Η παράκτια ζώνη από το Ρέθυμνο ως το Γεράνι, που περιλαμβάνει περισσότερα από 10 σπήλαια, είναι η πλουσιότερη συνάθροιση παλαιοντολογικών θέσεων με ενδημικά θηλαστικά στη Μεσόγειο
Τον περασμένο Αύγουστο θεμελιώθηκε στο Ίσιωμα Καρυών, κοντά στη Μεγαλόπολη, το πρώτο Παλαιοντολογικό Μουσείο και Πάρκο Φυσικής Ιστορίας της Πελοποννήσου. Ο Δρ. Γεώργιος Θεοδώρου, ομότιμος Καθηγητής Παλαιοντολογίας-Στρωματογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που θα επιμεληθεί επιστημονικά την έκθεσή του, μιλάει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για την πλούσια παλαιοντολογική κληρονομιά της χώρας μας, που συχνά αγνοούμε.
• Πρόσφατα θεμελιώθηκε το Παλαιοντολογικό Μουσείο Μεγαλόπολης, που όπως όλα δείχνουν δεν θα αργήσει να πραγματοποιηθεί. Πώς ξεκίνησαν όλα;
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει στη Μεγαλόπολη παρουσία από το 1902, όταν στην περιοχή έσκαψε ο καθηγητής Θεόδωρος Σκούφος ο οποίος εντόπισε εκπληκτικό υλικό. Επίσης, τη δεκαετία του ’60, o καθηγητής Ι. Μελέντης πάλι από το Πανεπιστήμιο Αθηνών έκανε ανασκαφές κοντά στο Ίσιωμα Καρυών, που δίνει πολλά ευρήματα σε διάφορα σημεία, μια ιδιαιτερότητα αλλά και δυσκολία της περιοχής. Εγώ ξεκίνησα τις ανασκαφές το 2009, τις οποίες συνέχισα το 2011-13 και από τότε προσπαθούμε να τις επαναλάβουμε. Από την πρώτη περίοδο με κάλεσαν ο σύλλογος Ισιωματαίων Άγιος Δημήτριος να υποστηρίξω επιστημονικά την προσπάθεια δημιουργίας ενός μουσείου, για το οποίο είχε ήδη είχε παραχωρηθεί η έκταση από κατοίκους. Το μουσείο θεμελιώθηκε στις 26 Αυγούστου 2017, ενώ έχουν ξεκινήσει οι εργασίες για το κτηριακό. Από επιστημονική άποψη, η Περιφέρεια έχει πάρει την απόφαση το εσωτερικό του Μουσείου να το υλοποιήσει το Πανεπιστήμιο Αθηνών και λογικά θα το αναλάβω.
•Τι εκθέματα θα περιλαμβάνει και πόσο πίσω θα πηγαίνουν χρονολογικά;
Θα προσπαθήσουμε να αποδώσουμε όλο το φυσικό περιβάλλον από πολύ παλιά ως σήμερα, φυσικά και το ανασκαφικό έργο και τα παλαιοντολογικά ευρήματα. Χρονικά, θα καλύπτει ένα εύρος που θα ξεκινά πριν από 300 εκ. χρόνια και θα φτάνει ως το σήμερα, διάστημα που καλύπτουν συνήθως τα παλαιοντολογικά – γεωλογικά μουσεία. Ο επισκέπτης θα βλέπει σε έναν συγκεντρωμένο χώρο ό,τι αφορά τις μετακινήσεις ηπείρων, την Παγγαία, τη μεγάλη ήπειρο του παρελθόντος, τον ωκεανό που εξελίχθηκε στη Μεσόγειο Θάλασσα και η οποία σταδιακά μικραίνει όσο η Αφρική πλησιάζει την Ευρώπη, ωσότου κλείσει τελείως μετά από πολλά εκατομμύρια χρόνια, αλλά και για την εξέλιξη του ελληνικού χώρου, της Αιγηίδος, της ξηράς όπου σήμερα έχουμε το Αιγαίο, της Πελοποννήσου, της ηπειρωτικής Ελλάδας κοκ. Είναι ένα γενικό πλαίσιο το οποίο ναι μεν καλύπτει ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά μας λέει τα πάντα για την εξέλιξη της Ελλάδας.
•Τι γνωρίζουμε για την παλαιοντολογική πανίδα και χλωρίδα της περιοχής;
Η πανίδα των προβοσκιδωτών είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή στη Μεγαλόπολη, όπου έζησαν οι γιγάντιοι Ελέφαντες των Δασών (Palaeoloxodon antiquus), ύψους περίπου 4.5 – 5 μ. Επίσης έχουμε ιπποπόταμους, ελάφια, χοίρους, ύαινες, κάποια βοοειδή, ενώ τελευταία επιβεβαιώθηκε εκ νέου η παρουσία ρινόκερου. Χρονολογικά πηγαίνουμε περίπου 300.000 – 500.000 χρόνια πίσω. Φυσικά θα πρέπει να γίνει πολύ δουλειά για να βελτιωθούν και να αυξηθούν οι γνώσεις μας.
• Πλούσιες σε παλαιοντολογικά ευρήματα είναι κι άλλες περιοχές στην Ελλάδα, όπως το Πικέρμι, η «Ακρόπολη της Παλαιοντολογίας» όπως αποκαλείται, η Τήλος, γνωστή για τα περίφημα απολιθώματα νάνων ελεφάντων και η Κερασιά Ευβοίας, όπου έχει βρεθεί το νέο είδος ρινόκερου Αcerorhinus neleus. Μιλήστε μας λίγο για τις ιδιαιτερότητες που κρύβουν;
Κλείστε τα μάτια σας και ταξιδέψτε νοερά σε μια σημερινή αφρικανική σαβάνα. Ό,τι δείτε εκεί, συν άλλα είδη που δεν υπάρχουν, θα τα συναντούσατε στο Πικέρμι της εποχής της Μειόκαινου. Είναι ένας εντυπωσιακός βιότοπος, ιδιαίτερα πλούσιος, ο οποίος έχει κηρυχτεί τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, διεθνώς γνωστός εδώ και περίπου δυο αιώνες. Σήμερα, φιλοξενεί την Έκθεση Παλαιοντολογικών Θησαυρών Πικερμίου, με τον Δήμο, που έχει αγκαλιάσει πολύ θερμά το θέμα, να προσπαθεί να φτιάξει ένα παλαιοντολογικό πάρκο της τάξης των 150 στρ. περίπου, με μουσείο μέσα. Όσον αφορά την Κερασιά, το υλικό είναι επίσης εντυπωσιακό. Υπάρχει περιθώριο να δουλεύουμε ανασκαφικά ταυτόχρονα σε επτά διαφορετικά σημεία, από 3 ως 4 μήνες τον χρόνο, επί σειρά ετών. Αυτή τη στιγμή γίνεται προσπάθεια να ιδρυθεί γεωπάρκο και να δημιουργηθεί ένας υποστηρικτικός φάκελος προϊόν συνεργασίας, παλαιοντολόγων, βοτανικών, ζωολόγων, τοπογράφων, ιστορικών κ.α. ώστε να μπορέσουμε να εντάξουμε την περιοχή στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO. Η Βόρεια Εύβοια προσφέρεται για κάτι τέτοιο, καθώς είναι αρκετά παρθένα, ενώ σε πολλά σημεία έχει παλαιοντολογικά ευρήματα σπόνδυλων ζώων, καθώς και στοιχεία απολιθωμένων δασών. Στην Τήλο ένα σπήλαιο φιλοξενεί πλουσιότατο υλικό από τους τελευταίους ευρωπαϊκούς ελέφαντες, για τους οποίους το Πανεπιστήμιο Αθηνών συνεργαζόμενο με το ΕΜΠ και το Παν/μιο Πατρών (Ιατρική) έφτιαξε με κονδύλια ΕΣΠΑ μια 3D αναπαράσταση. Το 2018 θα την πάμε στο νησί, όπου ήταν και ο αρχικός στόχος.
•Υπάρχουν άλλες περιοχές με παλαιοντολογικό ενδιαφέρον στην Ελλάδα;
Στο Ρέθυμνο, σε συνεργασία με το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, στo πλαίσιo των ΠΕΠ Κρήτης, κατασκευάστηκε το 2008 ένα παλαιοντολογικό μουσείο που εκθέτει μόνο τοπικό υλικό, το οποίο είναι κυρίως ελέφαντες και ελάφια. Η παράκτια ζώνη από το Ρέθυμνο ως το Γεράνι, που περιλαμβάνει περισσότερα από 10 σπήλαια, είναι η πλουσιότερη συνάθροιση παλαιοντολογικών θέσεων με ενδημικά θηλαστικά στη Μεσόγειο.
Είναι μια μοναδική περιοχή που πρέπει να προστατευθεί με νομοθετική ρύθμιση, ειδάλλως θα χαθεί. Επίσης, έχουμε κάνει προσπάθεια να γνωρίσουμε καλύτερα περιοχές του Δήμου Αγίων Αναργύρων Αττικής όπου κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρέθηκε ένα εντυπωσιακό απολίθωμα κοντά στον Πύργο της Βασιλίσσης (Πάρκο Τρίτση). Το απολίθωμα αυτό ανήκει σε πρωτεύον, εντάσσεται δηλαδή στους λεγόμενους προ-ανθρώπους, οι οποίοι ήταν παλαιότεροι των αφρικανικών αντιστοίχων μορφών, όπως π.χ. οι Αυστραλοπίθηκοι. Σύνθετες δημοσιεύσεις μελετών που δημοσιεύτηκαν τον Μάιο μετά από εργασία 2, 5 ετών, στις οποίες το Πανεπιστήμιο Αθηνών συμμετείχε ως προς τις χρονολογήσεις, προκάλεσαν διεθνές ενδιαφέρον. Το θέμα έχει πολλή δουλειά ακόμα.
•Ως συνδιοργανωτής και επιστημονικός υπεύθυνος, έχετε δημιουργήσει περισσότερες από 10 παλαιοντολογικές εκθέσεις. Έχετε κάποιο κοινό μέλημα ως προς την υλοποίησή τους;
Οι εκθέσεις είναι η φωνή που δεν μπορούν να έχουν 4 ή 5 παλαιοντολόγοι, γιατί τόσοι υπάρχουν στα ελληνικά Πανεπιστήμια. Πρέπει να προστατευθεί νομοθετικά το αντικείμενο και να δημιουργηθούν θέσεις περισσοτέρων ατόμων στα Πανεπιστήμια. Και κυρίως η Πολιτεία να θεσμοθετήσει επιμερισμό των διαθέσιμων πιστώσεων σε σταθερή αναλογία. Εάν σήμερα ξοδεύουμε 100 ευρώ για αρχαιολογικές ανασκαφές, αρχαιολογικά Μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους κ.λπ. στο μέλλον να ξοδεύουμε 85 ευρώ για την αρχαιολογία και 15 ευρώ για θέματα παλαιοντολογικών ανασκαφών, ανάδειξη παλαιοντολογικών χώρων και δημιουργία μουσείων παλαιοντολογίας. Ή 100 ευρώ για αρχαιολογικά θέματα και 15 ευρώ επιπλέον για θέματα παλαιοντολογίας Σπονδυλοζώων.
Η ανάδειξη σε κάθε περίπτωση να πραγματοποιείται με επιστημονικά αλλά και με χωροταξικά κριτήρια. Έχουμε έναν παλαιοντολογικό πλούτο, με επιστημονικό, εκπαιδευτικό και τουριστικό ενδιαφέρον. Μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί με την ανάδειξή του.
