Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι PIMPINELLA saxifrage (Πιμπινέλλα η σαξιφράγκα). Την συναντούμε με τις ονομασίες άνισον το τράγιον, ρηξιπετροειδές, καυκαλήθρα (Ήπειρο) ή Άγριο γλυκάνισο. Ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδοφόρων.
Είναι φυτό ποώδες και πολυετές το ύψος του οποίου φτάνει τα 40 έως 60 εκατοστά. Το συναντούμε σε μέρη ακαλλιέργητα, σε ξερά ασβεστώδη εδάφη. Είναι φυτό που κυριολεκτικά σχίζει τους βράχους με τις ρίζες του, εάν τυχόν βρεθεί σε βραχώδη μέρη. Στέλεχος άκαμπτο, ως επί το πλείστον εσωτερικώς πλήρες, καλύπτεται από την βάση σε όλο το μήκος με μαλακές τρίχες. Φυτό πολύμορφο. Τα φύλλα του είναι μοναχικά, άμισχα, αυγοειδή, στρογγυλωπά και πριονωτά. Η ρίζα του ατρακτοειδής και διακλαδιζόμενη, με έντονη μυρωδιά, απ έξω μελαψή. Τα άνθη του λευκά ή λευκοκίτρινα, σπανίως ρόδινα, σε σκιάδες. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα (έχουν αρσενικά και θηλυκά όργανα και αυτογονιμοποιούνται). Οι σπόροι του φυτού είναι μικροί , ωοειδείς καφέ χρώματος. Θεωρείται ιδιαίτερα θρεπτική ζωοτροφή για πρόβατα και βοοειδή.
Ιστορικά στοιχεία
Φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Οι αρχαίοι το ονόμαζαν Έμπετρον. Όταν το διέθεταν στα τέλη του περασμένου αιώνα στα φαρμακεία οι ρίζες του ονομάζονταν ρίζες εμπέτρου.
Στη λαϊκή ιατρική η ρίζα έχει χρησιμοποιηθεί στην παρασκευή ενός βάμματος, που χρησιμοποιούσαν εναντίον του πονόλαιμου, της φαρυγγίτιδας, της λαρυγγίτιδας και της βρογχίτιδας. Υπό μορφή καταπλάσματος το χρησιμοποιούσαν εξωτερικά για την θεραπεία ανοιχτών πληγών.
Τον Μεσαίωνα το βότανο είχε αποκτήσει την φήμη ότι θεράπευε τις πέτρες στους νεφρούς, τη χολέρα και την πανούκλα. Ο Τζον Τζεράρντ έγραφε το 1597 «Το βότανο υπερασπίζεται την καρδιά από μολυσμένο αέρα και την πανούκλα και άλλες μεταδοτικές ασθένειες. Χρησιμοποιείται είτε σε χυμό είτε σε αφέψημα του βοτάνου ή από σκόνη του φυτού ή της ρίζας του». Το αφέψημα του βοτάνου είχε την φήμη ότι αφαιρούσε τις φακίδες. Το μάσημα της νωπής ρίζας ανακούφισε από τον πονόδοντο. Τα φρέσκα φύλλα τα χρησιμοποιούσαν για να αρωματίσουν σούπες, σάλτσες, ψάρι, τυρί και σαλάτες.
Στην Κρήτη το βότανο ήταν γνωστό ως γλυκάνισο το τράγιο (Τράγιο το είχε ονομάσει ο Πιέρ Μπελόν διάσημος γιατρός και βοτανολόγος ο οποίος ήρθε στην Κρήτη το 1549 και έμεινε πολλά χρόνια στο νησί μελετώντας το φυτικό και ζωικό βασίλειο του νησιού καθώς και τα έθιμα των κατοίκων). Τους σπόρους τους έβραζαν για τα εντερικά αέρια των βρεφών. Το χρησιμοποιούσαν και για την παρασκευή ούζου από ρακή. Από τους σπόρους έβγαζαν και ένα είδος λεβάντας που χρησιμοποιούσαν ως κολόνια τα κορίτσια. Παλαιότερα στο νησί το πουλούσαν οι αχτάρηδες. Αχτάρικα όπως έχω γράψει και στο παρελθόν, ήταν μικρά στενά μαγαζάκια που είχαν χτίσει οι Τούρκοι μετά την άλωση του Χάνδακα (Ηράκλειο). Εκεί πουλούσαν μπαχαρικά, ανθόνερο, μαστίχα, κιρμίζο, σαλισάμπρι και ζάχαρη σε μικρή ποσότητα σαν φάρμακο. Η λέξη ήταν παραφθορά της τούρκικης λέξης ατάρ που σημαίνει μυρεψός (αρωματικός). Οι Κρήτες τον είπαν αχτάρ, αχτάρη και το μαγαζί αχτάρικο.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα αλλά κυρίως χρησιμοποιείται η ρίζα του φυτού. Συλλέγεται Μάρτιο και Απρίλιο, καθώς και Σεπτέμβριο και Οκτώβριο.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Δρα ως σπασμολυτικό, χωνευτικό, ορεκτικό, εφιδρωτικό, μαλακτικό και διουρητικό.
Η νωπή ρίζα έχει αντιδιαρροϊκές ιδιότητες. Κύρια το βότανο χρησιμοποιείται σε βρογχικά και αναπνευστικά προβλήματα. Το έλαιο και η ρητίνη που περιέχει το βότανο ανακουφίζει σε φούσκωμα και δυσπεψία.
Συνίσταται σε φλογώσεις του στόματος και του λάρυγγος, την στηθάγχη, την βρογχίτιδα και την λαρυγγίτιδα. Ακόμη βοηθά σε κρυολογήματα, άσθμα, βραχνάδα.
Στην ομοιοπαθητική το βάμμα του βοτάνου χρησιμοποιείται για τους πονοκεφάλους και την αιμορραγία.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Βράζουμε ένα με δύο κουταλάκια του τσαγιού αποξηραμένου βοτάνου σε ένα φλιτζάνι νερό, σουρώνουμε και πίνουμε 1-2 φλιτζάνια την ημέρα.
Υπό μορφή βάμματος η δοσολογία είναι 10 σταγόνες πάνω σε ζάχαρη ή μέσα σε μια κουταλιά νερό.
Συστατικά – χαρακτήρας
Η ρίζα του φυτού είναι πολύ ζεστή και καυστική και καίει το στόμα σαν το πιπέρι.
Περιέχει αιθέριο έλαιο, 1% σαπωνίνες, πικρούς παράγοντες, ταννίνες, πολυσακχαρίτες, ρητίνες, κουμαρίνες (μπεργκαπτένη, ουμπελλιφερόνη, πιμπινελλίνη, ισοπιμπινελλιόνη).
Προφυλάξεις
Δεν χρησιμοποιούμε τους σπόρους του φυτού σε πλύσεις του στόματος διότι ερεθίζουν τις αμυγδαλές. Σε ανοιχτόχρωμα άτομα μπορεί να προκαλέσει φωτοευαισθησία. Σε περίπτωση υπερδοσολογία μπορεί να παρουσιαστούν σπασμοί στην μήτρα και για τον λόγο αυτό απαγορεύεται η χρήση του φυτού κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
