Το ελληνικό δημόσιο σχολείο βλέπει τον εαυτό του ως φορέα παροχής θεωρητικής γνώσης και ως προγυμναστή του μαθητή για τις τελικές εξετάσεις που θα καθορίσουν την επιτυχία ή την αποτυχία ολόκληρης της διαδικασίας. Δε βοηθάει αρκετά τον άνθρωπο να αποσυνθέσει στη σκέψη του την πολύπλοκη πραγματικότητα στην οποία ζει, καθώς και να αναπτύξει την αρετή της πρωτοβουλίας, προκειμένου να μπορέσει αργότερα να δημιουργήσει και να αφήσει το μικρό ή μεγαλύτερο στίγμα του στην κοινωνία.
Επίσης δεν αποπειράται να φωτίσει τον εσωτερικό του κόσμο, να τον κατανοήσει και, τέλος, να προσπαθήσει να τον μεγεθύνει και να τον απαλλάξει από κάθε είδους φοβίες και συμπλέγματα. Δεν υποβαθμίζω έτσι τις αξιόλογες προσπάθειες πολλών εκπαιδευτικών που παλεύουν καθημερινά να προσφέρουν στο μαθητή. Αναφέρομαι στην έλλειψη συντονισμένων προσπαθειών από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, προκειμένου να αρχίσει να δημιουργείται ένα δημιουργικό και, κατά το δυνατόν, εξατομικευμένο σχολείο.
Το δημόσιο σχολείο υποδέχεται τόσο διαφορετικές ανθρώπινες υπάρξεις, από τόσο διαφορετικά οικογενειακά περιβάλλοντα και προσπαθεί, βίαια, να τις μυήσει στην ίδια αφηρημένη γνώση: αλφάβητα, γραμματικοί κανόνες και συντακτικές δομές, νοήματα ανεπαρκώς κατανοημένα αλλά βιαστικά τοποθετημένα στα σύμβολα της γλώσσας, αριθμοί και εξισώσεις κενά περιεχομένου, νόμοι της φύσης οι οποίοι διατυπωμένοι σε λέξεις ή μαθηματικούς τύπους χάνουν την υπόσταση τους, ατέλειωτη απαρίθμηση ιστορικών γεγονότων και ημερομηνιών, κοινωνικών δομών, οικονομικών εννοιών, γεωγραφικών όρων που είναι αδύνατο να χωρέσουν σε ένα βιβλίο, σε μια τάξη, σε έναν πίνακα. Γνώση που αποτυπώνεται ως συμβολική οντότητα στη μνήμη του μαθητή, όχι ως βίωμα, αντίληψη ή ροπή για πράξη και δημιουργία. Γνώση που δε βασίζεται στη δυνατότητα του πνεύματος να στοχάζεται ελεύθερα και δημιουργικά αλλά στη δυνατότητά του να ακολουθεί προκατασκευασμένα μονοπάτια σκέψης. Ακόμα χειρότερα, το σχολείο βιάζεται να κατηγοριοποιήσει τον άνθρωπο με βασικό κριτήριο τις καλές ή κακές επιδόσεις του σε αυτό τον αφηρημένο πλανήτη γνώσης.
Η παιδοψυχολογία, η επιστήμη της διδακτικής, η φιλοσοφία της επιστήμης, η γλωσσολογία και άλλες επιστήμες έχουν καταστήσει σαφές πως αυτές οι αντιλήψεις περί γνώσης και εκπαίδευσης είναι παρωχημένες. Έχει φτάσει η ώρα για τη διείσδυση των παγιωμένων επιστημονικών συμπερασμάτων των τελευταίων δεκαετιών στην παιδεία μας: Όχι εξαντλητική διδασκαλία των γλωσσικών κανόνων και δομών αλλά έμφαση στη σημασιολογία και στα νοήματα και πώς αυτά αποτυπώνονται ή ασφυκτιούν μέσα στη γλώσσα, όχι διδασκαλία μαθηματικών εννοιών χωρίς σύνδεση με πρακτικά προβλήματα ή προβλήματα φυσικών και εφαρμοσμένων επιστημών, διδασκαλία θετικών επιστημών μέσα από πειράματα, διαδραστικές μεθόδους, επισκέψεις σε χώρους εφαρμογής επιστημονικών μεθόδων και όχι αποκλειστικά από πίνακα, ριζική τροποποίηση των διδακτικών στόχων της ιστορίας με έμφαση στα εννοιολογικά μοτίβα πίσω από τα μεγάλα γεγονότα και όχι στη λεπτομερή ανάλυση των γεγονότων, όχι θρησκευτικά δογματικού χαρακτήρα χωρίς την ανάλογη φιλοσοφική, κοινωνική και ιστορική ερμηνεία. Σοβαρή προσπάθεια ανάπτυξης κοινωνιολογικής, πολιτικής, οικονομικής αντίληψης και συνείδησης του μαθητή μέσα από προσεκτικά σχεδιασμένες δραστηριότητες, γνωριμία με την επιχειρηματικότητα μικρής κλίμακας, καλλιέργεια περιβαλλοντικής και εθελοντικής συνείδησης μέσα από επισκέψεις και οργανωμένες δράσεις. Επιπλέον, ουσιαστική γνωριμία του ανθρώπου με τις τεχνολογικές εφαρμογές, όχι μονάχα μαθαίνοντας τον πώς αυτές χρησιμοποιούνται σωστά αλλά βοηθώντας τον να απομυθοποιήσει τη λειτουργία τους μέσα από την ανακάλυψη των απλών αρχών λειτουργίας τους, εστιάζοντας παράλληλα και στο μείζονος σημασίας ζήτημα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-μηχανής και των τεράστιων κινδύνων που ανακύπτουν από αυτή. Τέλος, η μουσική, το θέατρο, καθώς και οι τέχνες γενικότερα ως βασικός πυλώνας διαμόρφωσης της ελεύθερης έκφρασης του ανθρώπου, οφείλουν να αναβαθμίσουν τη θέση τους στο σχολείο.
Το σύγχρονο δημόσιο σχολείο πρέπει, επίσης, επειγόντως να στελεχωθεί από καταρτισμένους ανθρώπους που θα μπορούν να σκύψουν πάνω από την ιδιαιτερότητα κάθε παιδιού, να καθοδηγήσουν το ίδιο αλλά και τους γονείς του. Οι δυσκολίες της εφηβείας, η πολύπλοκη πραγματικότητα στην οποία καλείται να ενταχθεί το παιδί, καθώς και τα σύνδρομα από τα οποία διακατέχεται η μέση οικογένεια καθιστούν απαραίτητη την υποβοήθηση των ατόμων που την έχουν ανάγκη. Οφείλει επίσης να στελεχωθεί από ανθρώπους που θα έχουν ως αποστολή να ανακαλύψουν τα ταλέντα και τις δεξιότητες κάθε παιδιού, καθώς και την περαιτέρω ανάπτυξη αυτών. Και, τέλος, από ανθρώπους που θα επωμιστούν υπεύθυνα το βάρος της καθοδήγησης στον τομέα του επαγγελματικού προσανατολισμού. Δεν είναι δυνατό ο μαθητής να διαμορφώνει βήμα-βήμα την προσωπικότητα του αλλά και τη μετέπειτα ζωή του, ακολουθώντας σχεδόν ενστικτώδεις και καθόλου δουλεμένες αποφάσεις. Η μάθηση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένας μοναχικός μαραθώνιος προς τη δήθεν αριστεία αλλά σαν ένας συμμετοχικός αγώνας διαμόρφωσης του σύγχρονου ανθρώπου και πολίτη.
Y.Γ. Εχουν πολλή δουλειά να κάνουν στοΥπουργείο Παιδείας προκειμένου να πλησιάσουμε πιο κοντά στο όραμα του σύγχρονου σχολείου. Στο νομοσχέδιο που θα ψηφιστεί σύντομα, ξεκινούν με την επαναφορά της αναγραφής της διαγωγής του μαθητή στα απολυτήρια, την επαναφορά της τράπεζας θεμάτων στην πρώτη και δευτέρα λυκείου, την απαγόρευση της εγγραφής σε επαγγελματικό λύκειο ατόμων άνω των 17 ετών κ.α.
Για να γίνουν όλα αυτά στην παιδεία μας χρειαζεται ένας διαχρονικός φορέας και όχι κάθε νέα κυβέρνηση να βαρα οτι αλλαγές νομίζει καλύτερες σύμφωνα με τα δικά της σχεδια. Μακάρι οι ιθύνοντες να ξεφύγουν καποτε.
ΣΩΣΤΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΑΞΙΟΛΟΓΟ ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΟ ΠΟΥ ΤΩΡΑ ΑΝΑΖΗΤΑ ΤΙΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΤΟΥ ΣΕ ΜΙΑ ΧΩΡΑ ΠΟΥ ΔΙΝΕΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΑΞΙΖΟΥΝ.ΦΟΒΑΜΑΙ ΟΜΩΣ ΜΙΧΑΛΗ ΠΩΣ ΕΔΩ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΤΑΛΗΛΑ ΑΥΤΙΑ .ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΚΟΥΡΑΖΕΣΕ ΝΑ ΣΚΕΦΤΕΣΕ ΚΑΙ ΝΑ ΓΡΑΦΕΙΣ ΟΤΙ ΣΚΕΦΤΕΣΕ
Ωραίες σκέψεις… Για παράδειγμα μόνο, θα σταθώ σε ένα σημείο – όπου διαβάζω: “αλφάβητα, γραμματικοί κανόνες και συντακτικές δομές, νοήματα ανεπαρκώς κατανοημένα αλλά βιαστικά τοποθετημένα στα σύμβολα της γλώσσας”. Αν καταλαβαίνω σωστά, η πρόταση είναι να μη δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στη γλώσσα (λεξιλόγιο, κανόνες γραμματικής και συντακτικού κλπ.). Τι θα μείνει χωρίς αυτά; Ξέρω (επειδή το βλέπω κάθε μέρα μπροστά μου): ένα κατασκεύασμα που συχνά, εκτός από απορίες, προκαλεί το γέλιο – και τη θλίψη. Ποιος θα μπορεί όχι να γράψει αλλά να κατανοήσει κείμενα σαν αυτό που ο αξιότιμος συντάκτης τού άρθρου μάς προσφέρει για προβληματισμό; Θα μπορούσα να αραδιάσω πολλές λέξεις από αυτό οι οποίες θα δυσκόλευαν ανθρώπους χωρίς επαρκή γλωσσική προετοιμασία.
Εκείνοι που χρειάζεται η εκπαίδευση είναι η μεθοδική παροχή γνώσεων στους μαθητές από σχολείο υψηλού επιπέδου. Πόσο έχουν ασχοληθεί διαχρονικά οι αρμόδιοι με το αν είναι ή όχι το ελληνικό σχολείο ελκυστικό; Απαντώ: πολύ λίγο ή καθόλου. Γι’ αυτό ό,τι επιχειρούν να φτιάξουν,καθώς είναι χωρίς θεμέλια, εύκολα καταρρέει.
Σας ευχαριστώ όλους για τα θετικά σχόλια. Θα επανέλθω στο μέλλον, με πιο ειδικά κείμενα και περισσότερα παραδείγματα για μερικά από τα ιδιαιτέρως βαθιά σημεία τα οποία αποπειράθηκα να θίξω σαν έναυσμα σκέψης και συζήτησης. Κύριε Λουπάση, υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα, το οποίο ομολόγησαν όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι και γλωσσολόγοι αν και σχεδόν κανένας δεν κατάφερε ποτέ να το φτάσει μέχρι τέλους. Το χάσμα μεταξύ σημασιολογίας και σύνταξης, η αδυναμία του ανθρώπου νου όταν εκφράζεται σε λέξεις να ακολουθεί προσεκτικά τα νοήματα. Η γλώσσα δεν έχει αυθύπαρκτη υπόσταση, ζει μονάχα μέσα από το βίωμα και τα νοήματα. Το σχολείο, κατά την γνώμη μου, αδυνατεί να περάσει αυτό το μήνυμα στο νέο άνθρωπο. Τον εξασκεί στις δομές της γλώσσας, χωρίς να τον έχει εκπαιδεύσει προσεκτικά στους σκοπούς που αποσκοπεί η κάθε δομή. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Η έκφραση φτωχή και προβληματική σε σημασιολογία να υπάρχει παντού γύρω μας (πολιτική, κοινωνία, ΜΜΕ, διαπροσωπικές σχέσεις κτλ κτλ) με τις γνωστές ολέθριες συνέπειες. Επαναλαμβάνω, μιλάμε για δυσθεώρητου φιλοσοφικού βάθους ιδέες, οπότε είναι εκ προοιμίου δύσκολο να εκφραστούν τόσο καθαρά ώστε να μην εγείρουν διαφωνίες. Δε γνωρίζω κανέναν στην ιστορία πλην των Henri Bergson και Gilles Deleuze να αγγίζουν την αλήθεια σε αυτά τα θέματα. Σε κάθε περίπτωση, θα επανέλθω στο μέλλον με πιο ειδικά κείμενα. Χαιρετισμούς!
Και, βέβαια, τα αξίζετε τα θετικά σχόλια των αγαπητών συμπολιτών μας. αλλά δεχθείτε, αγαπητέ κ. Μιχάλη Μυλωνάκη, και τα δικά μου θερμά συγχαρητήρια για το σπουδαίο άρθρο σας και τις καινοτόμες σκέψεις και προτάσεις σας: και μακάρι να είστε νέος άνθρωπος ως εκπαιδευτικός.
ΩΣΤΟΣΟ, οφείλω να εξηγηθώ. Διάβασα με μεγάλη προσοχή το αξιόλογο δοκίμιό σας που στοχεύει το “σύγχρονο σχολείο” και χάρηκα για την ευρύτητα κι εμβρίθεια των γνώσεων σας, αλλά, κυρίως, για τις προχωρημένες εκπαιδευτικές απόψεις και τοποθετήσεις. ΜΟΛΑΤΑΥΤΑ, είδα και διάβασα το αξιοπρόσεκτο σχόλιο του αγαπητού κ. Γ. Λουπάση -προσωπικώς, τον θεωρώ άριστο των αρίστων και κόσμημα στον κόσμο της Φιλοσοφικής Επιστήμης στη χώρα μας, με αληθινό κι ανθρώπινο πρόσωπο που τιμά την τοπική ανθρώπινη κοινωνία μας κι όχι μόνο-, που χάρηκε για τις ωραίες σκέψεις σας και διετύπωσε, βέβαια, μερικές απόψεις του που τις βάσισε τόσο στις ατελείωτες επιστημονικές -σύμφυτες- γνώσεις του, αλλά και τις εμπειρικές του πολύχρονες και καρποφόρες γνώσεις στη διακονία της Ελληνικής Παιδείας. Παρότι, ήμουν στη σκέψη να έκανα κάποιο σχόλιο πάνω στο σπουδαίο θέμα που θέσατε, ωστόσο, διερωτήθηκα τί δουλειά είχα εγώ “σε ξένα αμπέλια”!!!..
-Όταν, όμως, δημοσιεύσατε -υπό τύπον σχολίου, συμπληρώματος- την τελευταία απάντησή σας και δώσατε κάποιες εξηγήσεις, αλλά και υποσχέσεις για περαιτέρω επέκταση κι ανάλυση καινοτόμων σκέψεων και προτάσεών σας, θαύμασα και καμάρωσα την αποφασιστικότητά κι αγωνία σας για καλύτερο μέλλον της χειμαζόμενης Ελληνικής Παιδείας, θεώρησα ενδιαφέρον να πρόσθετα και μερικές [δύο μόνο] δικές μου απόψεις:
Α.- Από κοινωνιολογικής απόψεως – πλευράς, οι καινοτόμες σκέψεις και προτάσεις σας, είναι αλήθεια ότι δημιουργούν μέσα στο εν γένει σχολικό περιβάλλον μια ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ κι άκρως σωστή κι αποδοτική ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ των νέων παιδιών μας, που ενισχυτικά και δυναμικά αναπληροί αυτήν που απουσιάζει [για τους γνωστούς κοινωνικούς και οικογενειακούς λόγους] στις οικογένειες: αλλά, με τη σημερινή κοινωνική πολυπλοκότητα και την υψηλή τεχνολογική ανάπτυξη, ακόμη και μορφωμένοι γονείς αδυνατούν να παράσχουν την δέουσα κι ορθή οριοθέτηση στα παιδιά τους και ν’ ανταποκριθούν στις συναισθηματικές ανάγκες και την ερημία και μοναξιά της κοινωνικής τους ζωής. Τεράστια ζητήματα αυτά, αλλά δεν είναι του παρόντος να συζητηθούν.
Β.- Στα δικά μας δύσκολα χρόνια [δεκαετίες 1930, 1940 ακόμη και 1950] της Κατοχής και του επάρατου Εμφυλίου Πολέμου,σαν νομοτελειακή συνέπεια των καταστάσεων [εθνικών, κοινωνικών και οικονομικών] είναι: ότι το Σχολείο εν γένει ΑΝΑΠΑΡΑΓΕΙ Κοινωνική Ανισότητα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται κι ας μην αναφέρω τους λόγους και τις συνέπειες αυτής της κοινωνικής πραγματικότητας: Ενώ, σήμερα, αλλά με τις δικές σας σύγχρονες – καινοτόμες προτάσεις και προοπτικές εξαλείφεται οσημέραι [μέρα τη μέρα, καθημερινώς] το ανωτέρω απαράδεκτο κοινωνικό φαινόμενο. Πώς μπορούσαμε εμείς τα φτωχά αγροτόπαιδα του κάμπου της Ημαθίας ν’ ανταγωνιστούμε στη μάθηση τους συμμαθητές μας παιδιά πλουσίων εμπόρων, δασκάλων, καθηγητών, δικηγόρων, γιατρών, αξιωματικών κ.λ.π. Χαώδης και τεράστια η διαφορά ανάμεσά μας στην απόδοση κι επίδοση των μαθημάτων!! Και, πώς να μην ήταν που τις δεκαετίες 1940 και 1950 εκτός από τα αναγνωστικά των μεγάλων αδελφών μας δεν υπήρχαν βιβλία κι αφήστε που δεν γνωρίζαμε, ότι υπήρχαν και βιβλιοθήκες, αφού μόλις τελειώναμε τα μαθήματα στο μικτό γυμνάσιο Βεροίας, βιαστικά παίρναμε τον κατήφορο για τα πεδινά χωριά μας και πεινασμένα τρέχαμε κατευθείαν στα χωράφια, που μάς περίμεναν -επειγόντως- τα άλλα μέλη της συλλογικής οικογενειακής ζωής. Δεν εκφράζω κανένα παράπονο κι ούτε υπήρχε ίχνος ζηλοφθονίας για τους συμμαθητές μας -ήταν φίλοι μας- ήταν δύσκολοι οι καιροί τότε και το κράτος πάλευε να σταθεί στα πόδια του. Με συγχωρείτε που πλάτειασα το σχόλιό μου, αλλά το έκανα επίτηδες για τα νέα μας παιδιά, για να προχωρούν μπροστά χωρίς φόβο και προκαταλήψεις και να δοξάζουν τον μεγαλοδύναμο Θεό που ζούμε σ’ αυτόν τον ευλογημένο τόπο: Οι νέοι μας έχουν πολλές και φρέσκες ιδέες, γι’ αυτό και τους καμαρώνουμε και χειροκροτούμε. Οι εμπειρικές γνώσεις [τα βιώματα] θα έλθουν time by time,όπως λένε και οι καλοί μας σύμμαχοι. Φιλικά Γιώργος Καραγεωργίου ΧΑΝΙΑ.
Μιχάλη, συγχαρητήρια για το δοκιμιακού χαρακτήρα άρθρο σου! Θεωρώ πως καταφέρνεις με πολύ καλά δομημένο και φιλοσοφημένο λόγο να αναδείξεις όλες τις ανεπάρκειες του σημερινού εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα και να εισάγεις τους άξονες που μπορούν να οδηγήσουν στην αλλαγή και την δημιουργία ενός πραγματικά σύχρονου σχολείου. Συμφωνόντας με όσα αναπτύσσεις στο κείμενο σου, θα ήθελα να τονίσω ότι η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης σήμερα που η πληροφορία είναι τεράστια, καταιγιστική και που κυριαρχούν οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) είναι ίσως το πιο σημαντικό εφόδιο που μπορεί να δώσει το σχολείο στους μαθητές. Είναι η μόνη ασπίδα στον κίνδυνο που υπάρχει να χάσει ο μαθητής και γενικά ο σύχρονος άνθρωπος την επεξεργαστική του ικανότητα, τη δημιουργικότητά του και την πνευματική του ελευθερία. Δυστυχώς στο ελληνικό σχολείο έχει επικρατήσει η ανησυχητική νοοτροπία της φωτογραφικής απομνημόνευσης γνώσης η οποία δεν επιτρέπει την πραγματική αφομοίωση της γνώσης και την ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Εκεί μεγάλη ευθύνη έχει και ο ίδιος ο δάσκαλος και η μέθοδος διδασκαλίας που συνήθως είναι η στείρα μετάδοση γνώσης από τον πομπό στο δέκτη και δεν είναι καθόλου διαδραστική ενισχύοντας και τη συμμετοχή του μαθητή σε μια διαδικασία πραγματικής πνευματικής εξερεύνησης και όχι αναμετάδοσης μόνο παγιωμενης γνώσης. Αυτό μπορεί να το κάνει ο καθένας μας σήμερα παντού με ένα google search…