«…μηδέ ανάξιόν τι της Σπάρης ποιούντας»
Πλούταρχος
Ξεφυλλίζοντας την Παπαχαραλάμπειο Βιβλιοθήκη της Ναυπάκτου, τις κιτρινισμένες σελίδες της αθηναϊκής εφημερίδος του 19ου αιώνα ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ, βρήκα μια νεκρολογία αναφερόμενη σ’ έναν ηγέτη των αναρίθμητων εξεγέρσεων των Κρητικών κατά της πανίσχυρης Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αρχής γενομένης από την Επανάσταση του 1821. Η νεκρολογία είναι λίαν εκτεταμένη και δεν κρύβεται σ’ αυτήν ο έκδηλος θαυμασμός και η μεγάλη εκτίμηση του συντάκτη της προς τον περήφανο Κρητικό, τον Αναγνώστη Μανουσογιαννάκη, ο οποίος είχε λάβει μέρος σε πλείστες εξεγέρσεις της Κρήτης, από λίαν υπεύθυνες θέσεις και αξιώματα, είχε όμως σχεδόν λησμονηθεί, κατά την εκδημία του.
Έτσι, φρονώ, ότι η μορφή και η προσωπικότητα που αναδύεται από την ανάγνωση της νεκρολογίας, είναι εκείνο που επιγραμματικά εκφράζει ο Άγγλος ποιητής της “Επέλασης της Ελαφράς Ταξιαρχίας” Άλφρεντ Τέννυσον «έφερεν επαξίως το αρχαίον ένδοξον όνομα του “gentleman”». Έτσι ο Α.Μ. αναδεικνύεται σ’ έναν γνήσιο και αυθεντικό εκφραστή της Κρητικής λεβεντιάς. Όχι μόνον δεν επεδίωξε να εξαγοράσει τους διαρκείς αγώνες του για την πολυπόθητη Ένωση της Κρήτης μετά της μητρός Ελλάδος, αλλά ο ιπποτικός του χαρακτήρας δεν του επέτρεψε ν αποδεχθεί τιμές και αμοιβές «…διότι τούτο εθεώρει λίαν ταπεινόν και ουδόλως προσήκον εις τον ανδρικόν και μέχρι αγερωχίας μέτριον και ολιγαρκή αυτώ χαρακτήρα». Έτσι, φρονώ, ότι εν όψει και των 200 ετών από της Εθνικής Παλιγγενεσίας, επιβάλλεται η δημοσίευση της νεκρολογίας του, στις στήλες της εφημερίδος, ως ελάχιστος φόρος τιμής στη μνήμη του.
Παραθέτω επί λέξη την νεκρολογία.
ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ, 28.11.1881
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΜΑΝΟΥΣΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ
…Εις την γενεάν ταύτην, ήτις παρήγαγε τον Διάκον και τον Βότσαρην, τον Μιαούλην και τον Κανάρην, τον Υψηλάντην και Κουντουριώτην ανήκε και ο Αναγνώστης Μανουσογιαννάκης, ούτινος το θλιβερόν άγγελμα του θανάτου εκόμισαν αι τελευταίαι εκ Κρήτης ειδήσεις. Βεβαίως οι πλείστοι πρώτον ήδη ακούουσι το όνομα τούτο, και όμως αντιπροσωπεύει ιστορία πλήρη περιπετειών τριών γενεών της χώρας εκείνης των δακρύων και των συμφορών, της ηρωικής πλην ατυχούς Κρήτης… Γόνος ισχυράς στρατιωτικής οικογενείας, αείποτε πρωταγωνιστάσης εν τοις αγώσι της Κρήτης, ο Α.Μ. και ως τοιούτος πρωίμος μυηθείς εις τα της Εταιρίας των Φιλικών, μετέσχε εκ των πρώτων της εν Ασκύφω των Σφακίων τον Ιούνιον του 1821 γενομένης Συνελεύσεως των προκρίτων Κρητών εν η απεφασίσθη η της Κρήτης συμμετοχή εν τω υπέρ της ελευθερίας αγών.[…] Τα κινήματα και αι κατά της τουρκικής τυραννίας εξεγέρσεις του 1833, 41, 58, 66 και 78 απέδειξαν ότι οι Κρήτες και καταβαλλόμενοι, νέας αείποτε κτώνται δυνάμεις, νέας ελπίδας, νέον θάρρος, και ουδέποτε αποκάμνουσιν. Καθ’ άπασαν την τρικυμιώδη αλλ’ ένδοξον ταύτην περίοδον της ιστορίας της μαρτυρικής νήσου, του Μανουσογιαννάκη το όνομα διαλάμπει μεταξύ των πρώτων και αφιλοκερδών προμάχων της Κρητικής ελευθερίας. […] Περιεβλήθη υπό των πατριωτών του τα ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα κατά τας διαφόρους εξεγέρσεις της Κρήτης, ανακηρυχθείς Στρατάρχης και γενικός αρχηγός των Κρητικών δυνάμεων, αλλ’ ούτος ουδέποτε ηθέλησε να μεταχειρισθή τους δικαίους τίτλους, όπως επιζητήση, τιμάς ή αμοιβάς, διότι τούτο εθεώρει λίαν ταπεινόν και ουδόλως προσήκον εις τον ανδρικόν και μέχρι αγερωχίας μέτριον και ολιγαρκή αυτού χαρακτήρα. Απέρριψε την εκ 300 δρχ. μηνιαίαν περίθαλψιν και τον βαθμόν του Στρατηγού, άτινα προσήνεγκεν αυτώ η Ελλ. Κυβέρνησις, ότε κατά το 1859 κατέφυγεν εις την ελευθέραν Ελλάδα, προελόμενος του εν Αθήναις πομπώδους και εν τιμαίς βίου, να ζη άγνωστος επί των αγόνων βράχων των Σφακιωτών ορέων. Μετά την Επανάστασιν του 1866 ο Μανουσογιαννάκης κατέφυγε το δεύτερον ενταύθα, η δε τότε Ελλ. Κυβέρνησις ώρισεν αυτώ μηνιαίον χορήγημα 100 δρ. Αλλά και πάλιν δεν ηδύνατο να ζήση μακράν της γλυκείας πατρίδος, και πάλιν παρήτησε τας αμοιβάς όπως επανέλθη εις τα προσφιλή αυτώ πάτρια εδάφη, άτινα δεν εγκατέλιπεν έκτοτε, ή όπως μη ήδη πλέον αυτά. […]»
