Παιδί φοβόμουνα ήδη τις μάσκες.
Μου φαινόταν πάντα και αγνοώ το γιατί
Πως δεν ξέρω ποια ανεπιθύμητη σκιά
“χωρίς πρόσωπο και όνομα” ανάμεσά τους
είχε γλιστρήσει…
Από τη συλλογή της
“Ποίημα χωρίς ήρωα”
H Anna Andreyevna Gorenko γεννήθηκε στο Bolshoi Fontan, στην Οδησσό το 1889. Μεγάλωσε σε εύπορο οικογενειακό περιβάλλον αριστοκρατικής καταγωγής και σπούδασε νομικά και φιλολογία στο Κίεβο και στην Πετρούπολη. Έγραφε ποίηση από τα έντεκα χρόνια της και υιοθέτησε ως ψευδώνυμο το Akhmatova, τo όνομα της προγιαγιάς της, επειδή ο πατέρας της δεν ήθελε να υπογράφει το έργο της με το όνομά του. Εξαιρετικά γοητευτική και ιδιοφυής, από τα δεκαπέντε της δεχόταν προτάσεις γάμου. Η Αχμάτοβα όμως από νωρίς χάραξε μιαν πορεία διαφορετική της τάξης της αφού υπήρξε αντισυμβατική, συναισθηματικά πληθωρική και προοιώνιζε από την εφηβεία της κιόλας την επιβλητικά χειραφετημένη γυναίκα που τελικά έγινε.
Ακαταπόνητη μελετήτρια και πολύγλωσση, μετέφρασε Victor Hugo, Rabindranath Tagore, Αρμένιους και Κορεάτες ποιητές. Ανήκε στην ποιητική σχολή των Ακμεϊστών και θαύμαζε ιδιαίτερα το έργο και την προσωπικότητα του συμβολιστή Alexander Blok του οποίου και συνέγραψε τα απομνημονεύματα, καθώς επίσης και του ζωγράφου Modigliani με τον οποίον συνδέθηκε στενά, αλλά και του Ρώσου ποιητή Osip Mandelstam. Ασχολήθηκε επίσης επισταμένως με την ποίηση του Πούσκιν τιμώντας τον πάντα ως κλασικό, αλλά και ως θεμελιωτή της σύγχρονης ρωσικής ποίησης.
Η ποίησή της θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως βαθύτατα ιδιωτική και εξομολογητική. Μια πνοή διαρκούς μελαγχολίας διαπερνά τους στίχους της, όχι όμως αναίτιας. Η Άννα Αχμάτοβα ενσάρκωσε την ποιητική της ιδέα σε σκληρή εποχή που η θύελλά της δεν την άφησε αλώβητη. Έζησε τους δυο παγκόσμιους πολέμους, την επανάσταση του 1917, την τρομοκρατία του Στάλιν τις αντιφάσεις που συνόδευαν το πέρασμα της προεπαναστατικής Ρωσίας στις νέες συνθήκες. Έκανε τρεις γάμους: ο πρώτος σύζυγος, ο ποιητής Gumiliov εκτελέστηκε ως αντισοβιετικός. Ο δεύτερος σύζυγος ήταν ο διάσημος ασσυριολόγος και ποιητής Shileiko τον οποίο μετά από πολιτικές διώξεις δεν τον ξανάδε ποτέ και ο τρίτος ήταν ο ιστορικός τέχνης Punin με τον οποίον έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1953 που πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Σιβηρία. Η ποιήτρια ζούσε κάτω από το τεράστιο βάρος επαναλαμβανόμενων απωλειών, με τη σφραγίδα του πένθους και με τον διαρκή φόβο για την τύχη του γιου της Lev από τον πρώτο γάμο της, ο οποίος επίσης διώχθηκε και αποφυλακίστηκε οριστικά το 1956.
Η ποιήτρια βιώνοντας το αναπόφευκτο του πεπρωμένου συνδέεται και με την Ελλάδα. Ο αδελφός της Αντρέας με τη σύζυγό του εγκαταστάθηκαν ως πολιτικοί πρόσφυγες. Το 1920, μετά τον θάνατο του μοναχοπαιδιού τους αποφασίζουν να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Ο Αντρέας υποκύπτει ενώ η σύζυγός του σώζεται και μάλιστα διαπιστώνεται πως κυοφορεί. Αυτός ο καρπός του τραγικού ζευγαριού θα αποφοιτήσει από την Σχολή Ικάρων και θα διακριθεί. Συνάντησε για πρώτη φορά την θεία του στην Αγγλία το 1965 όταν εκείνη ανακηρύχθηκε ομότιμη διδάκτωρ Λογοτεχνίας στην Οξφόρδη.
Κι όμως στην ποίησή της εκτός από την ήρεμη θλίψη συνυπάρχει κι ένας αδιαπραγμάτευτος ερωτισμός, μια υγιής διεκδίκηση της ζωής. Η χαρισματική Αχμάτοβα οδοιπορεί με σταθερά βήματα έχοντας πάντα αίσθηση εαυτού και προορισμού. Ακολουθώντας την ξεκάθαρη φόρμα των Ακμεϊστών δηλώνει απερίφραστα με την ποίηση της την κοινωνική αγωνία της εποχής της αφουγκραζόμενη το αίτημα για έκφραση του πόνου και για ομόλογη αναγνώριση της γυναικείας ψυχής. Πάντα στο φόντο των ιδεών της βασιλεύει η ρωσική ύπαιθρος. Έζησε για πάντα στην Πετρούπολη, περίμενε κι αυτή στις ουρές των επισκεπτηρίων έξω από τις φυλακές. Στο Ρέκβιεμ γίνεται η φωνή καταγγελίας από τα θύματα της αιματηρής περιπέτειας του σταλινισμού. Διαισθητική όπως οι όλοι οι γνήσιοι ομότεχνοι της προβλέπει με θυμηδία την υστεροφημία της, υπαινικτικά ή πρόδηλα αποδίδει το μεταφυσικό στοιχείο και θωρακίζεται στους δύσκολους καιρούς με τη χριστιανική πίστη. Γι’ αυτό της καταλογίστηκε πρόθεση “ιδεολογικής αποδιοργάνωσης”, διαγράφηκε πολλές φορές από την Ένωση συγγραφέων, αποκλείστηκε από τους εκδοτικούς οίκους, δέχθηκε πιέσεις και διώξεις, έζησε σε πολύχρονη δημιουργική σιωπή.
“Σε πήραν την αυγή
και ένιωθα μετά σαν κηδεία
στη σκοτεινή σοφίτα έκλαιγαν τα παιδιά
και κοντά στην εικόνα έλιωνε το κερί.
Στα χείλη σου ήταν το κρύο της εικόνας
Και ένας θανάσιμος ιδρώτας στο μέτωπό σου.
Δεν θα το ξεχάσω!
Θα ουρλιάζω κάτω από τους πύργους του Κρεμλίνου
Όπως οι χήρες των Στρέλτσι”.
Από τη συλλογή “Ρέκβιεμ”
Άλλες ποιητικές συλλογές της: Απόβραδο, Ροζάριο, Λευκό κοπάδι, Αγριοβότανο, Σωτήριον Έτος, Το διάβα του χρόνου, Ποίημα δίχως ήρωα κ.α.
Εργαζόταν επίσης ως βιβλιοθηκάριος στο Αγρονομικό Ινστιτούτο της Αγίας Πετρούπολης για να εξασφαλίζει τα στοιχειώδη προς το ζην. Από το 1962-1965 τιμήθηκε με διεθνείς διακρίσεις και το 1966 έσβησε το σαγηνευτικό βλέμμα της που σου “έκοβε την αναπνοή” όπως έλεγε ο ποιητής Brodsky. H Άννα “η πασών των Ρωσιών” όπως την αποκάλεσαν θα ζούσε πια στην καρδιά του ρωσικού λαού, στο Μουσείο και στα πάμπολλα μνημεία που ανήγειραν για να τιμήσουν τη μνήμη της. Ακόμη και το όνομα της δόθηκε σε έναν μικρό πλανήτη που ανακαλύφθηκε το 1982. Θαρρώ πως κι εμείς θα πρέπει να παραδειγματιστούμε. Να μην κωλυσιεργούμε. Έστω και μετά θάνατον να τιμούμε με τον οφειλόμενο τρόπο τους ποιητές μας.
Κλείνοντας την αναφορά μου σε αυτή την μεγάλη ποιήτρια θα ήθελα να πω ότι ο χαρακτηρισμός που της απέδωσα ως “ο εβένινος κύκνος της ρωσικής ποίησης”, θεωρώ ότι της ταιριάζει απόλυτα. Ο έβενος έχει το στιλπνό μαύρο χρώμα όπως εκείνη με περίσσεια χάρη έφερε τα πένθη και τις συμφορές της. Είναι όμως και ξύλο, άρα “ζεστό” υλικό και άντεξε, δεν θρυμματίστηκε όπως άλλοι σύγχρονοι ομότεχνοι της, επίσης σπουδαίοι. Είχε όμως και την ομορφιά και την ηδυπάθεια ενός σπάνιου κύκνου που οφείλει μια γυναίκα να διαφυλάττει και στους πιο αντίξοους ανέμους των καιρών.
Η στήλη “Πράξεις Ποιητών” κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα θα παρουσιάζει το έργο και τη ζωή δημιουργών, λιγότερο γνωστών στην ευρύτερη κοινή γνώμη.
