Ανεμογεννήτριες και απάτητη Ελλάδα: θα τη βρούμε την άκρη;

Ο λόγος που γράφω αυτό το άρθρο, είναι η εκτίµηση µου ότι ο κόσµος δεν έχει συνειδητοποιήσει ούτε την οριακή κλιµατική κατάσταση του πλανήτη, ούτε τι πρέπει να γίνει για να διορθωθεί αυτή.

∆ιαχρονικά βέβαια, το ανθρώπινο είδος δεν φηµίζεται για σωστές πρακτικές, αλλά οι συνθήκες που βιώνουµε σήµερα είναι πρωτόγνωρες και επιτακτικές.

Το γεγονός που µε οδήγησε στην εκτίµηση αυτή, είναι η αυξανόµενη αντίδραση οργανώσεων και τοπικών φορέων («περιβαλλοντικές» οργανώσεις, ∆ήµοι, Κοινότητες κ.λπ.) στην εγκατάσταση ΑΠΕ, κυρίως ανεµογεννητριών, στις περιοχές τους.

Θεωρώ ότι, στη πλειονότητα τους, όσοι αντιδρούν, δεν λαµβάνουν υπόψη της τα πραγµατικά δεδοµένα και σε κάθε περίπτωση δεν προτείνουν κάποια εφικτή εναλλακτική πρόταση. Επίσης, ο κόσµος, αλλά και οι αποφασίζοντες γενικότερα, δεν συσχετίζουν τα ακραία κλιµατικά φαινόµενα, όπως πληµµύρες και ξηρασία, µε την έλλειψη ΑΠΕ. Απλά προτείνουν, βραχυπρόθεσµα µέτρα, όπως αντιπληµµυρικά έργα και περιορισµό στη κατανάλωση νερού. Μέτρα, τα οποία προφανώς είναι απαραίτητα εδώ που φτάσαµε, αλλά δεν εξαλείφουν τις αιτίες που τα προκαλούν.

Ποιες είναι λοιπόν οι αιτίες και ποια µέτρα θα τις εξαλείψουν;

Ας πάρουµε τα πράγµατα µε τη σειρά. Σε διεθνές επίπεδο, τα Ηνωµένα Έθνη, έχουν καταρτίσει ένα σχέδιο για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης, στο οποίο συµπεριλαµβάνεται ένας ξεχωριστός στόχος για την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής και των συνεπειών της (Sustainable Development Goal 13). Κύριο µέτρο του στόχου αυτού, είναι:

η σταθεροποίηση των ανθρωπογενών εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου, σε επίπεδα τέτοια, τα οποία δεν θα αποτελούν απειλή για το κλίµα του πλανήτη.

Οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου µετρούνται σε ισοδύναµους τόνους διοξειδίου του άνθρακα (CO2e), επειδή η επίδραση τους στο κλίµα είναι διαφορετική. Για παράδειγµα, ένας τόνος µεθανίου δεν έχει την ίδια επίδραση στην υπερθέρµανση του πλανήτη, όσο ένας τόνος διοξειδίου του άνθρακα. Με τον τρόπο αυτό, η επίδραση των διαφόρων αε- ρίων του θερµοκηπίου µετριέται µε την ίδια κλίµακα.

Για ποιο λόγο όµως έχει τεθεί τόσο επιτακτικά αυτός ο στόχος; Ο λόγος είναι ότι το µέγεθος των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου είναι σε άµεση συνάρτηση µε τη θερµοκρασία του πλανήτη. Εποµένως αύξηση των εκποµπών, οδηγεί σε αύξηση της θερ- µοκρασίας η οποία µε τη σειρά της οδηγεί σε µία σειρά από αρνητικά φαινόµενα, τα οποία αναφέρονται συνολικά ως αποτελέσµατα της κλιµατικής αλλαγής.

Για να πάρουµε µια ιδέα του µεγέθους του προβλήµατος, ας δούµε το διάγραµµα της µε- ταβολής των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου:

∆ιάγραµµα 1: παγκόσµιες εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου σε tCO2e (πηγή: Jones et al. [1])

Όπως φαίνεται από το διάγραµµα, οι εκποµπές έχουν σχεδόν διπλασιασθεί σε σχέση µε το, όχι και τόσο µακρινό, 1960. Η σχέση αυτής της αύξησης, µε τη µεταβολή της θερµοκρασίας, φαίνεται στο ∆ιάγραµµα

2. ∆ιάγραµµα 2: µεταβολή της µέσης τιµής της θερµοκρασίας του πλανήτη µε τιµή βάσης τη τιµή της προβιο- µηχανικής περιόδου (πηγή: https://ClimateChangeTracker.org/igcc) Όπως φαίνεται από το ∆ιάγραµµα 2, η µέση τιµή της θερµοκρασίας έχει αυξηθεί κατά 1,19° C, σε σχέση µε τη τιµή αναφοράς. Θα πω περισσότερα για το ∆ιάγραµµα αυτό στη συνέχεια.

Καταλήγουµε λοιπόν σε δύο βασικά συµπεράσµατα:

1. Η θερµοκρασία του πλανήτη αυξάνεται σταθερά και επικίνδυνα. ~ 3 ~

2. Για την αύξηση αυτή, ευθύνεται στο µέγιστο βαθµό ο άνθρωπος.

Οι διαπιστώσεις αυτές, παρ’ όλο που έχουν κατά καιρούς αµφισβητηθεί, κυρίως σε πολι- τικό επίπεδο, είναι πλέον αδιάσειστες. Καταδεικνύονται και από στατιστικές αναλύσεις και από µαθηµατικά κλιµατικά µοντέλα. ∆εν θα µπω σε λεπτοµέρειες, αλλά όποιος εν- διαφέρεται µπορεί να βρει, όπως κι εγώ, πολλά στοιχεία στον ιστότοπο «Ο κόσµος µας σε δεδοµένα»: https://ourworldindata.org/sdgs/climate-action.

Τα συµπεράσµατα στα οποία έχουµε καταλήξει, µας οδηγούν αναπόδραστα και στη λύση του προβλήµατος:

«ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ πρέπει να περιορίσει τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου». Αυτό ακούγεται απλό ως ιδέα, αλλά δύσκολο ως πράξη. Γιατί; Γιατί οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου είναι η πεµπτουσία του τρόπου ανάπτυξης της σύγχρονης κοινωνίας. Η εξάλειψη τους θα σήµαινε αυτόµατα και τη παύση της ανάπτυξης. Ή όχι;

Στο σηµείο αυτή πρέπει να δούµε λίγο πιο λεπτοµερειακά ποια είναι τα αέρια του θερµο- κηπίου και από ποιες ανθρώπινες πρακτικές προέρχονται.

Τα αέρια του θερµοκηπίου είναι κυρίως το διοξείδιο του άνθρακα (77%), το µεθάνιο και το πρωτοξείδιο του αζώτου. Μικρότερη επίδραση έχουν τα λεγόµενα φθοριούχα αέρια. Η κατάταξη αυτή γίνεται µε βάση το δυναµικό θέρµανσης του πλανήτη και όχι µε απόλυ- τες εκποµπές. Για παράδειγµα, τα φθοριούχα αέρια επηρεάζουν κατά 23.000 φορές πιο πολύ από τα διοξείδιο του άνθρακα, την υπερθέρµανση του πλανήτη.

Βέβαια θα πρέπει να υπενθυµίσω ότι τα αέρια του θερµοκηπίου δεν είναι επικίνδυνα σε φυσιολογικές συγκεντρώσεις. Το αντίθετο µάλιστα: τα αέρια που εκλύονται από µη αν- θρωπογενείς πηγές, είναι ο λόγος που υπάρχει ζωή στον πλανήτη, καθώς δεσµεύουν τµήµα της θερµοκρασίας της γης. Χωρίς τα αέρια αυτά, η µέση θερµοκρασία του πλανήτη θα ήταν περίπου −18°C αντί των 15°C που είναι τώρα. Οι ποσότητες των αερίων αυτών (κυρίως διοξείδιο του άνθρακα και µεθανίου), διατηρούνται στα φυσιολογικά επίπεδα, µέσω πολύπλοκων βιογεωχηµικών κύκλων, όπως ο κύκλος του άνθρακα, του αζώτου και του νερού.

Η ανθρώπινη επίδραση στα αέρια του θερµοκηπίου τοποθετείται στην αρχή της βιοµη- χανικής περιόδου 1850-1900. Από την περίοδο αυτή και µετά, σταδιακά, η ανθρώπινη δραστηριότητα προσθέτει επιπλέον ποσότητες αερίων, των οποίων η προέλευση φαίνε- ται στο ∆ιάγραµµα 3.

∆ιάγραµµα 3: προέλευση αερίων θερµοκηπίου (πηγή: Climate Watch, The World Resources Institute)

Η µεγάλη εικόνα που φαίνεται από το διάγραµµα αυτό είναι ότι, περίπου τα ¾ των εκπο- µπών προέρχονται από την ενέργεια και το 1/4 από το σύστηµα διατροφής (γεωργία, χρήσεις γης, επεξεργασία, συσκευασία, µεταφορά και µεταπώληση).

Πιο συγκεκριµένα, οι ενεργειακές εκποµπές, προέρχονται από τη χρήση ορυκτών καυσί- µων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άνθρακας) ενώ οι διατροφικές από τη γεωργία, χρήσεις γης, επεξεργασία, συσκευασία, µεταφορά και µεταπώληση.

Οι ενεργειακές εκποµπές µπορούν επίσης να κατηγοριοποιηθούν και σε σχέση µε τον τοµέα που τις παράγει. Οι τοµείς µε τη µεγαλύτερη συνεισφορά στις εκποµπές είναι, ηλεκτρισµός και θέρµανση, µεταφορές, δόµηση, βιοµηχανία, αλλαγή χρήσης γης και γε- ωργία. Η κατηγοριοποίηση αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιµη στη χάραξη εφικτών πολιτικών για την επίτευξη του παγκόσµιου κλιµατικού στόχου, ο οποίος είναι:

Η µείωση των εκποµπών κατά 40-45% ως το 2050 (σε σχέση µε το έτος 1990).

Αν αυτό επιτευχθεί, εκτιµάται ότι η µέση θερµοκρασία δεν θα αυξηθεί περισσότερο από 2° C σε σχέση µε τα επίπεδα της προβιοµηχανικής εποχής.

Είναι λοιπόν προφανές ότι αν θέλουµε να πετύχουµε τον στόχο αυτό, αν θέλουµε ο πλα- νήτης να έχει ένα ευοίωνο µέλλον, τότε πρέπει να αλλάξουµε τον τρόπο που παράγουµε ενέργεια, τον τρόπο που παράγουµε τα προϊόντα και τον τρόπο που παράγουµε τη τροφή µας. Και όλα αυτά πρέπει να γίνουν ενώ ταυτόχρονα υπάρχει, παγκοσµίως, ενεργειακή ένδεια, άσχηµες συνθήκες διαβίωσης και ανεπαρκής διατροφή για δισεκατοµµύρια αν- θρώπους. Και αυτά πρέπει να γίνουν σε παγκόσµια κλίµακα!

Μπορεί κάτι τέτοιο να επιτευχθεί; Κανείς δεν µπορεί να το απαντήσει αυτό µε σιγουριά. Ένα είναι το σίγουρο: αν δεν κάνουµε κάτι για να αναστρέψουµε τη ζοφερή κατάσταση, στην οποία οι ίδιοι µας φέραµε, το δυστοπικό µέλλον είναι πολύ κοντά.

Τι µπορούµε λοιπόν να κάνουµε για να αντιµετωπίσουµε το πρόβληµα; Ας δούµε τους σηµαντικότερους τοµείς που προανέφερα, µε σειρά σπουδαιότητας.

Σε σχέση λοιπόν µε τον ηλεκτρισµό, η λύση του προβλήµατος είναι η µετάβαση σε ανα- νεώσιµες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Για να γίνει αυτό εφικτό, πρέπει, στο οικονοµικό περι- βάλλον που ζούµε, το κόστος της ενέργειας από ΑΠΕ να είναι φθηνότερο από αυτό των ορυκτών καυσίµων και της πυρηνικής ενέργειας. Αυτό καθίσταται ολοένα και πιο εφικτό Ενέργεια 73,20% Βιοµηχανικές διεργασίες 5,20% Απόβλητα 3,20% Γεωργία, δάση και χρήσεις γης 18,40% λόγω της αύξησης των µονάδων ΑΠΕ που εγκαθίστανται: ο διπλασιασµός τους οδηγεί στον υποδιπλασιασµό του κόστους παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι, µε µία κίνηση επιτυγχάνουµε πολλούς στόχους: αειφόρο ανάπτυξη, φθηνότερη ενέργεια, υγιέ- στερη ενέργεια.

Οι µεταφορές, όπως είπα, ευθύνονται για περίπου το 20% των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα παγκοσµίως. Εποµένως, αλλαγές στις µεταφορές µπορούν να έχουν δραστικές αλλαγές στη θερµοκρασία του πλανήτη. Οι µεταφορές υποδιαιρούνται σε διάφορους υ- ποτοµείς (οδικές 15%, σιδηροδροµικές 2%, αεροπορικές 11%), αλλά η λύση είναι γενική: µετάβαση σε «καθαρά» καύσιµα. «Καθαρή» καύση επί του παρόντος, είναι εφικτή µέσω της ηλεκτροκίνησης, ενώ η υδρογονοκίνηση βρίσκεται σε ανώριµο στάδιο. Αισιόδοξα σε- νάρια του ∆ιεθνούς Πρακτορείου Ενέργειας (International Energy Agency-IEA) εκτιµούν ότι µέχρι το 2040 τα δίκυκλα θα έχουν εξηλεκτρισθεί, οι σιδηρόδροµοι ως το 2050 και µικρά φορτηγά ως το 2060. Για τα αυτοκίνητα και λεωφορεία θα είναι λίγο πιο δύσκολα. Και για τις αεροπορικές και θαλάσσιες µεταφορές σχεδόν αδύνατο. Το καλό σενάριο προ- βλέπει µείωση των εκποµπών από τις µεταφορές κατά 75% ως το 2070 (∆ιάγραµµα 4).

Σηµείωση: οι διακεκοµµένες γραµµές δείχνουν το έτος κατά το οποίο εκτιµάται ότι δεν θα υπάρχει πλέον χρήση ορυκτών καυσίµων από τον αντίστοιχο τοµέα

∆ιάγραµµα 4: Παγκόσµιες εκποµπές CO2 ανά τοµές σύµφωνα µε το Σενάριο Αειφόρου Ανάπτυξης (πηγή: ©ΙΕΑ 2020)

Για να καλυφθεί το υπόλοιπο 25% χρειάζονται «αρνητικές εκποµπές», δηλαδή δέσµευση και αποθήκευση CO2 από άλλα τµήµατα του ενεργειακού συστήµατος. Πολύ δύσκολος στόχος, ο οποίος γίνεται ακόµη δυσκολότερος, αν συνυπολογίσουµε ότι για τον εξηλε- κτρισµό απαιτούνται αντίστοιχης ισχύος ΑΠΕ.

Τέλος, η γεωργία συνολικά ευθύνεται για το 18,4% των εκποµπών αερίων του θερµοκη- πίου. ∆υστυχώς όµως δεν διαθέτουµε αυτή τη στιγµή ικανοποιητικές, εφικτές λύσεις για τον ικανό περιορισµό των εκποµπών αυτών. Τα λιπάσµατα χρειάζονται ακόµη όπως και τα βοοειδή που «ευθύνονται» για τις εκποµπές µεθανίου. Η αντιµετώπιση του προ- βλήµατος αυτού απαιτεί µία σύνθετη προσπάθεια: αλλαγή της δίαιτας µας (λιγότερο κρέας), µείωση της σπατάλης τροφής, βελτίωση της αγροτικής αποδοτικότητας, βελτίωση του αποτυπώµατος άνθρακα σε κάθε τροφή που καταναλώνουµε: κατανάλωση τοπικών προϊόντων ! 

Ελπίζω ότι µε τα παραπάνω δεδοµένα, γίνεται κατανοητό το µέγεθος και το επείγον της κατάστασης. Μία κατάσταση που πρέπει να αντιµετωπισθεί σε παγκόσµια κλίµακα, ταυτόχρονα. Εµάς όµως µας ενδιαφέρει πρωτίστως τι κάνει η Ελλάδα για να συνεισφέρει σ’ αυτή τη παγκόσµια προσπάθεια.

Εναρµονιζόµενη λοιπόν µε τον Ευρωπαϊκό Κλιµατικό Νόµο [2], η Ελλάδα ψηφίζει για πρώτη φορά τον Εθνικό Κλιµατικό Νόµο 4936/2022 µε τίτλο «Εθνικός Κλιµατικός Νόµος – Μετάβαση στην κλιµατική ουδετερότητα και προσαρµογή στην κλιµατική αλλαγή, ε- πείγουσες διατάξεις για την αντιµετώπιση της ενεργειακής κρίσης και την προστασία του περιβάλλοντος» [3]. Στόχος του νόµου αυτού είναι η δηµιουργία ενός πλαισίου για τη βελτίωση της προσαρµοστικής ικανότητας, της κλιµατικής ανθεκτικότητας της χώρας και της σταδιακής µετάβασης στην κλιµατική ουδετερότητα έως το έτος 2050, µε τον πλέον περιβαλλοντικά βιώσιµο, κοινωνικά δίκαιο και οικονοµικά αποδοτικό τρόπο. Εν- διάµεσοι κλιµατικοί στόχοι για τα έτη 2030 και 2040, είναι: µείωση των καθαρών ανθρω- πογενών εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% το 2030 και κατά 80% το 2040 σε σχέση µε τα επίπεδα του έτους 1990.

Οι κυριότερες επιµέρους ενέργειες για την επίτευξη των κλιµατικών στόχων είναι:

Απαγόρευση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από στερεά ορυκτά καύσιµα από την 31η ∆εκεµβρίου 2028.

Από την 1η Ιανουαρίου 2030, νέα επιβατικά και ελαφρά επαγγελµατικά οχήµατα που ταξινοµούνται είναι µόνο οχήµατα µηδενικών εκποµπών

Από την 1η Ιανουαρίου 2025 απαγορεύεται η πώληση και εγκατάσταση καυστήρων πετρελαίου θέρµανσης.

Κάθε ΟΤΑ θέτει στόχο µείωσης καθαρών εκποµπών κατ’ ελάχιστον 10% για το έτος 2025 και 30% για το έτος 2030 (σε σύγκριση µε το έτος βάσης 2019).

Θεσπίζεται Στρατηγικό Πλαίσιο Πρωτοβουλίας «GR-eco islands», µε σκοπό την ο- λοκληρωµένη µετάβαση των ελληνικών νησιών προς την κλιµατική ουδετερότητα.

Συµπληρωµατικά, υιοθετείται το 2019 το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το κλίµα (ΕΣΕΚ) [4], στο οποίο εξειδικεύονται τα µέσα µε τα οποία θα υλοποιηθούν οι παραπάνω ενέργειες. Το σχέδιο αυτό είναι δυναµικό και αναπροσαρµόζεται µε βάση τα τρέχοντα δεδοµένα. Το νέο ΕΣΕΚ, το οποίο βρίσκεται ακόµη υπό διαµόρφωση, προτείνει:

∆ιείσδυση ΑΠΕ 87% ως το 2030. Από το ποσοστό αυτό, 52% θα καλύψει ανάγκες ψύξης- θέρµανσης και 26% ανάγκες µεταφορών (ηλεκτροκίνηση). Αυτό µεταφρά- ζεται σε 25GW ΑΠΕ.

Μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου από 11,9 TWh σε 5,6 TWh.

Αποθήκευση ενέργειας µέσω αντλησιοταµίευσης: 2,036 GW το 2030, 4,9 GW το 2040 και 6,4 GW το 2050 (αυξηµένα σε σχέση µε το τρέχον Σχέδιο).

Αποθήκευση ενέργειας µέσω µπαταριών: 3,1 GW το 2030, 4,2 GW το 2040 και 12 GW το 2050 (µειωµένα σε σχέση µε το τρέχον Σχέδιο).

Βλέπουµε λοιπόν ότι στο ζοφερό και εκβιαστικό, παγκόσµιο περιβαλλοντικό πλαίσιο στο οποίο ζούµε, η Ελλάδα, µε όλα τα γνωστά της προβλήµατα, προσπαθεί να συµµετάσχει και να πετύχει τοπικά τους στόχους που τής αναλογούν. Στη προσπάθεια αυτή οφείλουν να συµµετέχουν όλοι: κεντρική κυβέρνηση, τοπική αυτοδιοίκηση, επιχειρήσεις και απλοί πολίτες. ∆εν µπορώ να ισχυριστώ ότι δεν έχουν γίνει αρκετά βήµατα. Αυτό που µε ανησυχεί είναι οι αυξανόµενες (;) αντιδράσεις από τοπικές κοινωνίες, περιβαλλοντικές οργανώσεις αλλά και κόµµατα µε προοδευτικό πρόσηµο, οι οποίοι µε πρόσχηµα αρνητι- κές επιδράσεις των ΑΠΕ, που υφίστανται ως έναν βαθµό, αντιτίθενται σθεναρά στην εγκατάσταση ΑΠΕ στις περιοχές τους. Οι αντιδράσεις αυτές σχετίζονται κυρίως µε ανε- µογεννήτριες αλλά και µε φωτοβολταϊκά πάρκα µεγάλης ισχύος. Οι επιπτώσεις που επι- καλούνται ποικίλλουν από αισθητική υποβάθµιση, υψηλή στάθµη θορύβου, απειλή ορνιθοπανίδας, απειλή για τον τουρισµό έως την άπληστη κερδοφορία των επιχειρηµατικών οµίλων.

∆υστυχώς οι αντιδράσεις αυτές «διευκολύνονται» από την καθυστέρηση έγκρισης του νέου Ειδικού Χωροταξικού των ΑΠΕ, το οποίο θα αντικαταστήσει τον ανεπίκαιρο πλέον νόµο του 2008. Η έγκριση του εν λόγω χωροταξικού, παίρνει συνεχείς παρατάσεις, µε αποτέλεσµα να µην υπάρχει σαφές σχέδιο ως προς πολλά ζητήµατα, τα οποία σχετίζο- νται και µε αρκετές από τις παραπάνω αντιρρήσεις. Από πληροφορίες, ο αναµενόµενος νόµος θα ξεκαθαρίζει θέµατα σχετικά µε

Την µέγιστη επιτρεπόµενη πυκνότητα αιολικών εγκαταστάσεων ανά ΟΤΑ και κατηγορία χώρου.

Το µέγεθος των ανεµογεννητριών που µπορούν να εγκατασταθούν σε κάποιες πε- ριοχές, λόγω των ιδιαιτεροτήτων τους (π.χ. µνηµεία πολιτιστικής κληρονοµιάς) και τις αποστάσεις από οικισµούς ή περιοχές οργανωµένης τουριστικής ανάπτυξης.

Τη χωροθέτηση ανεµογεννητριών εντός των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας (ΖΕΠ) αλλά και των Σηµαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (ΣΠΠ).

Τις περιοχές αποκλεισµού.

Τον θεσµό των «απάτητων βουνών». Έως σήµερα έχουν ενταχθεί συνολικά 8 ορεινοί όγκοι: Λευκά Όρη στη Κρήτη, Σάος στη Σαµοθράκη, Σµόλικας σε Ιωάννινα, Γρε- βενά, Τύµφη σε Ιωάννινα, Ταΰγετος σε Λακωνία και Μεσσηνία, Χατζή στα Τρίκαλα, Άγραφα σε Καρπενήσι, Καρδίτσα και Μαίναλο στην Αρκαδία.

Όπως φαίνεται, ο νέος νόµος θα θέτει περιορισµούς στη χωροθέτηση των ΑΠΕ, σύµφωνα µε περιβαλλοντικά, πολιτιστικά, οικονοµικά και αισθητικά κριτήρια. Αυτό ελπίζω να κα- τευνάσει λίγο τις αντιδράσεις και να εµφυσήσει ένα αίσθηµα αποδοχής των ΑΠΕ. Μία αποδοχή που τίθεται εκβιαστικά, αλλά όχι εκδικητικά, από την ίδια τη φύση που βιά- ζουµε τόσα χρόνια. Και όταν προβάλουµε αντιρρήσεις, καλό είναι να αναρωτιόµαστε: «έ- χουµε εξοφλήσει το χρέος που µας αναλογεί για τη λύση του προβλήµατος;»

Ίσως πει κάποιος: «µα είναι ανάγκη να βιαζόµαστε; να καταστρέφουµε το περιβάλλον; να υπονοµεύουµε την τουριστική ανάπτυξη; να να να ;».

Η απάντηση είναι ΝΑΙ, πρέπει να βιαστούµε. Αν χρειασθεί, θα πρέπει να υποστούµε και κάποιες αρνητικές συνέπειες, για τον γενικότερο στόχο της διάσωσης της ζωής στον πλανήτη. ∆εν είναι σίγουρο ότι µπορούµε να έχουµε «και τον σκύλο χορτάτο και τη πίτα ολάκερη». Μακάρι να γίνει. Γιατί όµως πρέπει να βιαστούµε;

Η απάντηση φαίνεται εν πολλοίς στο ∆ιάγραµµα 2. Τι δείχνει αυτό το ∆ιάγραµµα;

Πρώτον δείχνει τον περίφηµο, πλέον, στόχο του 1,5°C, ο οποίος συµφωνήθηκε στην Σύ- νοδο Κορυφής για το Κλίµα, στο Παρίσι το 2015. Στον στόχο αυτό συµφώνησαν 195 χώ- ρες, σχεδόν όλος ο πλανήτης. Το όριο αυτό δεν είναι κάποιος µαγικός αριθµός, αλλά µία τιµή, η οποία θεωρείται από το σύνολο της επιστηµονικής κοινότητας, ως το σηµείο µη επιστροφής. ∆ηλαδή, ένα ορόσηµο, το οποίο αν ξεπερασθεί, ο πλανήτης θα εισέλθει σε µία περίοδο όπου τα κλιµατικά φαινόµενα θα είναι αδύνατο να ανατραπούν και ο πλανήτης θα είναι αδύνατο να επανέλθει στα φυσιολογικά του επίπεδα.

∆εύτερον, το ∆ιάγραµµα δείχνει πόσο κοντά είµαστε στο να υπερβούµε τον στόχο αυτό. Με βάση τα τελευταία δεδοµένα, η υπερθέρµανση του πλανήτη είναι στο +1,19 °C (µέσος όρος τελευταίας δεκαετίας). Και αυτό δεν είναι το πλέον ανησυχητικό νούµερο. Αυτό που τροµάζει είναι ότι η τάση δεν έχει αντιστραφεί: ο πλανήτης συνεχίζει να υπερθερ- µαίνεται. Ένας παράλληλος υποστόχος είναι να καταφέρουµε η θερµοκρασία να κορυφω- θεί το 2025. Σε έναν χρόνο δηλαδή. Προλαβαίνουµε; Ένα µέτρο του περιθωρίου που έ- χουµε, είναι το Τρέχον Εναποµένον Κεφάλαιο Άνθρακα (Current Remaining Carbon Budget), δηλαδή το ποσό διοξειδίου του άνθρακα, σε γιγατόννους, το οποίο µπορεί να εκλυθεί στο µέλλον, χωρίς να αυξηθεί η θερµοκρασία πάνω από 1,5 °C. Το τι συµβαίνει µε τη ποσότητα αυτή φαίνεται στο ∆ιάγραµµα 5.

Όπως βλέπετε, τα πράγµατα είναι εξαιρετικά πιεστικά: έχουµε τέσσερα χρόνια µπροστά µας µέχρι να εξαντλήσουµε τα περιθώρια παρεµβάσεων και η πιθανότητα να το πετύ- χουµε αυτό είναι 50%.

Την ώρα που γράφω αυτό το κείµενο, το θερµόµετρο εξωτερικής θερµοκρασίας στο σπίτι µου δείχνει 45°C (14/6/24 στο Γεράνι Πλατανιά). Ευτυχώς έχουµε δηµοκρατία και οι νόµοι ψηφίζονται από το κοινοβούλιο. Οι τοπικές κοινωνίες, έχουν επίσης άποψη για το τι συµβαίνει στη περιοχή τους. Ο πολίτης έχει περιθώρια άσκησης πολιτικής, µέσα από τις καθηµερινές επιλογές του. Ας χρησιµοποι- ήσουµε αυτές τις δυνατότητες, ο καθένας από τον τοµέα ευθύνης του, ξέροντας τις επι- πτώσεις των πράξεων µας, για να έχουµε ένα βιώσιµο µέλλον. Ας µη ξεχνάµε όµως, ότι κάποιες φορές, αναγκαζόµαστε να πάρουµε οδυνηρές αποφά- σεις, όταν το υπαγορεύει «ανωτέρα βία». Σε καιρό πολέµου, το περιθώριο ελευθερίας µειώνεται. Και τώρα είµαστε σε πόλεµο, σε πόλεµο µε τον κακό µας εαυτό και τίµηµα την ύπαρξη µας. Τελειώνοντας, θα ήθελα να προλάβω τους σκεπτικιστές αναγνώστες που θα ρωτήσουν γιατί να µε πιστέψουν. Είµαι ειδικός στο θέµα της κλιµατικής αλλαγής;

Η απάντηση είναι ότι δεν είµαι ειδικός, αλλά από την άλλη κανείς, ατοµικά, δεν είναι. Το πρόβληµα της κλιµατικής αλλαγής είναι αντικείµενο οµάδων επιστηµόνων, από σχεδόν κάθε τοµέα της επιστήµης: µετεωρολόγους, φυσικούς, χηµικούς, µαθηµατικούς, βιολό- γους, κοινωνιολόγους, ιστορικούς. Πως λοιπόν µπορούµε να είµαστε σίγουροι για τα ευ- ρήµατα τους; Κατ’ αρχάς τα προαναφερθέντα στοιχεία έχουν αναφερθεί από περισσότε- ρες της µίας, οµάδες επιστηµόνων, από όλο τον κόσµο, οι οποίες λίγο-πολύ συµφωνούν ~ 9 ~ στα βασικά. ∆εύτερον, τα στοιχεία υιοθετούνται από διεθνείς οργανισµούς, όπως τα Ηνωµένα Έθνη, που ελέγχουν ανεξάρτητα την ακρίβεια τους. Τρίτον, επειδή αναφερόµαστε στο µέλλον, για το οποίο κανείς δεν µπορεί να είναι απολύτως σίγουρος, λογικό φαίνεται να αποφασίσουµε µε βάση την αρχή της χειρότερης προοπτικής. Ακόµη και να θεωρούµε ότι τα στοιχεία έχουν µικρή πιθανότητα να είναι σωστά, ποιος είναι διατεθειµένος να ριψοκινδυνεύσει τα επακόλουθα τους. Τέταρτον, είµαστε όλοι µάρτυρες συχνών, ακραίων, επιδεινούµενων καιρικών φαινοµένων, τα οποία δεν µπορούµε να αγνοήσουµε. Για να απορρίψει κάποιος ολοκληρωτικά τα στοιχεία, θα πρέπει µάλλον να τρέφει δυσπιστία προς την επιστήµη γενικότερα και να είναι θιασώτης θεωριών συνοµωσίας.

* Ο Αναστάσιος Πουλιέζος είναι συνταξιούχος καθηγητής του τµήµατος Μηχανικών Παραγωγής και ∆ιοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης.

Πηγές

1 Jones, M. W. et al. (2024). “National Contributions to Climate Change Due to Historical Emissions of Carbon

Dioxide, Methane and Nitrous Oxide”. Scientific Data. Zenodo, March 19, 2024.

https://doi.org/10.5281/zenodo.10839859.

2 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32021R1119

3 https://civilprotection.gov.gr/nomos-4936-toy-2022-ethnikos-klimatikos-nomos

4 https://www.depa.gr/wp-content/uploads/2020/02/esek_ian.-2019.pdf

5 Forster P., Smith C. et al. (2024). “Indicators of Global Climate Change 2023: annual update of key indicators

of the state of the climate system and human influence”, Earth Syst. Sci. Data, 16: 2625–2658,

https://doi.org/10.5194/essd-16-2625-2024.

6 Baumert, K. A., Herzog, T. & Pershing, J. (2005). Navigating the Numbers: Greenhouse Gas Data and International

Climate Policy, World Resources Institute. https://files.wri.org/s3fs-public/pdf/navigating_numbers.