος και ανεκπλήρωτος έρωτας ανάμεσα στον αφηγητή και την αδελφή του Λη-Τεχ, τη Σιου-Λαν. Εδώ ο συγγραφέας περιγράφει την έκταση των συναισθημάτων του αφηγητή, συχνά δανειζόμενος την αβρότητα της παράδοσης της Άπω Ανατολής. Ο Ν.Κ. βαθιά ανθρώπινος και με ωριμότητα σε αυτό του το μυθιστόρημα περιγράφει το μυστήριο του έρωτα αλλά και του πόθου. Με πονεμένο βλέμμα μάς ξεναγεί ακόμη και στον σκληρό κόσμο των πορνείων της Άπω Ανατολής.Δεν παραλείπει όμως να πλάσει και την εμπειρία του αφηγητή με τις εξευγενισμένες υπηρεσίες μιας γκέϊσας.Τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες τις ερμηνεύει μέσα από το πρίσμα του Βουδισμού και θα μπορούσαμε να πούμε ότι βιώνει ένα είδος απελευθέρωσης.Ο πρωταγωνιστής του όμως όταν ερωτευτεί θα νιώσει τέτοια ένταση που χαρακτηριστικά θα δηλώσει ‘’ένιωσα να τρίζουν οι ραφές του κρανίου μου’’ και σε άλλο σημείο ότι ‘’ο έρωτας είναι ο πιο μεγάλος παιδαγωγός’’.
Στο τέλος της αφήγησής του με τρόπο λιτό ο Ν.Κ. περιγράφει έναν περίκλειστο και γυμνό από πράσινο κήπο με σπαρμένους μόνο καμιά δεκαπενταριά βράχους. Περπατά ανάμεσά τους δηλώνοντας ότι δεν νοιάζεται για την Αρχή και για το Τέλος των πραγμάτων και πώς θέλει να κάνει λεύτερη καρδιά,κατά την εικόνα αυτού του Β ρ α χ ό κ η π ο υ. Κι όμως σκάβει και βρίσκει την εξέλιξη σε όλες τις φάσεις κι έτσι από τη μηδενιστική ματιά περνά στη ζωική δύναμη του Bergson– άλλωστε η φιλοσοφία του Βergson διατρέχει όλο του το έργο- και δηλώνει την πίστη του πάντα στην ανηφορική πορεία του ανθρώπου:
‘’…Θέλω ν’ ακολουθήσω το ρυθμό του, ν’ ανέβω μαζί του, να ξεπεράσω τους γονιούς μου, να ξεπεράσω τον εαυτό μου, να παστρέψω μέσα στην καρδιά και στο νου μου το δρόμο για κείνον που ανεβαίνει…’’
Mε αυτή την τέταρτη αναδρομή ολοκληρώσαμε την πρώτη φάση του συνεργατικού μας εγχειρήματος που ο στόχος της ήταν η ανάδειξη των μυθιστορημάτων της πρώιμης συγγραφικής περιόδου του μεγάλου μας συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη κι ευχόμαστε να δώσαμε μιαν ακόμη ώθηση για την ανάγνωσή τους!
***Φωτο 1: Άνοιξη 1931-Ο Ν.Κ. στην Αίγινα /2.3.4: από τα ταξίδια του στην Ιαπωνία-Κίνα
