Κάθε λαός ενδιαφέρεται γι’ αυτό που του έχει παραδοθεί από το παρελθόν. Η παράδοσή του έρχεται από εποχές μακρινές. Εμείς δεν επιδιώκουμε να γυρίσουν οι άνθρωποι στο παρελθόν, αυτό είναι αφύσικο και αδύνατο, βοηθάμε όμως να γνωρίσουν τη Λαϊκή τους Παράδοση, για μια σωστή πορεία στο μέλλον, γιατί ένας λαός που έχει ξεχάσει την παράδοσή του, είναι σαν να έχει χάσει το μνημονικό του, έχει πάθει αμνησία. Μας χρειάζεται η παραδοσιακή γνώση, για να κρατήσουμε την ιστορική μας φυσιογνωμία.
Τις μέρες αυτές των εορτών, θυμούμαι και αναπολώ τα παιδικά μου χρόνια στο χωριό μου το Παϊδοχώρι, (πριν εξήντα πέντε χρόνια) με τα ήθη και έθιμα των εορτών του δωδεκαήμερου, από την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, μέχρι και των Φώτων. Θα προσπαθήσω να παρουσιάσω από τις φιλόξενες στήλες των Χανιώτικων Νέων τα ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ στο χωριό μου.
Η παραμονή άρχιζε με τα γνωστά σε όλους Κάλαντα, «Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος…». Σήμερα δυστυχώς υπάρχουν ελάχιστα παιδιά να μας πουν τα κάλαντα.
Οι νοικοκυρές ζύμωναν τα βασιλόψωμα (η βασιλόπιτα ήταν πολυτέλεια) και μέσα στο βασιλόψωμο έβαζαν το φλουρί. Ασκελετούρα. Την παραμονή κρεμούσαν στις πόρτες την ασκελετούρα για να φέρνει ευτυχία και να διώχνει τα κακά πνεύματα. Επίσης θεωρούσαν ότι προφυλάσσει από το μάτι.
Το έθιμο χρονολογείται από την εποχή του Πυθαγόρα. Κτυπούσαν επίσης την Ασκελετούρα με δύναμη χάμω για να σκορπίσει και έλεγαν: «Άχι και να ξανάνιωνα σαν την Ασκελετούρα, που την κουτσοτρουλίζουνε και πάλι βγάζει τρούλα». Αυτό κάνω και λέγω και εγώ και τώρα. Παρατηρούσαν επίσης το άνθος της και έλεγαν εάν η χρόνια θα είναι καρπερή ή όχι. Το βράδυ της παραμονής μαζευόταν σε κάποιο σπίτι ή στο καφενείο και έπαιζαν τα «καρύδια» τα παιδιά στο τριάντα ένα και οι μεγαλύτεροι έπαιζαν το συνηθισμένο. Ψιλό… στο τριάντα ένα ή στα ζαριά μέχρι τα ξημερώματα. Θυμάμαι επίσης, μερικές φορές όταν τελείωναν τα καρύδια ή τα “ψιλά” έπαιζαν και ζευγαρές. Η υποδοχή του καινούργιου χρόνου γινόταν με ευχές, φιλιά και κεράσματα.
Το πρωί της πρωτοχρονιάς σηκώνονταν πρώτοι οι γονείς, για να φέρουν το «γούρι» μια μεγάλη πέτρα, λέγοντας «κλου-κλου-κλου» (να κλωσήσουν οι κλώσες πολλά πουλιά), επίσης έλεγαν «αρνιά και ρίφια θηλυκά (να αυξηθεί το κοπάδι) και τα κοπέλια αρσενικά (να μεγαλώσει το σόι)».
Για το βάρος της πετράς έλεγαν «όσο βάρος έχει τούτη η πέτρα, τόσο χρυσάφι να μπει στο σπιτικό μας». Αυτά έλεγαν και σε εμάς τα παιδιά να κάνομε και να λέμε. Αυτά όλα δήλωναν αγάπη, ευτυχία, γαληνή και ειρήνη. Το ποδαρικό. Το έθιμο του ποδαρικού είναι ένα έθιμο πολύ παλαιό, που έχει συμβολική σημασία. Οι νοικοκύρηδες πίστευαν ότι αν ένας τυχερός-γουρλής, μπει στο σπίτι μόλις αλλάξει ο χρόνος και ευχηθεί όλα τα αγαθά, τότε θα πάει καλά όλη η χρόνια.
Η οικογένεια θα έχει υγεία, αγάπη, ευτυχία και όλες τις οικονομικές ανέσεις. Συνήθως προτιμούσαν να κάνει το ποδαρικό ένα μικρό παιδί, επειδή τα παιδιά είναι αθώα και αγνά. Στην καρδιά τους δεν υπάρχει ζήλια και κακία. Μπαίνοντας με το «δεξί» τα φίλευαν με γλυκά, δώρα και χρήματα.
Άλλοι όταν πήγαιναν στην εκκλησία έφερναν ένα εικόνισμα δικό τους που είχαν πάει προηγουμένως, και έκανε το ίδιο το εικόνισμα το ποδαρικό. Η ημέρα περνούσε στο χωριό με τις προφυλάξεις να έχουν ένα «καλό ποδαρικό», να μην κλάψουν, να μην στεναχωρηθούν και να μη κάνουν καμιά βαρετή δουλεία, ώστε να πάει καλά όλη χρόνια.
Πρόκειται για μια δοξασία σύμφωνα με την όποια ό,τι συμβαίνει στην έναρξη της χρονιάς ή της περιόδου θα επηρεάσει και όλη την έκβασή της. Την ημέρα της πρωτοχρονιάς στα καφενεία οι παρέες έπιναν «ακόμα ένα ποτηράκι» και έλεγαν τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς τα Κρητικά. Θυμάμαι μερικά από τον Μ.Δ. «ταχιά-ταχιά ’ναι Αρχιμηνιά, πρώτη γιορτή του χρόνου, αρχή που βγήκε ο Χριστός στη γη να περπατήσει και βγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες κι ο πρώτος που χαιρέτησε ήταν Άγιος Βασίλης καλώς τα κανεις Βασιλειό, καλό ζευγάρι έχεις; Καλό το λες Αφέντη μου, καλό και ευλογημένο η χάρη σου το βλόγησε με το δεξί σου χέρι, με το δεξιό, με το ζερβό, με το μαλαματένιο -Για πες μου Αι Βασίλη μου, πόσα μουζούρια σπέρνεις;
-Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δεκαπέντε, ταή και ρόβι δεκαοκτώ και από νωρίς στο σταύλο …………………………………………………………..»
Πίστευαν ότι ο Άγιος Βασίλης ήταν γεωργός για αυτό και μερικοί πήγαιναν, εφόσον δεν ήταν Κυριακή και ζευγάριζαν την ημέρα της πρωτοχρονιάς ή έκαναν άλλες γεωργικές ασχολίες. Η βασιλόπιτα αποτελεί το κατεξοχήν πρωτοχρονιάτικο έθιμο. Χαρακτηριστικό στοιχείο της είναι ότι ο άνθρωπος δοκιμάζει την τύχη του με το κέρμα, προσπαθώντας να μαντέψει πώς θα έρθουν τα πράματα τη νέα χρόνια.
Σ’ όποιον «πέσει» το φλουρί θα είναι ο τυχερός, ο ευνοούμενος του νέου έτους. (Για τη Βασιλόπιτα γράψαμε στα Χανιώτικα Νέα στις 23/12/2015). Η καλή χέρα ήταν το μόνο δώρο που έπαιρναν τα παιδιά την πρωτοχρονιά από τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τους γονείς, τους θείους και τους νονούς. Τα παιδιά το πρωί της πρωτοχρονιάς πήγαιναν τρεχάτα για να φιλήσουν το χέρι και να πάρουν την ευχή τους και την «καλή τους χέρα».
Θυμάμαι την ευχή του παππού μου, του Σπανουδοπέτρο, ηλικίας εκατόν δέκα ετών, με τη βροντερή και χοντρή φωνή του: «έχε την ευκή του Χριστού παιδί μου». Ήταν άσπρος σα μπαμπάκι. Καλή του χέρα ήταν η «ευκή» του. Καλή χέρα είχαμε συνηθίσει και εμείς τα εγγονάκια μας και συνεχίζει να λειτουργεί η καλή χέρα μας παρά τις κατακρεουργημένες συντάξεις. Εύχομαι, για όλο τον κόσμο χαρούμενος και ευτυχισμένος ο καινούργιος χρόνος 2017!
Να έχουμε υγεία και του χρόνου καλύτερα!
