Έναν ανεξερεύνητο θησαυρό μακρομυκήτων (μανιταριών) “κρύβουν” οι ορεινές περιοχές κυρίως των Χανίων όπως αποκαλύπτει η έρευνα του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με τον ΟΦΥΠΕΚΑ.
Η πολύ σημαντική δράση “Καταγραφή και αξιολόγηση μακρομυκήτων, σύνταξη διαχειριστικών προτάσεων και δημιουργία οδηγού πεδίου” που υλοποιήθηκε το χρονικό διάστημα Σεπτέμβριος 2022-Οκτώβριος 2023 αποκάλυψε περισσότερα από 200 είδη μακρομυκήτων στα Χανιά.
«Οι μακρομύκητες, τα μανιτάρια έχουν τεράστιο ενδιαφέρον λόγω του ρόλου που έχουν στη φύση και που διαδραματίζουν εκατομμύρια χρόνια τώρα! Είναι μια κατηγορία οργανισμών για την οποία δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα και είναι εξαιρετικά μεγάλης σημασίας η προτεραιοποίηση των εργασιών που αφορούν την έρευνά τους», μας επισημαίνει ο καθηγητής κ. Γιώργος Ζερβάκης, επικεφαλής του εργαστηρίου Γενικής και Γεωργικής Μικροβιολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τι είναι ακριβώς όμως οι μακρομύκητες; «Έτσι ονομάζουμε όλους τους μύκητες που σχηματίζουν μανιτάρια (μακροσκοπικά ορατές καρποφορίες) για να τους ξεχωρίσουμε από τους υπόλοιπους μύκητες που δεν σχηματίζουν μανιτάρια και δομές τέτοιες που να μπορούμε να τις δούμε με γυμνά μάτια», εξηγεί ο κ. Ζερβάκης, προσθέτοντας πως «τα μανιτάρια δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι καρποφορίες, τα παραγωγικά μέρη των μυκήτων, το “φρούτο” του μύκητα που αναπτύσσεται στο έδαφος ή στο ξύλο και μένει εκεί χωρίς να μπορεί κάποιος να τον εντοπίσει δημιουργώντας δομές που δεν είναι ορατές με γυμνό μάτι. Αντιλαμβανόμαστε την παρουσία του μόνο όταν ο μύκητας σχηματίσει το μανιτάρι».
204 ΕΙΔΗ ΜΑΚΡΟΜΥΚΗΤΩΝ
Η επιστημονική ομάδα του κ. Ζερβάκη εργάστηκε όλη την περίοδο από τον Σεπτέμβριο του 2022 μέχρι τον Οκτώβριο του 2023 σε δύσκολες συνθήκες λόγω της ανομβρίας – ξηρασίας που δεν ευνοεί την εμφάνιση μανιταριών καταφέρνοντας όμως να συλλέξει εξαιρετικά χρήσιμα στοιχεία. Ειδικότερα:
• Συλλέχθηκαν πάνω από 500 δείγματα εκ των οποίων τα 330 τα επεξεργάστηκαν πλήρως.
• Οι ερευνητές κατέληξαν σε 204 είδη μακρομυκήτων που σχηματίζουν μανιτάρια.
«Ο αριθμός ακούγεται, αλλά δεν είναι μεγάλος. Ο κόσμος γνωρίζει τα 10-15 δημοφιλή είδη μανιταριών που είναι εδώδιμα. Από εκεί και πέρα υπάρχει ένας τεράστιος πλούτος ειδών. Εμείς εντοπίσαμε ένα μικρό ποσοστό. Αν μπορώ να κάνω μια εκτίμηση το 20-30% της βιοποικιλότητας των μακρομυκήτων που υπάρχουν στην περιοχή. Ελπίζω να υπάρχει συνέχεια στο πρόγραμμα ώστε να μπορέσουμε να εμπλουτίσουμε τον κατάλογο των ειδών στην περιοχή», υπογραμμίζει ο κ. Ζερβακης.
Στο πλαίσιο της έρευνας διαπιστώθηκε ότι πολλά είδη που εντοπίστηκαν στα Χανιά βρίσκονται στην κατηγορία των “απειλούμενων ειδών”. Πρόκειται για μανιτάρια που σύμφωνα με τον καθηγητή αποτελούν «εμβληματικά είδη, πολύ ενδιαφέροντα, που οπωσδήποτε κατά τη γνώμη μου πρέπει να εντάσσονται σε ένα καθεστώς προστασίας όπως γίνεται σε άλλα φυτά και άλλους οργανισμούς. Βέβαια όταν αναφερόμαστε σε προστασία πρέπει να έχουμε υπόψιν μας πως είναι πολύ σημαντικό να διαφυλάξουμε την ακεραιότητα της περιοχής που αναπτύσσονται αυτά τα είδη! Αν απειλείται η περιοχή που φύονται απειλείται και η ύπαρξη των ειδών αυτών. Έχει σημασία η προστασία της βιοποικιλότητας σε πολλές περιοχές των Χανίων που παρουσιάζουν προβλήματα».
Ανάμεσα στις περιοχές που έγινε έρευνα και καταγραφή μανιταριών ήταν το δάσος του Αζίλακα στον Απόκορωνα, η περιοχή γύρω από τη λιμνη Κουρνά, η κοιλάδα Πρασσέ με το δάσος Καστανιάς, το Οροπέδιο Ομαλού με συστάδες από κυπαρίσσια και δέντρα αμπελιτσιάς, οι εκτάσεις γύρω από το Φρε και τον Τζιτζιφέ, πολλές περιοχές εντός του Εθνικού Δρυμού της Σαμαριάς κ.α.
ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Τα μέλη της ερευνητικής ομάδας ταξινόμησαν βάσει του οικολογικού τους ρόλου και βάσει της οικονομικής τους αξίας (εδώδιμα, φαρμακευτικά) τα μανιτάρια, έκαναν μια ταυτοποίηση των ειδών και κατάταξη τους σε κατηγορίες. Ειδικότερα σύμφωνα πάντα με τον κ. Ζερβάκη ταξινομήθηκαν:
• Είδη μανιταριών που αναπτύσσουν συμβιωτικές σχέσεις με τα φυτά. Σχηματίζουν μυκόριζες σε στενή αλληλεπίδραση με τα φυτά.
• Άλλα είδη μανιταριών που αναπτύσσονται πάνω σε νεκρή οργανική ύλη και φυτικά υλικά που βρίσκονται σε αποσύνθεση όπως κούτσουρα, πεσμένοι κορμοί δέντρων, φύλλα, πευκοβελόνες ακόμα και σε ζωικά υπολείμματα. Αυτά τα είδη αποτελούν μια διακριτή κατηγορία καθώς δεν χρειάζονται κάποιο ζωντανό οργανισμό να μεγαλώσουν αλλά αναπτύσσονται πάνω σε νεκρή ύλη.
• Παρασιτικά είδη μανιταριών που αναπτύσσονται πάνω σε φυτά που σταδιακά προκαλούν την εξασθένιση ή το θάνατο των φυτών αυτών. Είναι παθογόνα σε ό,τι αφορά τις σχέσεις τους με τα άλλα φυτά και σταδιακά προκαλούν την εξασθένιση τους και οδηγούν στο θάνατο τους.
ΟΔΗΓΟΣ ΠΕΔΙΟΥ
Ίσως το πιο σημαντικό για τους φίλους των μανιταριών που είναι και πολλοί στην Κρήτη είναι πως η έρευνα κατέληξε σε ένα ψηφιακό οδηγό πεδίου για τα βρώσιμα κυρίως μανιτάρια!
«Σε αυτό γίνεται περιγραφή τους με φωτογραφία τους, δίνονται στοιχεία για το αν είναι σπάνια ή κοινά, εδώδιμα ή όχι, για το σε ποια περίοδο του χρόνου εμφανίζονται, η βιολογία τους τα βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά τους, στοιχεία για την εδωδιμότητα, για το τι θα πρέπει να προσέχουμε όταν τα συλλέγουμε και τι συμβαίνει με τα δηλητηριώδη είδη και τι είδους δηλητηριάσεις υπάρχουν! Τέλος, ένα ειδικό κεφάλαιο στο πώς μπορεί αφού συλλέξει κάποιος τα μανιτάρια να τα διαχειριστεί, να τα αποθηκεύσει και να τα συντηρήσει χωρίς να ρισκάρει την υποβάθμιση της ποιότητας τους!», καταλήγει ο κ. Ζερβάκης.
Αναζητώντας μανιτάρια στα ορεινά της Κισσάμου
Ο κ. Μανώλης Αναγνωστάκης κάθε χρόνο τέτοια εποχή συλλέγει μανιτάρια στα ορεινά της Κισσάμου. Τον ακολουθήσαμε σε μια τέτοια εξόρμηση του χωρίς όμως αποτέλεσμα καθώς οι λιγοστές βροχές είχαν ως αποτέλεσμα να είναι ελάχιστα τα μανιτάρια που βγήκαν στην επιφάνεια. Δυστυχώς, ο πλούτος των μακρομηκύτων της κρητικής γης δεν παρουσιάστηκε φέτος λόγω της ανομβρίας. Από το Έλος Κισσάμου ο κ. Αναγνωστάκης… γεννήθηκε μέσα στα μανιτάρια τα οποία μαζεύει από όταν θυμάται τον εαυτό του. Τον Σεπτέμβριο με κάποιες βροχές που είχαν πέσει κατάφερε να συλλέξει μικροποσότητες από “πρινίτες” ωστόσο η συνεχιζόμενη ανομβρία έχει ως αποτέλεσμα αυτές τις ημέρες τα μανιτάρια να είναι σχεδόν εξαφανισμένα. Τον ακολουθούμε στη θέση “Ξοντικιανά” ανάμεσα σε Έλος και Λούχι όπου μαζεύει συνήθως τα μανιτάρια του. «Το μάζεμα των μανιταριών ξεκινάει τον Σεπτέμβριο όταν έχει βρέξει ώστε να αναπτυχθεί ο μύκητας! Αν δεν έχει βρέξει δεν αναπτύσσεται ο μύκητας. Με τις λίγες βροχές τότε βγήκε ο “πρινίτης” κοντά σε πουρνάρια, ή σε δρυς. Μετά είναι η εποχή του “καστανίτη” που είναι το πιο ωραίο μανιτάρι, του “κουμαρίτη” του “αζιλακίτη”, του “κουκουλίτη”» μας εξηγεί ο κ. Αναγνωστάκης καθώς ανεβαίνουμε μια πλαγιά αναζητώντας έστω και λίγα μανιτάρια. Απογοήτευση… δεν υπάρχει ούτε δείγμα. «Πέρυσι τέτοια εποχή εδώ και εκεί (μας λέει δείχνοντας μας σημεία στην πλαγιά) ήταν γεμάτα “κουμαρίτες!”. Πριν 4-5 χρόνια είχαν βγει χιλιάδες τόνοι “καστανίτες”, όλες οι πλαγιές ήταν γεμάτες ακόμα και στην κορυφή του Άγιου Δίκαιου φύτρωσαν! Δεν θυμόνταν κάτι ανάλογο άνθρωποι 100 ετών! Φέτος πάλι έχουμε το ανάποδο! Είναι απογοητευτική η κατάσταση να μην βρίσκεις τίποτα. Αν βρέξει τις επόμενες ημέρες καλά θα έχουμε στις αρχές Δεκεμβρίου κάποιους κουμαρίτες» επισημαίνει.
Μαχαίρι, καλάθι ή κουβάς -γιατί η τσάντα δεν ενδείκνυται- και όρεξη για… περπάτημα είναι τα “όπλα” του συλλογέα μανιταριών. «Λέμε ότι δεν πρέπει να τα κόβεις από τη ρίζα για να έχεις και του χρόνου. Οι επιστήμονες λένε βέβαια πως το “καπέλο” είναι όλος ο μύκητας και δεν έχουν σημασία οι ρίζες αλλά εμείς δεν τις βγάζουμε. Ξέρεις για χρόνια πολλές οικογένειες έβγαζαν ένα καλό εισόδημα στην περιοχή μας πουλώντας μανιτάρια. Και τώρα ακόμα πολλοί νέοι ξέρουν τα βρώσιμα μανιτάρια», λέει ο συνομιλητής μας που επίσης γνωρίζει άριστα ποια είναι τα εδώδιμα και όχι μόνο… «Ακόμα και φαγώσιμα μανιτάρια αν δεις δίπλα σκουπίδια ή ψοφίμια ή σίδερα δεν τα μαζεύεις γιατί παίρνουν ουσίες από αυτά και μπορεί να έχουν γίνει δηλητηριώδη. Ξέρω άτομο που έφαγε “κουμαρίτη” και έπαθε δηλητηρίαση ελαφριά μεν αλά δηλητηρίαση γιατί ήταν δίπλα σε σκουπίδια», υπογραμμίζει ο κ. Αναγνωστάκης που ανανεώνει το ραντεβού μας για τις επόμενες εβδομάδες όπου ελπίζει πως οι αναμενόμενες βροχές θα έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση μανιταριών στις πλαγιές και στις ρεματιές γύρω από το Έλος.
* Όλες οι φωτογραφίες των μανιταριών προέρχονται από την ερευνητική ομάδα του έργου -Εργαστήριο Γενικής και Γεωργικής Μικροβιολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
