«Αγγελος Πρωτοστάτης…»

Διαφιλονικούμενος είναι ο χρόνος δημιουργίας και ο ποιητής, που συνέταξε το μεγάλο υμνογράφημα του 6ου μ.Χ. αιώνα τον “Ακάθιστο Υμνο”. Η παράδοση παρουσιάζει αστάθεια ως προς αυτό. Μελετητές, που έζησαν απ’ τον Ζ’ έως τον Η αιώνα στηριζόμενοι στο ίδιο το κείμενο προτιμούν τον Ρωμανό τον Μελωδό, απ’  την ποιητική του αρτιότητα, τον δογματισμό του και τις εκφράσεις που υπάρχουν στον ύμνο και χαρακτηρίζουν τον Ρωμανό. Αλλοι αναφέρουν τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό και άλλοι τον πατριάρχη Κων/πόλεως Γερμανό Α’, ο οποίος έζησε τα γεγονότα της σωτηρίας της πόλης απ’ την πολιορκία των Αράβων επί Αυτοκράτορος Λέοντος των Ισαύρων.
Μετά τη λήξη της πολιορκίας της Πόλης εψάλη ο ύμνος στο ναό της Θεοτόκου των Βλαχερνών, όταν οι πιστοί κατά τη διάρκεια της ψαλμωδίας εστέκοντο όρθιοι με ιδιαίτερη ευλάβεια. Αυτό για να ευχαριστήσουν τη Θεοτόκο στην οποίαν με τη θαυματουργή δύναμή της και ως προστάτης, που ήταν της Πόλεως, απεδόθη η σωτηρία της επί Πατριάρχου Σέργιου, πρωτοστατούντος στους αγώνες. Κατά την παράδοση οι Αβαροι, λαός που ζούσε βόρεια του Βυζαντίου και δεν υπάρχει σήμερα, πολιόρκησαν την Πόλη από ξηρά και θάλασσα. Οι πολιορκημένοι στήριξαν τις ελπίδες τους στη Θεοτόκο και ο πατριάρχης Σέργιος περιέφερε την εικόνα της Παναγίας στα τείχη. Οι Αβαροι είδαν μια γυναίκα να βαδίζει ανάλαφρα στα τείχη, φοβήθηκαν και έφυγαν. Η πολιορκία λύθηκε, στη θάλασσα έγινε μεγάλη τρικυμία και ο στόλος των Αβάρων βούλιαξε.
Υπάρχει παλαιά εικόνα του Ευαγγελισμού στο παρεκκλήσι του Αγ. Νικολάου στη μονή Αγίου Σάββα στα Ιεροσόλυμα, στην οποίαν φαίνεται ένας μοναχός, να κρατάει ένα “ειλητάριο” (λωρίδα περγαμηνής, που τυλιγόταν σε κυλινδρικό ξύλο), που γράφει “Αγγελος πρωτοστάτης ουρανόθεν επέμφθη” και στο κεφάλι του μοναχού υφίσταται η γραφή “Ο Αγιος Κοσμάς”. Θεωρείται εκ τούτου, ότι πρόκειται περί του Κοσμά του Ρωμανού του Μελωδού.
Το ιστόρημα του ύμνου ξεκινάει απ’ τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου μέχρι της Υπαπαντής, όπου εξιστορούνται τα γεγονότα με τους πρώτους 12 οίκους Α έως Μ και με τους υπόλοιπους 12 απ’ το Ν ως το Ω γίνεται δογματική ανάλυση για τις πιο βαθιές θεολογικές προεκτάσεις της “Ενανθρώπισης του Κυρίου” για τον σκοπό της σωτηρίας του ανθρώπου.
Ο “Ακάθιστος Υμνος”, τα Εγκώμια στη Θεοτόκο, αυτό το αριστούργημα, αποτελείται από 24 τμήματα, οίκους τα λένε, αρχίζουν από το Αλφα (Α) και τελειώνουν στο Ωμέγα (Ω) της ελληνικής αλφαβήτου. Εναλλάσσονται δώδεκα με επωδό το “Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε” και δώδεκα με το “Αλληλούια” (επιφώνημα εκκλησιαστικής ευχής). Σε όλο τον ύμνο ακούγονται 144 “Χαίρε”,12 “Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε” και 12 “Αλληλούια”.
Σ’ αυτό το υμνολόγημα, που γράφηκε στην αρχαία ελληνική, υπάρχει ένα σημαντικό λάθος ορθογραφικό. Στον ένατο οίκο ακούει ο πιστός: “Είδον παίδες Χαλδαίων…” και πάει το μυαλό του φυσικότατα στον αόριστο β’ του ρήματος οράω – ορώ. Ομως στα κείμενα είναι γραμμένο με ιώτα, “Ιδον”, ανύπαρκτη λέξη. Φαίνεται δεν βρήκαν λέξη – κλειδί με ιώτα, που ν’ αποδίδει το νόημα του οίκου και τ’ άφησαν έτσι. Πάντως και με ιώτα και με έψιλον ιώτα ο ίδιος ήχος βγαίνει και το ίδιο νόημα αποδίδεται ακουστικά.