7 Μαρτίου 961: ανακατάληψη της αραβοκρατούµενης Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά. Αναφέρει στην στήλη ‘‘Σαν Σήµερα’’ η εφηµερίδα µας. Αµέσως πιάστηκα στο δόλωµα. Το ξέρετε δα, πόσο µου αρέσει η ιστορία και οι ιστορίες.
«Η ανακατάληψη της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά το 961 είναι ασφαλώς το σηµαντικότερο γεγονός της βασιλείας του Ρωµανού του Β΄ και µια από τις σηµαντικότερες επιτυχίες των Βυζαντινών εναντίων των Αράβων κατά το δεύτερο µισό του 10ου αιώνα», διαβάζω. Είναι γνωστό ότι ανάµεσα στους πολλούς κατακτητές του νησιού µας υπήρξαν και οι Σαρακηνοί. Πρόκειται όµως για µια εποχή της ιστορίας που δεν συζητιέται ιδιαίτερα κι εγώ η ίδια, δεν γνωρίζω πολλά γι αυτήν. Άλλωστε ελάχιστα ίχνη της έχουν µείνει στο νησί, σε αντίθεση από την Ενετική και την Τούρκικη περίοδο. Να ένας ακόµη λόγος για να την ερευνήσω.
Ήδη από τον 7ο µ.Χ. αιώνα Άραβες έχουν καταλάβει εδάφη της Ιβηρικής Χερσονήσου και έχουν ιδρύσει εκεί ένα χαλιφάτο. Τον 8ο αιώνα µια οµάδα από τους λεγόµενους Μοζάραβες ή Σαρακηνούς ξεσηκώνονται εναντίον του εµίρη της Κόρδοβα. Αποτυγχάνουν και αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την Ισπανία. Κατευθύνονται πρώτα προς την Αλεξάνδρεια που την καταλαµβάνουν. Μένουν εκεί για κάµποσα χρόνια ώσπου ο χαλίφης της Αιγύπτου καταφέρνει να την πάρει πίσω, Μετά την ήττα τους οι Άραβες αναγκάζονται να φύγουν, δίδοντας συγχρόνως την υπόσχεση ότι δεν θα επιτεθούν ξανά σε µουσουλµανικά εδάφη.
Οι εξόριστοι Ανδαλουσιάνοι κατευθύνουν τώρα τα πλοία τους προς την Κρήτη. Το νησί το ήξεραν καλά από προηγούµενες τους επιδροµές. Ήταν µια πολυπόθητος γη « ρέουσα µέλι και γάλα». Η Βυζαντινή αυτοκρατορία που µόλις έχει τελειώσει µε τους αγώνες κατά της Εικονοµαχίας και τις εµφύλιες έριδες που έχει προκαλέσει το κίνηµα του Θωµά, είναι εξαθλιωµένη οικονοµικά και πολιτικά. Η κατάληξη λοιπόν στα κακόβουλα σχέδια των Αράβων είναι η αναµενόµενη.
Οι επιδροµείς, κατευθύνονται προς στον κόλπο της Μεσαράς όπου και φτάνουν το καλοκαίρι του 827. Καταγράφεται ότι αφού οι Σαρακηνοί αποβιβάστηκαν, οι αρχηγοί τους έκαψαν τα πλοία.
Έτσι η κατάκτηση του νησιού γίνεται µονόδροµος, Οι νεοφερµένοι πρέπει να µείνουν υποχρεωτικά και να καταλάβουν τον τόπο. Αρχικά ιδρύουν ένα ισχυρό φρούριο που το περιτριγυρίζουν µε µια βαθιά τάφρο. Από εκεί ξεκινούν τις επιθέσεις σε όλη την Κρήτη. Το φρούριο παίρνει το όνοµα al chandax (χάνδαξ) και γίνεται η πρωτεύουσα των Αράβων. Μέσα σε ένα χρόνο περίπου έχουν καταλάβει όλο το νησί µας εκτός της περιοχής των Σφακίων και των ορεινών περιοχών της Ίδης, της ∆ίκτης και των Λευκών ορέων.
Αν και οι Άραβες δεν είναι λαός θαλασσινός, γρήγορα καταφέρνουν να δηµιουργήσουν ένα ελαφρύ, ταχύ και πολύ αποτελεσµατικό στόλο και να αλλάξουν τα δεδοµένα στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου.
Όλη η Ανατολική Μεσόγειος γίνεται έρµαιο στις διαθέσεις τους. Καµιά περιοχή δεν είναι αδιάφορη για τις επιθέσεις τους. Από τα παράλια της Αδριατικής ως τον Ελλήσποντο µέχρι τα νησιά του Αιγαίου από το µικρότερο ως το µεγαλύτερο, κάνουν επιθέσεις, διαγουµίζουν, καίνε, σκοτώνουν τους γέρους και αιχµαλωτίζουν τους νέους για να τους πουλήσουν σαν δούλους, συσσωρεύοντας τεράστια πλούτη. Η Κρήτη µε τον τρόπο αυτό γίνεται ορµητήριο ληστρικό και ένα µεγάλο προσοδοφόρο σκλαβοπάζαρο.
Πρώτη τεράστια συνέπεια της δράσης των πειρατών είναι ότι διαταράχτηκαν οι θαλάσσιες επικοινωνίες. Κανείς δεν είναι πλέον ασφαλής να ταξιδέψει. Κανένα εµπόρευµα δεν είναι σίγουρο ότι θα φθάσει στον προορισµό του. Οι κάτοικοι των νησιών προκειµένου να διασφαλίσουν την ζωή τους κτίζουν χωριά- οχυρά ώστε όταν οι βιγλάτορες αναγγέλλουν την άφιξη των επιδροµέων, να είναι εύκολη η διαφυγή. Άλλοι πάλι παραθαλάσσιοι οικισµοί εγκαταλείπονται και οι κάτοικοί τους µετακοµίζουν σε ασφαλέστερα και πιο προφυλαγµένα εδάφη.
Εκτός των άλλων, η κυριαρχία των Σαρακηνών στους θαλάσσιους δρόµους αµφισβητεί ευθέως την Βυζαντινή παρουσία και κυριαρχία στο Αιγαίο.
Ο Κρητικός πληθυσµός δουλώνεται και αποκόπτεται από τον κορµό της αυτοκρατορίας. Η έλλειψη επαφής µε τον κέντρο καθώς και η αφαίµαξη πόρων και αγαθών στην οποία τους οδηγούν οι Σαρακηνοί, τον φτάνουν στην οικονοµική εξαθλίωση και την πολιτιστική αποσύνθεση. Οι ιστορικοί ονοµάζουν την Κρήτη εκείνης της εποχής «αισχράν πειρατικήν πολιτείαν».
Οι συνέπειες της κατάκτησης αυτής, σύντοµα γίνονται αντιληπτές από το κεντρικό Βυζαντινό κράτος. Επανειληµµένα (πάνω από τέσσερεις φορές) οργανώνονται επιχειρήσεις για την ανακατάληψη του νησιού και την εκδίωξη των Σαρακηνών. Όλες αποτυχηµένες.
Όταν ο νεαρός αυτοκράτορας Ρωµανός ο Β΄ µε την παρότρυνση του πρωθυπουργού Ιωσήφ Βρίγγα αναθέτει στον εξαιρετικά ικανό και ευφυή στρατηγό Νικηφόρο Φωκά (κατ εξοχήν αραβοµάχο, που αποκαλείται « ο Λευκός θάνατος των Σαρακηνών»), την ανακατάληψη της Κρήτης έχει αποφασίσει να µην επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος. Έτσι δεν λυπάται ετοιµασίες και χρήµατα για την οργάνωση της επίθεσης. Το σχέδιο στηρίζεται στην στρατιωτική υπεροπλία και στην υπεροχή του βυζαντινού ναυτικού που εκτός των άλλων, εξασφάλιζε τον συνεχή και απρόσκοπτο εφοδιασµό του στρατεύµατος.
Η πολιορκία κράτησε οκτώ µήνες. Ο Φωκάς έχει αποκλείσει τον καλά οχυρωµένο Χάνδακα. Συγχρόνως έχει στείλει πλοία να φυλάν τις ακτές του νησιού για να εµποδίσουν την αποστολή βοήθειας από τους άραβες της Αφρικής και της Ισπανίας. Καθώς και αγήµατα στρατού προς την ενδοχώρα, ώστε να αποκλειστεί η οποιαδήποτε δυνατότητα ενίσχυσης σε ανθρώπινο δυναµικό και προµήθειες των πολιορκουµένων.
Στις 7 Μαρτίου του 961 ο Νικηφόρος Φωκάς καταφέρνει να κάµψει την γενναία αντίσταση των αµυνοµένων και να καταλάβει την πρωτεύουσα των Σαρακηνών. Οι στρατιώτες του για τρείς µέρες λεηλατούν την πόλη. Τα λάφυρα που µαζεύουν είναι πέρα πάσης φαντασίας. Ο εµίρης της Κρήτης, η οικογένειά του, καθώς και πολλοί από τους αξιωµατούχους του παλαιού καθεστώτος συλλαµβάνονται.
Πριν αποχωρήσει από το νησί ο Νικηφόρος Φωκάς κατεδαφίζει τα τείχη του Χάνδακα και χτίζει στα ανατολικά της πόλης ένα οχυρό, το Τέµενος. Εγκαθιστά στο νησί δυνατό στρατό και στόλο-εφοδιασµένο µε υγρό πυρ- ώστε να αποκλειστεί η οποιαδήποτε δυνατότητα επανεγκατάστασης των Αράβων.
Η απελευθέρωση της Κρήτης προκάλεσε µεγάλο ενθουσιασµό και στην Κωνσταντινούπολη. Όταν ο Φωκάς επέστρεψε τέλεσε πεζικό θρίαµβο στον ιππόδροµο, όπου παρουσιάστηκαν όλοι οι αιχµάλωτοι. Ο αυτοκράτορας σφράγισε την νίκη του πατώντας το κεφάλι του ηττηµένου αντιπάλου του.
«Η ανάκτηση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά, υπήρξε ένα από τα λαµπρότερα στρατηγικά κατορθώµατα και µια από τις ενδοξότερες σελίδες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας» γράφουν τα βιβλία και οι µελετητές συζητούν για τα κέρδη και τις ζηµίες του πολέµου στο κεντρικό κράτος.
Εγώ όµως αναλογίζοµαι και συµπάσχω µε τους Κρητικούς που έζησαν κάτω από τον σκληρό ζυγό των Αράβων αυτά τα 133 χρόνια της σκλαβιάς. ∆ούλοι µέσα στο ίδιο τους το σπίτι, να βλέπουν ξένους να κάνουν κατοχή και κουµάντο στον τόπο, στον κόπο και το έχει τους.
Υ.Γ. Τα στοιχεία του παραπάνω κειµένου είναι παρµένα από την διδακτορική διατριβή της Λουκίας Παναγή µε τίτλο «Η ανακατάληψη της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά».
