Ανοιχτά σχολεία – ανοιχτές κοινωνίες

Ανοιχτό σχολείο είναι το σχολείο που εκτός από τη μάθηση και αγωγή που παρέχει στα παιδιά, ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικές προκλήσεις και στις ανάγκες τους, τα εκπαιδεύει στις ανθρωπιστικές αξίες, στη δημοκρατία, στο σεβασμό και στη διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και σε δεξιότητες κοινωνικής και προσωπικής ανάπτυξης όπως η συνεργασία, η αυτοεκτίμηση, ο σεβασμός και η αποδοχή του άλλου, η αλληλεγγύη κ.λπ. μέσα από δράσεις και προγράμματα βιωματικού χαρακτήρα.
Παράλληλα, λειτουργεί ως σχολική κοινότητα που εμπλέκονται στη λειτουργία της ενεργητικά, σταθερά και με ουσιαστικό περιεχόμενο όλα τα μέλη της, μαθητές/μαθήτριες, εκπαιδευτικοί και γονείς.
Το ανοικτό σχολείο είναι συνδετικός ιστός και γέφυρα επικοινωνίας και φιλίας με τη γειτονιά και την κοινωνία εμπλέκοντάς τις σε δράσεις και βοηθώντας παράλληλα, την πρόσβαση όλων των μελών της, κυρίως αυτών που προέρχονται από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, σε αγαθά και υπηρεσίες.
Ταυτόχρονα, το Ανοιχτό σχολείο δικτυώνεται με επιστημονικούς, κοινωνικούς φορείς, την τοπική κοινότητα και δημοτικές υπηρεσίες με στόχο την αξιοποίησή τους στην καταπολέμηση της φτώχειας και του αποκλεισμού. Και επίσης, με δομές ψυχικής υγείας, συμβουλευτικής και κοινωνικής ένταξης για πρόληψη και αντιμετώπιση προβλημάτων των παιδιών και των οικογενειών τους.
Τέλος το Ανοιχτό σχολείο είναι ελκυστικό και ενδιαφέρον για τους μαθητές/μαθήτριες του, σέβεται την παιδική ηλικία, προσφέρει χαρά και ικανοποίηση και καταπολεμά τη μαθητική διαρροή, την περιθωριοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Ανοιχτό δηλαδή σχολείο στην πρωινή λειτουργία και την καθημερινότητά  του, με ανοιχτές αυλές και χώρους και σε περιόδους μη τυπικής λειτουργίας του, για δράσεις και πρωτοβουλίες που θα εφαρμόζονται με κύρια ευθύνη των μελών της σχολικής κοινότητας και σε συνεργασία με την Πολιτεία, τον Δήμο, φορείς και επιστήμονες που ασχολούνται με το παιδί, την οικογένεια, την κοινωνία. Σε περιόδους μη τυπικής λειτουργίας δηλαδή, μπορεί να επεκτείνονται δράσεις που εφαρμόζονται στο πρωινό ωράριο ή να οργανώνονται άλλες για παιδιά, όπως εκπαιδευτικά προγράμματα, δράσεις εναλλακτικής εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας, δραστηριότητες σχετικές με την τέχνη και τον πολιτισμό όλων των συλλογικοτήτων που ενυπάρχουν στο πλαίσιο του, βιβλιοθήκη, κινηματογραφικές προβολές και θεατρικές παραστάσεις, φεστιβάλ, επιμορφωτικά εργαστήρια, με θεματολογία που οι ίδιοι θα επιλέγουν ανάλογα με τις προσδοκίες και ανάγκες τους κλπ.
Σε αυτό το πλαίσιο θεωρώ ότι μπορούμε να μιλάμε για σχολεία σύγχρονα και αποτελεσματικά, ανοιχτά στην κοινωνία και τη ζωή, όνειρο και πάγιο αίτημα δεκαετιών αυτών που νοιάζονται για τα παιδιά και την εκπαίδευση που δικαιούνται.
Ο ρόλος της Πολιτείας  είναι πρωταρχικός, αφού αυτή έχει συνολικά την ευθύνη μέσα από το ανάλογο θεσμικό πλαίσιο για το άνοιγμα των σχολείων στην κοινότητα.
Την εφαρμογή όμως οποιασδήποτε  δράσης και προγράμματος στο χώρο του σχολείου πρέπει να την αναλάβει η σχολική κοινότητα με τη συνεργασία και την υποστήριξη της Πολιτείας, της Περιφέρειας ή του Δήμου. Πρέπει θεσμικά να διασφαλιστεί ο ρόλος του Σχολικού Συμβουλίου που όχι μόνο θα εισηγείται αλλά και θα αποφασίζει για την εφαρμογή δραστηριοτήτων, με πρώτο μέλημα τη σωματική και ψυχοσυναισθηματική ασφάλεια και προστασία των παιδιών. Φυσικά ότι εφαρμόζεται πρέπει να στηρίζεται στα πορίσματα της παιδαγωγικής έρευνας και επιστήμης και παράλληλα να λαμβάνει υπόψη της τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες της τοπικής κοινότητας.
Το νομικό πλαίσιο για την παραχώρηση σχολικών χώρων οφείλει να είναι προσανατολισμένο στις ανάγκες της κοινωνίας, των πολιτών, των γονέων και εν τέλει των παιδιών χωρίς να επιδέχεται ερμηνείες. Εάν και εφόσον διαπιστώσουμε ότι αυτό δε συμβαίνει, οφείλουμε ως κοινωνία να διεκδικήσουμε την αναπροσαρμογή του προς αυτή την κατεύθυνση.
Με αυτή τη λογική θεωρώ ότι πρέπει να προσδιορίσουμε τον όρο «ανοικτά σχολεία» που θα λειτουργούν για την κάλυψη των αναγκών της κοινωνίας ως χώροι που ανήκουν στην ίδια την κοινωνία.
* O Στέλιος Ζερβάκης είναι διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Χανίων