Στο µικροσκόπιο των επιστηµόνων επτά νησιά της χώρας
Στο µικροσκόπιο των ερευνητών- επιστηµόνων τίθενται το επόµενο διάστηµα επτά νησιά της Ελλάδας, και συγκεκριµένα το Αγαθονήσι, η Αµοργός, η Θάσος, η Κάσος, η Σέριφος, η Σίφνος και οι Παξοί µε σκοπό να υπολογιστούν οι σηµερινές ανάγκες τους ως προς τη µελλοντική ζήτηση του νερού.
Στόχος επίσης, της έρευνας, είναι να εξευρεθούν και να προταθούν οικοϋδρολογικές λύσεις, οι οποίες θα συνεισφέρουν στη συλλογή βρόχινου νερού αποσκοπώντας στην αύξηση των υδατοαποθεµάτων των παραπάνω νησιών. Ορισµένα από τα νησιά που έχουν επιλεγεί, πρόκειται για περιοχές που έχει παρατηρηθεί έντονα το ζήτηµα της λειψυδρίας.
Κάποια από αυτά µάλιστα, (Σέριφος και Σίφνος) έχουν κηρυχθεί κατά τη διάρκεια του φετινού καλοκαιριού από την Πολιτική Προστασία σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Πρόκειται για τη δεύτερη φάση του πιλοτικού προγράµµατος που είχε ξεκινήσει στο νησί των Φούρνων Ικαρίας, η οποία ανατέθηκε από τον γενικό γραµµατέα Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής Μ. Κουτουλάκη, στη ∆ιεπιστηµονική Ερευνητική οµάδα της Έδρας UNESCO Con-E-Ect, του ∆ηµοκριτείου Πανεπιστηµίου Θράκης και στην οποία συµµετέχουν ακαδηµαϊκοί από το ∆ΠΘ, ΕΚΠΑ, ΠΑ∆Α κλπ.
«Ως Γενική Γραµµατεία, επενδύουµε συστηµατικά σε έργα και µελέτες που αντιµετωπίζουν τη λειψυδρία και δίνουν έµφαση στην ορθολογική χρήση του σχεδιασµού, αλλά στη βάση τοπικού σχεδιασµού ανα νησί. Κάθε νησί έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά και βούληση µας είναι να συνδράµουµε τους ∆ήµους να αντιµετωπίζουν τη διαχείριση του νερού, όχι µόνο στο σκέλος της προσφοράς νερού µε την υλοποίηση περισσότερων και πιο δαπανηρών έργων, αλλά και στη διαχείριση της ζήτησης, µε βελτίωση των δεξαµενών αποθήκευσης, µείωσης των απωλειών που σε κάποιες περιπτώσεις φτάνει στο 40% κα. Τα τελευταία 3 χρόνια έχουµε υλοποιήσει πάνω από 300 έργα σε 75 νησιά. Το 2024 εκδώσαµε 25 νέες άδειες για προσωρινή λειτουργία αφαλατώσεων, ενώ τόσες είχαν εκδοθεί τα τελευταία 4 χρόνια συνολικά. Η αφαλάτωση είναι µια καλή λύση, ωστόσο χρειαζόµαστε και οικοσυστηµικές λύσεις. Η εµπειρία αυτή µας επιτρέπει να κάνουµε ένα σχεδιασµό τριών σηµείων, πρώτον, στην ανάγκη για πιο στοχευµένες χρηµατοδοτήσεις, δεύτερον καλύτερη γνώση γύρω από το νερό και µελέτη των ιδιαιτεροτήτων της νησιωτικότητας και τρίτον, στη θέσπιση κανόνων για την ανάκτηση του κόστους του νερού και µε κοινωνικά κριτήρια για τα µικρά νησιά», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο γενικός γραµµατέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής του υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Μανώλης Κουτουλάκης.
Όπως σηµειώνει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο καθηγητής ∆ιευθέτησης Ορεινών Υδάτων και διευθυντής Έδρας UNESCO Con-E-Ect στο ∆ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, ∆ηµήτρης Εµµανουλούδης, «διαπιστώθηκε ότι µε τη βοήθεια τεχνικών παρεµβάσεων και έργων είναι δυνατή η κάλυψη όχι µόνον των σηµερινών αναγκών αλλά και της µελλοντικής ζήτησης νερού έως το 2030, κατά την διάρκεια των θερινών µηνών (Ιούνιος, Ιούλιος και Αύγουστος), σε ποσοστό 100%. Με αυτό τον τρόπο, δίνεται η δυνατότητα αφενός µεν να µην χρησιµοποιηθούν τα υπόγεια υδατικά διαθέσιµα του νησιού, ώστε αυτά να µπορούν να χρησιµοποιηθούν στο σύνολό τους από τους κατοίκους κατά τους µήνες που δεν υπάρχει τουρισµός, σε κάθε είδους χρήσεις (οικιακή, γεωργία, κτηνοτροφία κλπ), αφετέρου το προσφερόµενο νερό στους επισκέπτες – τουρίστες, να είναι νερό βροχής και όχι αφαλατωµένο µε ό,τι αυτό σηµαίνει για τη βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών προς αυτούς».
Σύµφωνα µε τον κ. Εµµανουλούδη εξαιτίας των ενθαρρυντικών αποτελεσµάτων της προηγούµενης έρευνας, πρόκειται να ξεκινήσει άµεσα µετά από ανάθεση του ίδιου φορέα στην ίδια διεπιστηµονική ερευνητική οµάδα, ερευνητικό έργο, το οποίο θα αποτελεί την διευρυµένη β’ φάση του προηγούµενου. Στο έργο αυτό, θα επιχειρηθεί ο επακριβής υπολογισµός σηµερινών αναγκών και µελλοντικής ζήτησης νερού σε αυτά τα επτά νησιά της χώρας µας, µε την βοήθεια σύγχρονων υπολογιστικών µεθόδων και δεικτών. Τα νησιά αυτά έχουν επιλεγεί µε κλιµατικά, γεωµορφολογικά, κοινωνικά, γεωγραφικά και τουριστικά κριτήρια.
«Στη συνέχεια θα προταθούν τεχνικά έργα µικρής κλίµακας και λύσεις φιλικές προς τα οικοσυστήµατα, προκειµένου να επιτευχθεί η µέγιστη δυνατή συλλογή βρόχινου νερού, κατά την διάρκεια των χειµερινών µηνών. Σκοπός είναι, η ενίσχυση των υδατικών διαθεσίµων και ο περιορισµός της χρήσης αφαλατωµένου νερού κατά το δυνατό, ανάλογα µε την περίπτωση του κάθε νησιού. Εξυπακούεται, ότι οι διαστάσεις, ο αριθµός και το επακριβές είδος των έργων αυτών, θα διαφέρει από νησί σε νησί, εξαρτώµενος από τις κλιµατικές και γεωµορφολογικές συνθήκες του, αλλά και από το µέγεθος του επιδιωκόµενου για κάλυψη υδατικού ελλείµµατος. Τελικός µελλοντικός στόχος (ο οποίος όµως δεν αφορά την Β’ φάση που αναφέρθηκε), είναι η δηµιουργία µιας ολοκληρωµένης εικόνας των αναγκών και της ζήτησης νερού, σε όλα τα νησιά µικρού και µεσαίου µεγέθους της χώρας και ένα ολοκληρωµένο σχέδιο υποβοήθησης, στην εξεύρεση λύσεων αποταµίευσης νερού βροχής, ώστε να ενισχυθούν το δυνατόν τα υδατικά διαθέσιµά τους, αλλά και να περιοριστεί η αφαλάτωση», υπογραµµίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Εµµανουλούδης.
Ένα εκρηκτικό «κοκτέιλ»
Με το πρόβληµα της λειψυδρίας να έχει λάβει φέτος µεγάλες διαστάσεις εξαιτίας των κλιµατικών συνθηκών, αρκετές περιοχές της χώρας κατά τη διάρκεια κυρίως των θερινών µηνών, τέθηκαν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης από την Πολιτική Προστασίας. Ο κ. Εµµανουλούδης επεξηγώντας ακριβώς τον όρο της λειψυδρίας τονίζει ότι πρόκειται για το φαινόµενο κατά το οποίο ο πολύτιµος αυτός φυσικός πόρος, το νερό, προσφέρεται σε µικρότερες ή πολύ µικρότερες ποσότητες σε σχέση µε αυτές που ο άνθρωπος, η χλωρίδα και η πανίδα µιας συγκεκριµένης ή ευρύτερης περιοχής, χρειάζεται για να καλυφθούν οι αντίστοιχες ανάγκες και προσθέτει ότι συνήθως η λειψυδρία µιας περιοχής, είναι στενά συνυφασµένη µε την έλλειψη βροχοπτώσεων για µεγάλο χρονικό διάστηµα στην περιοχή αυτή (ανοµβρία). Υπάρχει όµως και η περίπτωση – αρκετά συχνή τις τελευταίες δεκαετίες –, όπως τονίζει, να εµφανίζεται λειψυδρία σε µια περιοχή ακόµα και αν έχουµε αρκετές βροχοπτώσεις. «Αυτό συµβαίνει γιατί η ζήτηση του νερού στην περιοχή αυτή, υπερβαίνει την προσφορά σε νερό των επιφανειακών και υπόγειων υδροφορέων», σηµειώνει. Παρατηρώντας τις συνθήκες που επικρατούν τη φετινή χρονιά, ο κ. Εµµανουλούδης επισηµαίνει ότι το φαινόµενο της λειψυδρίας, εντάσσεται στην πρώτη από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις καθώς διαπιστώθηκε ότι οι βροχοπτώσεις κατά την χειµερινή περίοδο στις περισσότερες περιοχές της χώρας ήταν κάτω από το µέσο όρο, ενώ οι χιονοπτώσεις σχεδόν ανύπαρκτες. Σε αυτές τις συνθήκες, έρχονται να προστεθούν και οι πολύ υψηλές θερµοκρασίες που παρατηρήθηκαν σε ολόκληρη την χώρα από τον περασµένο Μάρτιο και Απρίλιο ακόµα. «Όλα τα ανωτέρω προαναφερθέντα γεγονότα, δηµιούργησαν ένα εκρηκτικό “κοκτέιλ”, του οποίου τις συνέπειες βιώνουµε το διάστηµα αυτό», επισηµαίνει ο κ. Εµµανουλούδης και προσθέτει ότι οι αρνητικές επιπτώσεις είναι πάρα πολλές και εξαιρετικά δυσµενείς.
«Ενδεικτικά αναφέρουµε την πολύ σηµαντική αύξηση του κινδύνου των δασικών πυρκαγιών επειδή αυξάνεται η ευφλεκτότητα της βλάστησης, τον κίνδυνο καταστροφής των γεωργικών καλλιεργειών όλων των ειδών µε ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εφοδιαστική αλυσίδα τροφίµων, άνθρωπο και ζώα, τον κίνδυνο για την φυσιολογική ανάπτυξη της χλωρίδας και την επιβίωση της πανίδας (ασθένειες, µαζικοί θάνατοι). Όσον αφορά τις αρνητικές επιδράσεις στον άνθρωπο, αυτές σχετίζονται µε την υγεία του, την υγιεινή του, την ποιότητα ζωής του, αλλά και την οικονοµική του ευηµερία, διότι η λειψυδρία επηρεάζει αρνητικά και µια σειρά από υπηρεσίες ή προϊόντα, όπως ο τουρισµός, η βιοµηχανία, οι κατασκευές κλπ. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι το φαινόµενο της λειψυδρίας παίρνει ακόµη πιο εφιαλτικές διαστάσεις όσο σε µια περιοχή, εµφανίζεται αυξηµένη εποχιακά συγκέντρωση πληθυσµού, γεγονός που συµβαίνει στις περισσότερες νησιωτικές περιοχές της χώρας µας, εξαιτίας του τουρισµού», σηµειώνει.
“Ασφυκτικές” συνθήκες στα νησιά τα καλοκαίρια
Με τη χώρα µας να δέχεται µεγάλο αριθµό τουριστών, που όπως τονίζει ο κ. Εµµανουλούδης, τα τελευταία χρόνια ξεπερνά τα 30.000.000, εκ των οποίων το µεγαλύτερο µέρος κατά τη θερινή περίοδο, οι επισκέπτες αυτοί συκεντρώνονται σε ένα µεγάλο ποσοστό τους στην πρωτεύουσα και σε νησιωτικές περιοχές, δηµιουργώντας στις τελευταίες, ασφυκτικές υδρολογικά συνθήκες, λαµβανοµένων υπόψιν και των δυσµενών κλιµατικών συνθηκών που προαναφέρθηκαν. Για το λόγο αυτό, ο κ. Εµµανουλούδης εκφράζει, τους φόβους και την ανησυχία του ότι «όσα νέα έργα αποταµίευσης νερού και αν προταθούν (ιδιαίτερα στα δηµοφιλή τουριστικά νησιά της χώρας) και όσα αν κατασκευαστούν, καθώς επίσης και όσες µονάδες αφαλάτωσης δηµιουργηθούν, από ένα συγκεκριµένο όριο επισκεπτών και µετά, η κατάσταση θα είναι µη διαχειρίσιµη». «Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει από κοινού η Πολιτεία σε συνεννόηση µε τους ΟΤΑ των περιοχών αυτών και τους κατοίκους, να καθορίσουν µια νέα τουριστική πολιτική, η οποία θα οδηγεί σε βιώσιµες καταστάσεις για ανθρώπους, χλωρίδα, πανίδα και ιχθυοπανίδα των περιοχών αυτών», τονίζει ο κ. Εµµανουλούδης.
Εµφανείς επιπτώσεις σε λίµνες
Πέρα ωστόσο από τα ζητήµατα λειψυδρίας που παρατηρούνται σε αρκετές περιοχές της χώρας, έχει διαπιστωθεί και η κάθοδος της στάθµης των λιµνών. Σύµφωνα µε τον κ. Εµµανουλούδη, αυτό είναι γενικότερα απόρροια µιας σειράς παραγόντων (κλιµατικών, γεωµορφολογικών, τεκτονικών, τεχνικών κλπ.). Κατά την φετινή χρονική περίοδο, όπως εξηγεί, η διαπιστωθείσα κάθοδος της στάθµης στις λίµνες της χώρας µας, οφείλεται αφενός στην προαναφερθείσα έλλειψη βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων – διότι πολλές εξ’ αυτών τροφοδοτούνται µε νερό από ορεινές λεκάνες απορροής, που καλύπτονται συνήθως µε χιόνια – και αφετέρου στις πολύ υψηλές θερµοκρασίες και στην έντονη ηλιοφάνεια, που επικρατούν από τον περασµένο Μάρτιο, που έχουν ως αποτέλεσµα την έντονη εξάτµιση των ανώτερων στρωµάτων νερού των λιµνών.
«Το φαινόµενο είναι οπτικά εντονότερο, σε λίµνες που έχουν µικρό βάθος όπως π.χ. η ∆οϊράνη, της οποίας το βαθύτερο σηµείο είναι 4 m και όπου µε µια κάθοδο της στάθµης της κατά 2 m, η λίµνη εµφανίζεται να έχει µειωθεί στο µισό.
Εξυπακούεται ότι από το φαινόµενο αυτό δεν εξαιρούνται και οι τεχνητές λίµνες – ταµιευτήρες – όπως π.χ. ο Μόρνος, η λίµνη Πλαστήρα κλπ.
∆υστυχώς, αν εξαιρέσουµε τεχνητές ή φυσικές λίµνες των βορειοδυτικών τµηµάτων της χώρας, σε όλο το υπόλοιπο τµήµα της, ακόµα και στη Βόρεια Ελλάδα (βλ. ∆οϊράνη, λίµνη Λαγκαδά Θεσσαλονίκης κλπ), οι επιπτώσεις είναι από λίαν εµφανείς έως εµφανείς», υπογραµµίζει.
Ανάγκη για µέτρα
Σύµφωνα µε τον κ. Εµµανουλουδή, για την αντιµετώπιση αυτής της επείγουσας κατάστασης – κρίσης, είναι επιτακτικό να ληφθούν µια σειρά από µέτρα, όπως γίνεται σε όλες τις περιπτώσεις εµφάνισης κρίσεων (υγειονοµικής, οικονοµικής, περιβαλλοντικής κλπ.).
Αυτά, όπως εξηγεί, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: άµεσα, βραχυπρόθεσµα, µεσοπρόθεσµα.
Ειδικότερα, ο κ. Εµµανουλούδης προτείνει τα εξής µέτρα:
Άµεσα:
•Υιοθέτηση ατοµικής κουλτούρας εξοικονόµησης νερού στην καθηµερινότητά µας (παρασκευή φαγητού, ατοµική υγιεινή, καθαριότητα). Το µέτρο αυτό καθίσταται ακόµη πιο επιτακτικό για τις επιχειρήσεις εστίασης και ξενοδοχεία.
•Υιοθέτηση µεθόδων άρδευσης στην γεωργία, οι οποίες δεν είναι υδατοβόρες, εν ανάγκη αλλαγή και είδους καλλιεργειών (µην ξεχνάµε ότι η γεωργία καταναλώνει το 70% των διαθέσιµων υδάτινων πόρων, παγκοσµίως ! ).
•Αποφυγή κάθε είδους (τουλάχιστον για την θερινή περίοδο) χρήσης νερού για σκοπούς αναψυχής, αισθητικής κλπ. (πισίνες, συντριβάνια, άρδευση κήπων).
Βραχυπρόθεσµα:
•Περιορισµός των απωλειών των δικτύων µεταφοράς και διανοµής του νερού, από τις δεξαµενές αποθήκευσης ή σηµεία υδροληψίας προς τις οικιακές – εµπορικές καταναλώσεις, δεδοµένου ότι οι απώλειες των δικτύων στην χώρα µας, ακόµα και στην περιοχή της πρωτεύουσας κυµαίνονται από 45 – 55% (µε διεθνώς παραδεκτό όριο το 20%), γεγονός που µε απλά λόγια σηµαίνει ότι από την διατιθέµενη ποσότητα νερού, η µισή φτάνει στο σηµείο κατανάλωσης !
•Ο περιορισµός των απωλειών θα προκύψει αφενός από την επισκευή των διαρροών και βλαβών, αφετέρου από την βελτίωση και τον εκσυγχρονισµό των υπαρχόντων δικτύων.
Μεσοπρόθεσµα:
Επακριβής υπολογισµός των σηµερινών αναγκών αλλά και της µελλοντικής ζήτησης, ιδιαίτερα σε περιοχές που εµφανίζουν αυξηµένη τουριστική κίνηση. Ο υπολογισµός αυτός µπορεί να γίνει µε την βοήθεια σύγχρονων υπολογιστικών µεθόδων, που στηρίζονται σε νεοεισαγόµενους δείκτες όπως το Υδατικό Αποτύπωµα (Water Footprint). Το Υδατικό Αποτύπωµα είναι ουσιαστικά η ποσότητα του νερού που χρησιµοποιεί ένας άνθρωπος, µια επιχείρηση ή µια βιοµηχανία καθηµερινά. Από τον συγκεκριµένο υπολογισµό δύναται να προκύψει µε ακρίβεια το ετήσιο έλλειµµα σε νερό για µια συγκεκριµένη περιοχή, για διαφορετικά κλιµατικά σενάρια, στο παρόν και στο εγγύς µέλλον, γεγονός που τον καθιστά απαραίτητο για την επιλογή των κατάλληλων έργων αποταµίευσης νερού σε µια περιοχή και τον αντίστοιχο σχεδιασµό τους, ως προς την θέση και το µέγεθός τους. Τα έργα αυτά θα πρέπει να αποσκοπούν στην κατά το δυνατόν κάλυψη του ελλείµµατος αυτού, ακόµα και για δυσµενή σενάρια.
Κατασκευή τεχνικών έργων µικρής κλίµακας (οµβροπλατείες, υπερπηδητά εσχαρωτά φράγµατα κλπ.), µε την βοήθεια των ανωτέρω υπολογιστικών µεθόδων. Τα έργα αυτά µπορούν να συνδυάζονται, µε τεχνικές κατασκευής και λειτουργίας φιλικές προς τα οικοσυστήµατα (Ecosystem based adaptation) . Η κατασκευή των έργων αυτών προσιδιάζει ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές όπου πρέπει να δίνεται και η απαραίτητη προσοχή στην αισθητική των παρεµβάσεων, είναι δε εξαιρετικά αποτελεσµατικά για την συλλογή βρόχινου νερού, ακόµα και από µικρές σε διάρκεια και ένταση βροχοπτώσεις, µπορούν δε να συνδυάζονται και µε µια σειρά από nature based solutions (λύσεις µε βάση την φύση). Το συλλεγόµενο βρόχινο νερό θα αποθηκεύεται σε υπόγειες δεξαµενές, προκειµένου να αποφευχθούν οι απώλειες εξάτµισης.
