«Εξ’ όλων των εορτών της ορθοδόξου Χριστιανικής Θρησκείας εκείνη ήτις από παιδικής ηλικίας μοι έκανε περισσοτέραν εντύπωσιν και ήτις ακόμη εν εμοί φαίνεται περιβαλλομένη δια μείζονας αίγλης, είναι η εορτή της καταδύσεως του Σταυρού[…]το γεγονός είναι ότι και σήμερον ακόμη αισθάνομαι μιαν ενδόμυχον απόλαυσιν παρακολουθών και θεώμενος της σεπτής ταύτης θρησκευτικής πομπής. Η τέλεσης του μεγάλου Αγιασμού, ο παρατασσόμενος στρατός, η μουσική η κατάδυσις, ο κόσμος, αι εναλλαγαί αύται των εντυπώσεων υπήρξαν αι αφετηρίες αίτινες συνέτεινον, ώστε και σήμερον σαν παιδί να τρέχω όπισθεν της πομπής ταύτης[…]».
Αυτή είναι η έναρξη του πρωτοσέλιδου χρονογραφήματος «Η εορτή των Θεοφανείων» της εφημερίδας «Υψηλά Λευκά Όρη» στις 12/1/1907, το οποίο είναι αφιερωμένο στην γιορτή των Θεοφανίων. Ο αρθρογράφος περιγράφει τις παιδικές του αναμνήσεις πιθανόν από την περίοδο της Ημιαυτονομίας (1878-1898), δίνοντας εντυπωσιακές λεπτομέρειες για την τελετή. Στο Σαντριβάνι υπήρχε τιμητικό άγημα του τουρκικού στρατού που απέδιδε τιμές στους επισήμους, ενώ η μπάντα του έπαιζε μουσική. Ο Γενικός Διοικητής Κρήτης ίππευε το «λαμπροφορεμένο» του άλογο, το οποίο σύμφωνα με «αρχαιότατο έθιμο» στο τέλος της τελετής διδόταν στον Επίσκοπο για την επιστροφή στην Επισκοπή. Αυτό ποτέ δεν έγινε, καθώς ο Επίσκοπος πάντα αρνιόταν. Οι παιδικές μνήμες συγκράτησαν κι άλλες εικόνες, τρείς από τις οποίες είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.
Η πρώτη εικόνα αφορά στους ημίγυμνους κολυμβητές, οι οποίοι βουτούσαν από τα σημαιοστολισμένα καΐκια του λιμανιού. Χριστιανοί και…Οθωμανοί βουτούσαν στα παγωμένα νερά και τότε άρχιζε ένας αιματοβαμμένος αγώνας! «[…]Αγών συνάπτεται εντός της θαλάσσης, γρόνθοι καταπίπτουσι, αι κόπαι των πέριξ λέμβων εγείρονται όπως έλθωσιν εις βοήθειαν των αλληλομαχομένων και ο πάντοτε παρόν λιμενάρχης δια της λέμβου του παρεμβαίνων θέτει τέρμα εις τον αγώνα, όστις πολλάκις δεν ήτο και αναίμακτος. Εις τον θαλάσσιον εκείνον αγώνα κάποτε χειρ τις οπλισμένη δια μαχαίρας κατέπιπτεν αγρίως κατά τινός γυμνής σαρκός. Η γαλανή θάλασσα εβάφετο τότε με αίμα[…]Ο αρπάσας τον Σταυρόν εξήγετο ενίοτε ετοιμοθάνατος».
Στη δεύτερη εικόνα περιγράφεται η πομπή του νικητή δύτη (εφόσον βέβαια είχε επιζήσει), ο οποίος περιέφερε τον σταυρό μέσα σε ένα ασημένιο δίσκο και το πλήθος τον προσκυνούσε, τον έραναν με άνθη, ενώ στα χριστιανικά κέντρα έδιναν και χρήματα. Έτσι, εξηγείται γιατί βουτούσαν και οι Οθωμανοί! Το άρθρο κλείνει με την εικόνα του ευειδούς γυναικείου παλίμψηστου της πόλης: «[…]Παρθέναι και Δέσποιναι της Χαλέπας, της Καινούργιας Χώρας, του Κουμ-καπιού και του Βαρουσιού, των στενών και ανηλίων οδών της Σπλάντζιας και των άλλων της πόλεως συνοικιών[…]Μορφαί, ας ουδέποτε συναντά τις καθ’ όλη την διάρκειαν του χρόνου, την ημέρα εκείνη εμφανίζονται ίνα και αυθίς κρυβώσι μέχρι του επομένου έτους[…]».
Το παραπάνω χρονογράφημα παρουσιάζει πτυχές της θρησκευτικής και της κοινωνικής ζωής της πόλης, με έμφαση στα ήθη και τα έθιμα που ήταν σεβαστά από τις τουρκικές αρχές, οι οποίες συμμετείχαν στον εορτασμό.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης
είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος
