Ανατροπές στις ΗΠΑ και τον κόσµο

» …µε τους µεγάκυκλους των 56 ετών

Η ανάλυση των µακροχρόνιων µεγακύκλων της οικονοµίας, παρέχει ένα πολύτιµο πλαίσιο για την κατανόηση της δυναµικής των οικονοµικών, των κοινωνικών και των γεωπολιτικών αλλαγών και πόσο συχνά αυτές συµβαίνουν.

Κάθε µεγάκυκλος αποτελείται από 56 έτη: τα πρώτα 28 έτη είναι έτη συνεχών αλλαγών και ανακατατάξεων όπου όποιες χώρες έχουν την κατάλληλη ηγεσία και τους πόρους να προσαρµοστούν, θα εισέλθουν σε 28 έτη ευηµερίας (βλέπε το σχήµα 1). Στο σχήµα φαίνονται οι κορυφές κάθε κύκλου, 1856-1912, 1912-1968, 1968-2024, όπου συµπίπτει το τέλος κάθε κύκλου και η  αρχή κάθε επόµενου κύκλου. Στις κορυφές των µεγακύκλων, οι παλιές δοµές καταρρέουν και νέες δοµές εµφανίζονται και φέρνουν ανατροπές εντός των κρατών, αλλά και ανατρέπουν την παγκόσµια τάξη πραγµάτων. Τα ιστορικά δεδοµένα των ΗΠΑ, τόσο του παρελθόντος αλλά και αυτά που συµβαίνουν τώρα, επιβεβαιώνουν πλήρως αυτήν την πραγµατικότητα.

Ο κόσµος αλλάζει δραµατικά. Η Ρωσία έχει χάσει τη θέση της ως σηµαντική στρατιωτική δύναµη, καθώς αδυνατεί επί 3 έτη να κατακτήσει την Ουκρανία. Η Κίνα αντιµετωπίζει οικονοµικά και στρατηγικά αδιέξοδα καθώς εξαρτάται πλήρως από τις εξαγωγές. Η Ευρώπη δεν είναι ενωµένη, βρίσκεται σε σύγχυση, είναι αδύναµη καθώς συνεχίζει τον ανταγωνισµό µεταξύ των µελών της και παρουσιάζονται συνεχώς προβλήµατα, όπως η άνοδος των άκρων στη Γαλλία και τη Γερµανία, οι αντιπαραθέσεις για τη µετανάστευση, οι διαµάχες µεταξύ Ανατολικής και ∆υτικής Ευρώπης, το Brexit και η κρίση της ΕΕ όπως την περιγράφει ο Ντράγκι. Η Μέση Ανατολή παραµένει η µεγαλύτερη γεωπολιτική αβεβαιότητα.

Οι ΗΠΑ αντιµετωπίζουν υψηλό δηµόσιο χρέος $36 τρις όπου οι τόκοι του απορροφούν το 13% του προϋπολογισµού των ΗΠΑ (περισσότερο από τον αµυντικό προϋπολογισµό) και θα ξεπεράσουν το 25% την επόµενη δεκαετία εάν δεν µειωθεί το 1,8 τρις ετήσιο έλλειµα του κρατικού προϋπολογισµού. Τα τελευταία 5 έτη το δηµόσιο χρέος των ΗΠΑ αυξήθηκε από $22 σε $36 τρις (πάνω από 60%) χωρίς αυτό το τεράστιο ποσό των $14 τρις, να ανατάξει την οικονοµία. Επιπλέον αντιµετωπίζουν ένα τεράστιο έλλειµα στο εµπορικό ισοζύγιο που ξεπερνά τα 800 δις ετησίως.

Κάτω από αυτήν την πίεση οι ΗΠΑ χρειάζεται να αλλάξουν τον τρόπο µε τον οποίο ασκούν την διακυβέρνηση στο εσωτερικό και την ηγεµονία στο εξωτερικό. Η παλιά εσωτερική τάξη καταρρέει, αλλά και η παγκόσµια τάξη πραγµάτων καταρρέει. Το ερώτηµα είναι ποια κράτη έχουν την ισχύ να αναδιατάξουν εγκαίρως το εσωτερικό τους και να διαµορφώσουν τη νέα τάξη, µέσα στο ραγδαία εξελισσόµενο τεχνολογικό περιβάλλον της τεχνητής νοηµοσύνης και των άλλων αναδυόµενων τεχνολογιών.

Η ισχύς ενός κράτους µπορεί να οριστεί πολύ απλά ως η ικανότητα να υποχρεώσει ένα άλλο κράτος ή µια άλλη οµάδα, να ενεργήσει µε τρόπο που δεν εξυπηρετεί τα συµφέροντά αυτού του άλλου κράτους.  ∆εν θεωρείται ισχύς να πείσεις µια χώρα να κάνει κάτι που ήδη ήθελε να κάνει. Ισχύς σηµαίνει να µπορείς να διαµορφώσεις τον κόσµο γύρω σου.  Η ισχύς αποτελείται από 3 βασικούς πυλώνες:  α) οικονοµική ισχύς  β) στρατιωτική ισχύς και γ) η συνοχή του έθνους. Υπερδύναµη είναι αυτή που έχει τους πόρους να ανακάµψει και την διορατική ηγεσία να καταλάβει ότι όταν τελειώνει ένα µεγάκυκλος, για να γεννηθεί ένας νέος, πρέπει να γίνουν ανατρεπτικές µακροχρόνιες, επίµονες και επίπονες αλλαγές σε όλους τους τοµείς. 

Αυτό που βλέπουµε στις ΗΠΑ σήµερα είναι ότι ο Τραµπ, ο Μασκ και οι οµάδες τους προσπαθούν να  διάλυσουν το κατεστηµένο που οδήγησε τις ΗΠΑ σε αυτά τα αδιέξοδα.  Αυτό που βλέπουµε δεν είναι τυχαίο.  Ο Τραµπ ανατρέπει το πολιτικό κατεστηµένο.  Ο Έλον Μασκ ανατρέπει το τεχνολογικό κατεστηµένο. 

Αυτό σηµαίνει ότι οι ΗΠΑ σπάνε τους παλιούς κανόνες της κυβέρνησης, και αλλάζουν τον τρόπο που δουλεύει η οικονοµία.  Το αµερικανικό µοντέλο αλλάζει. 

Και όπως και στις κορυφές των προηγούµενων µεγακύκλων 1968, 1912, 1856, και 1800, αυτή η αλλαγή που  έρχεται µετά από την κορυφή του 2024, έρχεται µε πολέµους, µε πόνο, χάος και αντίσταση από τους θιγόµενους. 

Ο Αντριου Τζάκσον ήρθε και κατάστρεψε το τραπεζικό σύστηµα  για να κάνει την πίστωση φθηνότερη για τους αγρότες της ενδοχώρας. Ο Ρούσβελτ κατέστρεψε το παλιό οικονοµικό σύστηµα. Ο Λίνκολν κατέστρεψε τη δουλεία.  Ο Ουάσινγκτον κατέστρεψε τη βρετανική αποικιοκρατία.

Οι ΗΠΑ γεννήθηκαν από την καταπάτηση κάθε αποικιοκρατικού βρετανικού κανόνα.  Ανέτρεψαν όλα τα προστατευτικά κιγκλιδώµατα και από αυτά γεννήθηκε ο Τζορτζ Ουάσινγκτον.  Ακριβώς όπως έγινε µε τον Ουάσινγκτον (1789-1797), τον Τζάκσον (1829-1837), τον Λίνκολν (1861-1865), τον Ρούσβελτ (1901-1909), τον Νίξον (1969-1974) … και τώρα τον Τραµπ. Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε µια περίοδο µετάβασης  σε µια εξαιρετικά έντονη περίοδο αλλά έχουν περάσει ξανά από τέτοιες κρίσεις.

Μετά το τέλος του οικονοµικού κύκλου  που κράτησε από το 1968-2024 οι παλιές δοµές καταρρέουν και µια νέα τάξη γεννιέται.  Ο Τραµπ δεν είναι «λάθος του συστήµατος» – είναι το αποτέλεσµα του συστήµατος.  Ο Μασκ δεν είναι τυχαίος – είναι ο εκφραστής της νέας εποχής.  Αυτή η µετάβαση είναι δύσκολη, αλλά είναι η φυσική πορεία της Αµερικής.  Η φυσιολογική κατάσταση των Ηνωµένων Πολιτειών είναι η ανατροπή των κατεστηµένων κανόνων σε κάθε αλλαγή µεγακύκλου. 

Οι ΗΠΑ ανέκαµψαν από τον πόλεµο του Βιετνάµ το 1968,  µε οργή και δυσκολία, αλλά ανέκαµψαν, παρόλο που την δεκαετία του 1970, οι ΗΠΑ βρίσκονταν σε οικονοµική κρίση και κοινωνική αναταραχή.  Τότε έγιναν σηµαντικές αλλαγές (κατάργηση του κανόνα του χρυσού, πόλεµος 6 ηµερών στην Μέση Ανατολή κλπ.) αλλά και παγκόσµιες αλλαγές στις κοινωνίες και στις οικονοµίες µέχρι που ήρθε το στάδιο  της ευηµερία και της σταθερότητας (1996-2024) για τις περισσότερες χώρες του πλανήτη, µε σηµαντικές αλλαγές που έφεραν οι υπολογιστές, η πληροφορική, το ίντερνετ κλπ.

Στις κορυφές των µεγακύκλων το παλιό σύστηµα αρχίζει να γίνεται ξεπερασµένο.   Ένα νέο σύστηµα εµφανίζεται. Οι υποστηρικτές του νέου συστήµατος θεωρούν τους παλιούς αντιδραστικούς.  Οι υποστηρικτές του παλιού συστήµατος θεωρούν το νέο σύστηµα ανήθικο και το πολεµούν. Για αυτό ο Τραµπ µε βροχή διαταγµάτων έκτακτης ανάγκης νοµοθετεί τις αλλαγές  πριν οργανώσουν οι θιγόµενοι την αντίσταση τους κυρίως µε δικαστικές αγωγές. Το ίδιο έκαναν και ο Τζάκσον και ο Ρούσβελτ.

Αυτή η εσωτερική κρίση είναι ο τρόπος που εξελίσσονται  οι ΗΠΑ. Κάποιοι µιλούν για «κανόνες» που ανατρέπονται. Αλλά οι ΗΠΑ δηµιουργήθηκαν καταστρατηγώντας κανόνες εκείνης  της εποχής:

– Ο Τζορτζ Ουάσινγκτον ήταν µισητός στους πιστούς της Βρετανίας. 

– Ο Άντριου Τζάκσον κατέλυσε την εξουσία των Ανατολικών ελίτ. 

– Ο Αβραάµ Λίνκολν κατέστρεψε το σύστηµα της δουλείας. 

– Ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ ανέτρεψε το παλιό οικονοµικό σύστηµα µέσα σε 100 µέρες. 

Ίσως να µην είναι ευχάριστη εποχή να ζει κάποιος αυτές τις αλλαγές,   αλλά αυτές οι αλλαγές ανανεώνουν τη δηµοκρατία.  Πιθανόν να χρειαστούν ακόµα και άλλες αλλαγές και από τον επόµενο πρόεδρο ώστε να οδηγηθούν οι ΗΠΑ στον κύκλο ευηµερίας 2052-2080. Το ίδιο θα πρέπει να κάνουν και οι άλλες χώρες.

Στο τέλος κάθε κύκλου και στην αρχή κάθε επόµενου κύκλου οι πόλεµοι άλλαζαν την παγκόσµια τάξη πραγµάτων. Αυτοί οι πόλεµοι συνέβαλαν στη διαµόρφωση της εκάστοτε γεωπολιτικής τάξης και οδήγησαν σε µεγάλες πολιτικές, κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές (περισσότερα για τους µεγακύκλους των 56 ετών στο βιβλίο µας : «Προβλέψεις στην Οικονοµία και στις νέες τεχνολογίες» https://www.barbounakis.com/product/provlepseis-stin-oikonomia-kai-tis-nees-technologies/), και https://www.liberal.gr/oikonomia/problepontas-ton-epomeno-oikonomiko-megakyklo

Αυτό που πραγµατικά συµβαίνει δεν είναι η πτώση της αµερικανικής ισχύος, αλλά η µετάβαση σε µια νέα παγκόσµια τάξη πραγµάτων, όπου οι ΗΠΑ δεν αναλαµβάνουν πλέον τον ίδιο ρόλο που είχαν κατά τον Ψυχρό Πόλεµο. Επιδιώκουν ειρήνη, µείωση δαπανών για να συνεχίσουν την ισχύ τους, και επικεντρώνονται στην ανάπτυξη των  νέων τεχνολογιών και κυρίως της τεχνητής νοηµοσύνης, η οποία πλέον αυτή θα αυξάνει την παραγωγικότητα και όχι ο άνθρωπος.

Οι ΗΠΑ έχουν ένα µοναδικό πλεονέκτηµα που άλλες χώρες δεν έχουν.  Όταν κερδίζουν έναν πόλεµο, µετατρέπουν τον αντίπαλο σε σύµµαχο, ανοικοδοµούν τη χώρα του και αγοράζουν τα προϊόντα του.  Αυτό έκαναν µε την Ιαπωνία και τη Γερµανία µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο. ∆εν τις καταστρέψαν τελείως.  Τις αναµορφώσαν και τις ενσωµατώσαν στην παγκόσµια οικονοµία.  Τις µετατρέψαν σε συµµάχους τους.  Αυτό επιδιώκουν και για την Ρωσία.

Ελπίζουµε η ΕΕ και η χώρα µας να αναγνώσουν τις ανατροπές και να προσαρµόσουν τις στρατηγικές τους πριν είναι αργά.

*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης