Πώς οι προσφυγικές ροές αλλάζουν τη φυσιογνωμία και την καθημερινότητα μιας γειτονιάς; Σε τι μετουσιώνεται ένα τέτοιο ιστορικό γεγονός μέσα στον χρόνο και πώς απλοί άνθρωποι βιώνουν αυτές τις μετακινήσεις πληθυσμών στο χθες και το σήμερα;
Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την άφιξη στην Ελλάδα του μεγαλύτερου προσφυγικού ρεύματος που ακολούθησε της ήττας του ελληνικού στρατού το 1922, ιστορικοί, κοινωνικοί επιστήμονες και αρχιτέκτονες αναζητούν στη συνοικία της Νέας Χώρας να αναδείξουν μέσα από ιστορικά τεκμήρια και προφορικές μαρτυρίες των σύγχρονων κατοίκων, “θραύσματα” της προσφυγικής μνήμης και της σύγχρονης μετανάστευσης.
Ο λόγος για το ερευνητικό πρόγραμμα «100memories: Ολοκληρωμένη δράση φυσικής και ψηφιακής τεκμηρίωσης και προβολής της μικρασιατικής προσφυγικής μνήμης» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
Η επιστημονική υπεύθυνη και συντονίστρια του
ερευνητικού έργου, ιστορικός – ερευνήτρια του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Ελένη Κυραμαργιού τόνισε, μιλώντας στα “Χ.ν.”, ότι πρόκειται για ένα πρόγραμμα που επιχειρεί να συνδέσει την έρευνα με την κοινωνία και να απευθυνθεί στο ευρύ κοινό. «Στον “πυρήνα” του προγράμματος βρίσκεται η ιδέα της μετακίνησης. Με αφορμή δηλαδή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την προσφυγική μετακίνηση του 1922 – 1924 θα επιχειρήσουμε να δούμε όχι απλά τι συνέβη στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο αλλά πως τότε ξεκινάει ένας αιώνας μετακίνησης από και προς την Ελλάδα που αλλάζει την ελληνική κοινωνία, τις ελληνικές πόλεις και τους ανθρώπους που ζουν στις πόλεις αυτές».
Στο πλαίσιο αυτό, οι πόλεις – “εργαστήρια” που θα εστιάσει το πρόγραμμα είναι οι Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Βόλος και Χανιά, ενώ σε κάθε πόλη έχει επιλεγεί μια συνοικία ώστε να ερευνηθεί πως αυτή άλλαξε από τη μετακίνηση των πληθυσμών που έφυγαν και ήρθαν σε αυτήν.
ΤΑ ΧΑΝΙΑ
«Ο λόγος που επιλέξαμε τα Χανιά είναι γιατί είχε μουσουλμανικό πληθυσμό και υπήρξαν ανταλλάξιμες περιουσίες που εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες. Στη συνέχεια επιλέξαμε τη Νέα Χώρα γιατί είναι από τις γειτονιές που είχαν μουσουλμανικό στοιχείο, δέχθηκε πρόσφυγες εκείνη την εποχή, αλλά και μέχρι σήμερα είναι από τις συνοικίες που δέχεται καινούριους κατοίκους που είτε κατάγονται από την Κρήτη, είτε από την υπόλοιπη Ελλάδα, είτε από άλλες χώρες του κόσμου. Σε αυτή την επιλογή, συνηγόρησε και μια πρώτη έρευνα βιβλιογραφική κ.λπ. που κάναμε, αλλά και το γεγονός ότι το αντιρατσιστικό φεστιβάλ Χανίων πραγματοποίησε μια πρώτη δράση του πέρυσι στο πάρκο αυτής της γειτονιάς», εξήγησε η κ. Κυραμαργιού και υπογράμμισε τον διαχρονικό και οικουμενικό χαρακτήρα των προσφυγικών και μεταναστευτικών μετακινήσεων που σφράγισαν τον 20ο αιώνα και συνεχίζονται μέχρι σήμερα, όπως καταδεικνύει και το νέο προσφυγικό ρεύμα που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Μεθοδολογικά το έργο θα αναπτυχθεί αφενός μέσα από την έρευνα ιστορικών πηγών, φωτογραφιών, εφημερίδων κ.λπ. και αφετέρου μέσα από την υλοποίηση εργαστηρίων στη Νέα Χώρα όπου θα αναζητηθούν “πληροφορητές”, δηλαδή άνθρωποι που οι οικογένειές τους έχουν μετακινηθεί προς και από τη Νέα Χώρα, είτε στο παρελθόν είτε τώρα, και είναι διατεθειμένοι να μοιραστούν αυτή την εμπειρία και να συνεισφέρουν μνήμες, βιώματα κ.ά.
ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
«Μέσα από όλο αυτό το υλικό θα προσπαθήσουμε να συγκεντρώσουμε “θραύσματα”, αποσπασματικά κομμάτια της ιστορίας της μετακίνησης των πληθυσμών της περιοχής που όμως θα καταδείξουν αυτή τη διαρκή μετακίνηση. Οπότε στόχος των σεμιναρίων μας είναι οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες είναι να μοιραστούν και να ψάξουν μαζί μας τη δική τους ιστορία και την ιστορία της γειτονιάς τους. Εμείς στη συνέχεια το υλικό αυτό θα το επεξεργαστούμε, θα το εμπλουτίσουμε και θα το χρησιμοποιήσουμε στις πλατφόρμες και τις ψηφιακές διαδρομές που θα δημιουργήσουμε», ανέφερε η κ. Κυραμαργιού.
Εξήγησε δε ότι σε κάθε πόλη και γειτονιά που θα εστιάσει η έρευνα θα δημιουργηθεί μια διαδρομή που θα αποτυπώνει την ιστορία της μετακίνησης των πληθυσμών στην συγκεκριμένη περιοχή στον 20ο αιώνα και όπου ο κάτοικος και επισκέπτης της περιοχής θα μπορεί να την περπατήσει και μέσα από το κινητό του, με QR Code και άλλα ψηφιακά εργαλεία, να διαβάσει ιστορίες και να μάθει για τις μετακινήσεις των πληθυσμών. Αντίστοιχα θα μπορεί κάποιος να μάθει για αυτό το κομμάτι της ιστορίας της Νέας Χώρας και των κατοίκων της, επιλέγοντας να περιηγηθεί εντελώς ψηφιακά, δηλαδή χωρίς να περπατήσει στη γειτονιά, μέσα από τον υπολογιστή του.
Η πρώτη δράση – εργαστήριο του προγράμματος πρόκειται να γίνει την ερχόμενη Παρασκευή, 11 Μαρτίου, στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων όπου θα παρουσιαστεί το σκεπτικό του προγράμματος και θα γίνει γνωριμία με τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες, ενώ την ερχόμενη Κυριακή, 13 Μαρτίου, θα γίνει μια περιήγηση στη Νέα Χώρα.
«Στόχος μας είναι αρχές Ιουνίου να παρουσιάσουμε τα πρώτα αποτελέσματα αυτής της δουλειάς σε μια ανοιχτή εκδήλωση και από τον Σεπτέμβριο να είναι διαθέσιμη η ιστορική διαδρομή στη Νέα Χώρα με ενσωματωμένα τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία», επεσήμανε η κ. Κυραμαργιού και κάλεσε τους κατοίκους της Νέας Χώρας και ευρύτερα της πόλης των Χανίων να συμμετέχουν στο πρόγραμμα.
Φορείς υλοποίησης και χρηματοδότησης
Το ερευνητικό έργο υλοποιείται από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών με τη σύμπραξη των συνεταιριστικών επιχειρήσεων SOCIALITY και COMMONSPACE στο πλαίσιο της Δράσης Ερευνώ – Δημιουργώ – Καινοτομώ και συγχρηματοδοτείται από την Ε.Ε. και εθνικούς πόρους μέσω του Ε.Π. «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα & Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ)» (κωδικός έργου: Τ2ΕΔΚ-04827)
