Έλαβα στις 20.07.2022 με γραπτό μήνυμα την πρόταση της Επιτροπής αξιολόγησης της 6ης τριεννάλε του ΚΑΜ στα Χανιά και την “ετυμηγορία” της, που απορρίπτει με συνοπτικό τρόπο χωρίς καμιά αξιολογική αναφορά και τις 3 προτάσεις που είχα αποστείλει. Μετά από 40 χρόνια ενεργής εμπλοκής σε όλα τα πεδία της αρχιτεκτονικής πρακτικής και των ιδεών, με διαρκή παρουσία σε εκθέσεις και δημοσιεύσεις και σημαντικό αριθμό μελετών δημοσίου ενδιαφέροντος με διαγωνιστικές διαδικασίες και συμμετοχή σε όλες τις προηγούμενες τριεννάλε του ΚΑΜ, έχω την πεποίθηση πως οφείλω να θέσω ορισμένα ζητήματα.
Στις εκδηλώσεις αυτού του χαρακτήρα την εποχή που στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του ΚΑΜ, θήτευε ο σπουδαίος δάσκαλος και αρχιτέκτονας Δημήτρης Αντωνακάκης με την αείμνηστη Σουζάνα πάντα δίπλα του, οι πρακτικές ήταν ριζικά διαφορετικές, δείχνοντας τον σεβασμό που επιβάλλεται απέναντι στο έργο όλων των αρχιτεκτόνων που υπέβαλαν τα έργα τους μαζί με την επιθυμία τους να εκτεθούν σε κριτική και δημόσια συζήτηση.
Με την ευρεία παιδεία τους και το ανοικτό τους βλέμμα, ο Δημήτρης και η Σουζάνα διέγραψαν μια σπουδαία διαδρομή στον χώρο αυτό που τον οραματίστηκαν και τον διαμόρφωσαν με τη συνδρομή της ευρύτερης ελληνικής και διεθνούς αρχιτεκτονικής κοινότητας, δημιουργώντας ουσιαστικά ένα βήμα διαρκούς διαλόγου, χωρίς προηγούμενο και συμβάλλοντας στη συγκρότηση μια ενεργής αρχιτεκτονικής κοινότητας που μέχρι τότε -απλά -δεν υπήρχε. Παράλληλα έδωσαν τη δυνατότητα κριτικής και εσωτερικού αναστοχασμού και συζήτησης τόσο στους προσκεκλημένους αρχιτέκτονες -με μεγάλο και αδιαμφισβήτητο ανάστημα όπως ο Δ. Φατούρος, ο Δ.Φιλιππίδης, ο Ν. Κτενάς κ.ά.- όσο και στους συμμετέχοντες εκθέτες που μπορούσαν να δείξουν υλοποιημένο ή σχεδιασμένο έργο τους και να διατυπώσουν ελεύθερα την κριτική τους σε όλα τα θέματα, ψηφίζοντας μάλιστα τα έργα που έκριναν πως αντιπροσώπευαν το κλίμα της εκάστοτε τριεννάλε αλλά και τις ιδιαίτερες δικές τους απόψεις. Το ΚΑΜ για 20 χρόνια κατάφερε να αποτελέσει σημείο αναφοράς και πυκνωτή απόψεων και ιδεών μιας μεγάλης και ελεύθερης δημόσιας συζήτησης για τα θέματα της Αρχιτεκτονικής και για τον Πολιτισμό. Η παρουσία μας εκεί ήταν ευκαιρία επαφής, καλλιέργειας δεσμών, ανανέωσης και κυρίως περιορισμού του εγωκεντρισμού μας και διαμόρφωσης ενός ανοικτού βλέμματος προς όλους. Το ίχνος του Δημήτρη και της Σουζάνας υπήρξε ανεξίτηλο.
Ο τρόπος με τον οποίο με αποκλειστική ευθύνη της σημερινής “επιτροπής” εξελίσσεται η προδιαδικασία της 6ης τριεννάλε του ΚΑΜ, αποκαλύπτει ένα σοβαρό έλλειμμα συμμετοχικής νοοτροπίας και οδηγεί ολοταχώς σε μετατροπή ενός καταξιωμένου θεσμού σε “καλλιστεία”(;) με άδηλα και απολύτως προσωπικά -και ενίοτε αυθαίρετα- κριτήρια, που εκφράζουν αναμφίβολα μόνο τις διαθέσεις των συγκυριακών μελών μιας ομάδας. Η αρχιτεκτονική είναι μια ζώσα δραστηριότητα που έχει σχέση διά βίου με τις αξίες της συνύπαρξης και κυρίως αποτυπώνει τον τρόπο της πολύτροπης πρόσληψης του κόσμου μας και σε καμιά περίπτωση δεν προσφέρεται με περιτυλίγματα, έτοιμες συνταγές και βέβαια δεν έχει σχέση με τις προσωπικές προτιμήσεις κανενός και κυρίως με τις επιλεκτικές του απόψεις, δηλαδή με το γούστο του, που δεν μπορεί να συγκροτεί σε καμιά περίπτωση αξιολογικό πρωτόκολλο ακόμη και για την έσχατη δημιουργική κατάθεση του οποιουδήποτε δημιουργού χωρίς μάλιστα οποιαδήποτε σχετική ευρεία και ανοικτή δημόσια διαβούλευση και βέβαια τη συμμετοχή του ίδιου.
Επιθυμώ κατόπιν τούτου να αποσύρω τη συμμετοχή μου για να προστατεύσω το όποιο έργο μου από τον “εξευτελιστικό” τρόπο με τον οποίο προτείνει η επιτροπή να το διαχειριστεί στη διάρκεια της έκθεσης της τριεννάλε, μετατρέποντας το έργο ζωής πολλών αρχιτεκτόνων μαζί το δικό μου και των συνεργατών μου, σε διακοσμητικό ταινιόδρομο που θα αποτελέσει εφήμερο οπτικό ερέθισμα και θα χαϊδέψει στιγμιαία το αισθητήριο(;) του επισκέπτη. Πριν 40 χρόνια στο “Blade runner” του Ρίντλεϊ Σκοτ (που ίσως δεν έχουν δει ορισμένοι) η συνεχής ψηφιακή προβολή των εικόνων ενός δυστοπικού μέλλοντος, ήταν γεμάτη με τα παγωμένα στις δημόσιες οθόνες χαμόγελα των cyborgs, υπόμνηση της απαγορευμένης από τους “ανθρώπους”, κάθε είδους ζωντανής αστικής ή σωματικής βιωματικής επίγειας εμπειρίας για τα τεχνολογικά τους δημιουργήματα. Προσωπικά δεν ανήκω στον χώρο των manequins.
Το κείμενο αυτό κοινοποιείται στο Δ.Σ. του ΚΑΜ και τους φορείς των Αρχιτεκτόνων, θεσμούς με τους οποίους έχουμε συνδεθεί όλοι μας στη διάρκεια μιας πολύχρονης δημιουργικής διαδρομής και βέβαια στον Τύπο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με την προσδοκία μόχλευσης ενός ουσιαστικού διαλόγου για θέματα που οφείλουν να μας απασχολούν όλους και τα οποία θα πρότεινα να αποτελέσουν κεντρικούς άξονες της διοργάνωσης της 6ης τριεννάλε με τη συγκροτημένη παρέμβαση του οργανωτή. Ίσως η πρωτοβουλία αυτή θα όφειλε να έχει αναληφθεί από πλευράς του σε πρωιμότερο χρόνο για να μην υπάρξει η ολοφάνερη σημερινή αυθαιρεσία μιας εφάπαξ επιτροπής που θεώρησε πως μπορεί να λειτουργεί σε ρόλο Προκρούστη χωρίς περιττές συζητήσεις.
Η προβολή ενός κεντρικού θέματος που συνδέει τις σημερινές πρακτικές της Αρχιτεκτονικής με τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις και τα προγράμματα της εποχής μας είναι το μόνο ουσιώδες ζήτημα που έχει ανάγκη τόσο η κοινότητα των Αρχιτεκτόνων όσο και η κοινωνία των Πολιτών και όχι εκείνα με τα οποία έχουμε κυρίως εθιστεί καθημερινά από τις εύκολες εικόνες και τα αστραφτερά σχέδια των λογής “developers” αλλά και από την αφελή και αβασάνιστη ροή των ενημερώσεων “μόδας” και των άπειρων “βυθισμένων” κόσμων που προωθεί η επαναληπτική εικονογραφία του “rendering” αλλά και ένα επιδεικτικό και επιλεκτικό life-style που σαρώνει τα πάντα σε όλο τον πλανήτη. Προτεραιότητα της εποχής μας δεν είναι οι πιστές αντιγραφές και οι αχώνευτες απομιμήσεις των πιο εξωφρενικών -και εν πολλοίς “fake”- ιδιωματισμών ενός ανερμάτιστου μινιμαλισμού που πλασάρεται -συστηματικά- ως ριζοσπαστική μετανεωτερικότητα, αλλά η ανοικτή και δημόσια διαβούλευση και ο διάλογος χωρίς όρους με τους αρχιτέκτονες παρόντες, για το ποιοι πραγματικά είμαστε και προς τα πού πάμε τόσο η Αρχιτεκτονική όσο κι εμείς.
Οδυσσέας Ν. Σγουρός,
αρχιτέκτων ΕΜΠ
