Αναστασιματάριον Ιωάννου Λαμπαδαρίου του Βυζαντίου

Πριν από λίγες μέρες κυκλοφόρησε ένα σπουδαίο έργο που αφορά τον ειδικό κλάδο της ελληνικής μουσικής, την βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική. Συγγραφέας και εκδότης φέρεται ο φιλέρευνος μελετητής, διακεκριμένος επί καλλιφωνία πρωτοψάλτης, μουσικοδιδάσκαλος και  Άρχων διδάσκαλος του Αποστόλου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας κ. Δημήτριος Νεραντζής.
O μεγάλος αυτός διδάσκαλος της ψαλτικής τέχνης, της σύγχρονης περιόδου, γνωστός και από άλλα ομοειδή έργα έχοντας στο ενεργητικό του πάμπολλες διακρίσεις, συγγραφικό έργο αλλά και μεγάλη μουσική εμπειρία,  χαρακτηρίζεται εύστοχα ένας από τους τελευταίους μέγιστους μαΐστορες, μιας μεγάλης χορείας συγχρόνων παραδοσιακών και πατριαρχικών ψαλτών.  Αφουγκράζεται ενστικτωδώς τον παλμό της εποχής του, μεριμνά για την καλλιτεχνική –ιεροψαλτική πορεία των νέων, και καταθέτει την  ψυχή και το πνεύμα του για να μας παραδώσει σήμερα, ένα ολοκληρωμένο ερμηνευτικό μουσικό έργο, με τον τίτλο «Αναστασιματάριον Ιωάννου Λαμπαδαρίου του Βυζαντίου, μελωδούμενον, αργό και σύντομον».
Το έργο είναι καταστάλαγμα της  τεράστιας ψαλτικής και διδασκαλικής του εμπειρίας και αποτελεί σπουδαίο διττό χρηστικό εργαλείο,  των διδακτικών αναγκών στη σπουδή της ψαλτικής τέχνης και στην ειδική χρήση του στο ιερό αναλόγιο, σε σχέση με την καθημερινή λειτουργική  πράξη της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας μας.
Το Αναστασιματάριο γενικότερα (περιλαμβάνει μελοποιημένα αναστάσιμα ποιήματα και υμνογραφήματα της παρακλητικής, των ιερών ακολουθιών  κυρίως του Σαββάτου και της Κυριακής), είναι το περισπούδαστο εκείνο βιβλίο, που έχει ανδρώσει και μορφώσει  δεκάδες ψαλτών και βρίσκεται σε χρήση ακόμα και σήμερα. Ως αυτοτελής βιβλίο, το συναντάμε στα μέσα του ΙΖ αι. κατά παράδοση παλαιότερων διδασκάλων με καλλωπισμό του Παναγιώτη Χρυσάφη (ακμή περ. 1650-1680) και έκτοτε εκδίδεται ανελλιπώς σε εκατοντάδες χειρόγραφα. Στην έντυπη του μορφή, εκδίδεται για πρώτη φορά το 1820 στο Βουκουρέστι (αποτελεί το πρώτο έντυπο μουσικό βιβλίο της βυζαντινής μουσικής) από τον Πέτρο Εφέσιο (ακμή περ. 1810-1840), με βάση το περιεχόμενο του Αναστασιματαρίου του Πέτρου Πελοποννησίου (1730-1778). Από το 1846 εμφανίζεται το Αναστασιματάριο του Ιωάννου Βυζαντίου (ακμή περ. 1800-1866), του τότε Λαμπαδαρίου του Πατριαρχικού ναού, τονισμένο κατά την παράδοση και πάλι, του Πέτρου Πελοποννησίου.
Στο νεοεκδιδόμενο  πόνημά του ο δάσκαλος, δεν αλλοιώνει και δεν μετατρέπει τις παραδοσιακές και μελωδικές γραμμές και θέσεις, αλλά  επιχειρεί με σύνεση γνώση και σοφία, να εισηγηθεί και να συμπράξει στην «μελωδικότερη ερμηνεία» των ήδη υπαρχόντων  εκκλησιαστικών μελών, ώστε να διαδοθεί ευρέως και αυθεντικότερον η ψαλτική παράδοση του Πέτρου. Η πρακτική αυτή, της αναλυτικότερης διάθεσης «της συνολικής αποκάλυψης του κεκρυμμένου μέλους» δηλαδή «των παρακειμένων τινών  φθόγγων των μη σημειουμένων εν τω κειμένω» (βλ. «Στοιχειώδης Διδασκαλία της Εκκλησιαστικής Μουσικής», Κων/πολις 1888, σ. 34),  βασίζεται αποκλειστικά σε κανόνες της παραδοσιακής ερμηνείας «ζώσα παράδοση», αλλά και της γραμματικής όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά αναφέρει. Έτσι εδώ μεταφέρονται, αναδύονται και αποτυπώνονται, τα στοιχεία εκείνα που μια ολόκληρη ζωή έψαλλε και δίδασκε, ως αποτέλεσμα πρωτίστως της εκ  βάθους  μελέτης του σχετικά με τη μουσική θεωρία, την παλαιογραφία και την ερμηνεία, αλλά και της μαθητείας του κοντά στον μεγάλο δάσκαλο Αθανάσιο Παναγιωτίδη. Ιδιαίτερα σημαντικό και καθοριστικό, είναι  και  το γεγονός που ο ίδιος υπήρξε αυτήκοος μελετητής των μεγάλων δασκάλων πρωτοψαλτών της Κωνσταντινούπολης. Η προσθήκη της λέξης «μελωδούμενον» στην προμετωπίδα του, κάτω από τον γενικότερο τίτλο του βιβλίου, πιστοποιεί τα παραπάνω, αφού μας προετοιμάζει και μας προδιαθέτει με σαφήνεια, το μουσικό του περιεχόμενο.
Το πόνημά του τυπώθηκε σε μεγάλο μέγεθος σχήματος  4ου ,  είναι καλαίσθητο και ευανάγνωστο με δίχρωμη μελάνη σε ότι αφορά τη μουσική του σημειογραφία (δια μαύρης και ερυθράς μελάνης), μιμούμενο παλαιότερη χειρόγραφη παράδοση. Χωρίζεται στο σύντομο και αργό Αναστασιματάριο όπου κατά το περιεχόμενο, μέσα από τις 429 σελίδες του περιλαμβάνονται μελοποιημένα, τα αναστάσιμα εκκλησιαστικά μέλη όπως και στις προγενέστερες εκδόσεις. Ο συγγραφέας θεώρησε σκόπιμο, να  αφαιρέσει τις αργές καταβασίες των ήχων, τα κατανυκτικά τροπάρια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και τους μακαρισμούς των ήχων.
Μεγάλο ενδιαφέρον, παρουσιάζουν τα προλεγόμενα και το παράρτημα που παραθέτει στο τέλος του βιβλίου, όπου εκεί αναλύει και περιγράφει διεξοδικά, πως και τι πρέπει να ψάλλουμε για να ψάλλουμε σωστά, από πού προέρχεται η κάθε μουσική γραμμή και πως η παράδοση τη διέσωσε, διανθίζοντας πάμπολλα μουσικά παραδείγματα. Εκεί  μεταξύ άλλων, επεξηγεί τον λόγο που προέβη  στην εν λόγω έκδοση. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι, «το όλο εγχείρημα της έκδοσης πραγματοποιήθηκε με βάση: 1)Την ακριβή αντιπαραβολή της πρωτότυπης σύνθεσης του Πέτρου, τον εντοπισμό, σε σχέση με το πρωτότυπο Αναστασιματάριο (Πέτρου), των εξηγητικών, μελωδικών, ρυθμικών, γλωσσικών και τυπογραφικών αστοχιών και σφαλμάτων και των όσων μελωδικών στοιχείων παρεισέφρησαν. 2)Τη συνολική αποκάλυψη και παράδοση ολοκληρωμένου του κεκρυμμένου μέλους μέσω της ακριβούς εξήγησης και καταγραφής. 3)Τη ρυθμική τακτοποίηση και αποκατάσταση όλου του έργου με ορθό και σαφή χωρισμό των μετρικών ποδών». Τέλος ισχυρίζεται ότι, «το μελωδούμενον Αναστασιματάριον αποτελεί για τους Ψάλτες των Ιερών Ναών, τους μουσικοδιδασκάλους και τους μαθητές, έναν σαφή μελωδικό οδηγό και για άλλα μελοποιητικά είδη» και εξασφαλίζει «το ακριβές, το γνήσιον και απαράλλακτον της απαγγελίας», το «ομοιομόρφως ψάλλειν τη γνώση της ψαλτικής τέχνης και όχι μόνο της μουσικής, και την επαναφορά του χαμένου κάλλους του Αναστασιματαρίου για την ύμνηση του Θεού και την προσευχή των πιστών».
Ο Δημήτριος Νεραντζής γεννήθηκε στα Φυτά της Χίου το 1937. Μαθήτευσε στον Μιχ. Περπινιά, Δ. Μαυραγάνη και στον Αθ. Παναγιωτίδη, όπου και μυήθηκε στο Πατριαρχικό ύφος και στα μυστικά της ερμηνείας του εκκλησιαστικού μέλους. Επί σειρά ετών έψαλλε ως Πρωτοψάλτης σε πολλούς ναούς της χώρας. Έψαλλε στον Άγιο Μηνά Ηρακλείου όπου άφησε πλήθος μαθητών, οι οποίοι σήμερα διαπρέπουν και στο Πανελλήνιο ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου. Παραδοσιακός ψάλτης λιτός και μεγαλοπρεπής, ιεροπρεπής και έντεχος. Παράλληλα υπηρέτησε ως καθηγητής της Βυζαντινής Μουσικής στην εκκλησιαστική εκπαίδευση. Έχει τιμηθεί πολλές φορές από την ορθόδοξη εκκλησία και το 1993, του απονεμήθηκε το οφίκιο του Άρχοντος διδασκάλου του Αποστόλου της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας.  Έχει συγγράψει δύο σπουδαία έργα α) Συμβολή στην Ερμηνεία του Εκκλησιαστικού μέλους, Ηράκλειο 1997 β) Θέματα Ψαλτικής Τέχνης, Τήνος  2012. Εκδίδει κασέτα (Ακολουθία Αγ. Σπυρίδωνος), 2 ψηφιακούς δίσκους (Μικρός Παρακλητικός Κανόνας και Μεγάλη Τρίτη εσπέρας), συμμετέχει στη σειρά «Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής» (σώμα πρώτο, Οκτάηχα, cd 7 και 8 ψάλλοντας τα χερουβικά του Πέτρου Μπερεκέτη (ΙΖ΄-ΙΗ΄) και στο τελευταίο πόνημα του Α. Γιακουμάκη (εκδ. Εταιρεία Ελληνικής Γλώσσας και Μουσικής) Ηράκλειο 2016, όπου ψάλλει σε  ψηφιακό δίσκο, ανέκδοτα σύντομα χερουβικά της εβδομάδος (β΄ σειρά) του Πέτρου Πελοποννησίου. Τέλος έχει διδάξει και έχει πάρει μέρος σε πάμπολλα μουσικολογικά – ψαλτικά συνέδρια ως εισηγητής.

*Καλλιτεχνικός δ/ντής του Ωδείου Χανίων “Ιωάννης Μανιουδάκης” και του Ωδείου της Ιεράς Μητροπόλεως Κισάμου και Σελίνου – Μουσικοδιδάσκαλος