Φεύγοντας από τα Χανιά, ακολουθούμε τον δρόμο για την Χώρα Σφακίων. Μετά από μια διαδρομή που πλαισιώνεται από γραφικά χωριά και έχοντας διανύσει 69 χλμ., θα βρεθούμε στα πρώτα σπίτια της Χώρας Σφακίων.
Απ’ εδώ, όπως μάς πληροφορεί η πινακίδα, θα στρίψουμε δεξιά για την Ανώπολη. Και αμέσως μετά το αυτοκίνητό μας αρχίζει να τρέχει στον φιδίσιο ανηφορικό δρόμο που κυριολεκτικά σκαρφαλώνει τα γκρεμνά πάνω από την θάλασσα του Λιβυκού πελάγους. Οι πολλές στροφές και το απότομο ύψος, μάς δημιουργούν δέος και καθώς ανεβαίνουμε, το βλέμμα μας πέφτει κάτω προς την θάλασσα.
Τότε απολαμβάνουμε μία θέα καταπληκτική, μαγευτική. Τελειώνοντας ο ανηφορικός δρόμος, θα βρεθούμε σ’ ένα όμορφο και εύφορο οροπέδιο όπου είναι κτισμένη η Ανώπολη. Μεγάλο και ιστορικό χωριό στην επαρχία Σφακίων του νομού Χανίων. Είναι κτισμένο στην θέση της αρχαίας ομώνυμης πόλης. Ήταν αυτόνομη πόλη και είχε δικά της νομίσματα. Είχε επίνειο τον αρχαίο Φοίνικα (σημερινό χωριό Λουτρό). Τότε η Ανώπολη, μαζί με το επίνειό της, είχε 70.000 κατοίκους. Ήταν μία από τις 30 πόλεις της Κρήτης, που, το 170 π.Χ., υπόγραψαν συνθήκη με τον βασιλιά της Περγάμου Ευμένη. Η αρχαία Ανώπολη εγνώρισε μεγάλη ακμή στους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους. Η σημερινή Ανώπολη βρίσκεται σε υψόμετρο 600 μ. και απέχει από τα Χανιά 82 χλμ. Μέχρι το 1998 ήταν έδρα Κοινότητας και από το 1999 είναι ένα από τα 24 χωριά του Δήμου Σφακίων. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, η Ανώπολη κατοικείται από 370 άτομα που ασχολούνται με την κτηνοτροφία, την ελαιοκομία και τα τελευταία χρόνια με τον τουρισμό. Στην εύφορη Ανωπολίτικη πεδιάδα παράγονται λάδι, κρασί, φρούτα καθώς και κτηνοτροφικά και γαλακτοκομικά προϊόντα εκλεκτής ποιότητας.
Οι Ανωπολίτες στο σύνολό τους είναι φιλόξενοι, περιποιητικοί, καλόκαρδοι, φιλότιμοι, γλεντζέδες και άριστοι τραγουδιστές στις μαντινάδες και στα περίφημα ριζίτικα τραγούδια.
Γραφικοί δρόμοι, καλά σπίτια παλιά και νέα και παραδοσιακά καφενεία, συνθέτουν ένα γνήσιο κρητικό παραδοσιακό χωριό σε τούτη τη γωνιά της σφακιανής γης. Στους ντόπιους και επισκέπτες προφέρουν τις υπηρεσίες τους ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβέρνες, αρτοποιείο και διάφορα άλλα μαγαζιά.
Στο κέντρο του χωριού είναι κτισμένη η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Γιορτάζει κάθε χρόνο στις 23 Απριλίου (ή την Δευτέρα του Πάσχα). Τότε γίνεται στην Ανώπολη μεγάλο πανηγύρι.
Στην πλατεία της Ανώπολης τιμούνται με προτομές ο Δασκαλογιάννης και ο οπλαρχηγός στον Μακεδονικό αγώνα Καραβίτης. Ο Δασκαλογιάννης ήταν γέννημα – θρέμμα της Ανώπολης. Ήταν αρχηγός στην πρώτη, αλλά αποτυχημένη, επανάσταση κατά του Τούρκου κατακτητή το 1770. Οι Τούρκοι έπιασαν τον Δασκαλογιάννη και τον οδήγησαν στο Ηράκλειο. Εκεί τον έγδαραν ζωντανό στις 17 Ιουνίου του 1771. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι: Η Ελληνική Πολιτεία (έστω και καθυστερημένα) με Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ 63, τ. Α’) καθιέρωσε την πρώτη Κυριακή, μετά την 17η Ιουνίου (επέτειος του θανάτου του εθνομάρτυρα Δασκαλογιάννη) ως δημόσια εορτή τοπικής σημασίας για τον νομό Χανίων, σε ανάμνηση της Επανάστασης του 1770. Οι εορταστικές εκδηλώσεις περιλαμβάνουν γενικό σημαιοστολισμό και φωταγώγηση των Δημοσίων, Δημοτικών, Κοινοτικών καταστημάτων και Τραπεζών με επίκεντρο την Ανώπολη γενέτειρα του ήρωα Δασκαλογιάννη.
Η Ανώπολη στην εποχή της Τουρκοκρατίας έπαθε πολλά. Συγκεκριμένα μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη ( το 1770) οι Τούρκοι καταστρέφουν το χωριό. Το ίδιο έγινε και το 1866 όταν σε μια μάχη σκοτώθηκε ο Ντελή Χουσεΐν πασάς και σε αντίποινα οι αλλόθρησκοι Οθωμανοί προκαλούν σοβαρές ζημιές στο χωριό. Αλλά και τον επόμενο χρόνο (9 Ιουλίου 1867) η Ανώπολη γνωρίζει και πάλι την καταστροφή.
Στην Αιγυπτιακή απογραφή του 1834 η Ανώπολη ήταν ένα μεγάλο χωριό του οποίου οι κάτοικοι -σε 115 οικογένειες- ήσαν όλοι χριστιανοί. Να σημειωθεί ότι σε όλη την διάρκεια της Τουρκοκατοχής κανείς Οθωμανός δεν κατοίκησε στην Ανώπολη, ούτε και σε κανένα χωριό των Σφακίων. Στην απογραφή του 1881 η Ανώπολη ήταν το μεγαλύτερο χωριό στην επαρχία Σφακίων με 756 κατοίκους σε 168 οικογένειες. Τότε ήταν έδρα ομώνυμου δήμου και ανήκε στο νομό Σφακίων.
Στην Ανώπολη γεννήθηκε ένας γενναίος, ηρωικός και αποφασιστικός άνδρας, ένας άνδρας απ’ αυτούς που γεννά η Κρήτη: ο Στρατής Σαβιολάκης. Ήταν ένας από τους δέκα (10) αποφασιστικούς Κρητικούς άνδρες που, παίζοντας την ζωή τους κορώνα – γράμματα, στις 26 Απριλίου του 1944, πήραν μέρος σε μια πολεμική επιχείρηση: στην σύλληψη και απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Χάινριχ Φον Κράιπε, που θεωρείται το μεγαλύτερο κατόρθωμα του Β’ παγκοσμίου πολέμου.
Με βάση την Ανώπολη, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να πραγματοποιήσει πολλές και ωραίες διαδρομές προς τα Λευκά Όρη και τα φαράγγια της περιοχής, με πρώτο και καλύτερο το φοβερό κατασκεύασμα της φύσης, το φαράγγι της Αράδαινας. Από την Ανώπολη, λοιπόν, ο δρόμος (άσφαλτος) συνεχίζεται δυτικά και περνώντας ανάμεσα από ελαιώνες, δάση και βοσκοτόπους οδηγεί στο κοντινό φαράγγι της Αράδαινας, όπου η εντυπωσιακή γέφυρα, δωρεά των αδελφών Βαρδινογιάννη. Από την γέφυρα, κοιτάζοντας κάτω ο επισκέπτης, θαυμάζει και απολαμβάνει την άγρια ομορφιά και μεγαλοπρέπεια του φαραγγιού που έχει μήκος 7 χλμ. και συγκαταλέγεται στα ωραιότερα φαράγγια της Κρήτης.
Μετά την γέφυρα, συνεχίζοντας την δυτική πορεία του ο ταξιδιώτης θα βρεθεί στην Αράδαινα. Μικρό χωριό στην σφακιανή γη, που σύμφωνα με την απογραφή του 2001 έχει 15 φιλόξενους κατοίκους.
Το χωριό προβάλλει την ύπαρξή του στην θέση όπου ήταν κτισμένη η πόλη της αρχαίας Κρήτης Αραδήν. Η αρχαία αυτή πόλη, που το όνομά της είναι Φοινικικής καταγωγής, φαίνεται ότι υπήρξε αυτόνομη. Οι κάτοικοί της, το 170 π.Χ., υπόγραψαν συνθήκη με τον βασιλιά της Περγάμου Ευμένη.
Η σημερινή Αράδαινα είναι ένα γνήσιο Σφακιανό παραδοσιακό χωριουδάκι που προσφέρει την φιλοξενία και την αγάπη του σε κάθε επισκέπτη και περαστικό.
Στο ανατολικό άκρο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία των Αρχιστρατήγων των Αγγέλων, των Ταξιαρχών Μιχαήλ & Γαβριήλ (του Άι Στράτηγου, όπως τον λένε οι ντόπιοι). Η εκκλησία (του ΙΔ’ αιώνα) είναι βυζαντινή με τρούλο και έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερης εκκλησίας. Γιορτάζει κάθε χρόνο στις 8 Νοεμβρίου. Τότε γίνεται μεγάλο παραδοσιακό πανηγύρι. Συγκεντρώνεται πολύς κόσμος τόσο από τα χωριά όσο και από τα Χανιά.
Στους πανηγυριώτες – προσκυνητές, εκτός από τον άρτο, προσφέρεται βραστό κρέας, πιλάφι, κρασί και τυρί. Αξίζει να ζήσει κανείς αυτή την γραφική παραδοσιακή γιορτή. Το πανηγύρι αυτό γίνεται αφορμή για να ανταμωθούν συγχωριανοί, συγγενείς και φίλοι.
Στην Αράδαινα υπάρχει Σύλλογος με την ονομασία “Πολιτιστικός Σύλλογος “Ο ΦΑΡΑΓΓΑΣ” και έχει πλούσια δράση.
Από την Αράδαινα ήταν το πρωτοπαλίκαρο του Δασκαλογιάννη Ιωάννης Μπονάτος (Μπονατογιάννης).
Στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη (το 1770) σκοτώθηκε στην Αράδαινα ο αρχηγός των πολεμιστών από το χωριό Ασφένδου ο Μπουρμπαχοστρατής. Ο ανώνυμος ποιητής εκείνης της εποχής έλεγε γι’ αυτό το συμβάν:
“Στο πλάι στην Αράδαινα που ‘ναι ο μεγάλος πεύκος
έπεσε ο Μπουρμπαχοστρατής και ο Διγενής ο Πέτρος”.
Στην απογραφή του 1834 (Αιγυπτιακή απογραφή) η Αράδαινα είχε 36 οικογένειες (όλες χριστιανικές) και στην απογραφή του 1881 ήταν ένα από τα τέσσερα (4) χωριά του Δήμου Αγίου Ιωάννου με 124 κατοίκους σε 33 οικογένειες.
Πηγές:
– Α. Μακριδάκη, Χανιά, τουριστικός Οδηγός
– Ν. Σταυράκη, Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης
– Ρ. Πάσλευ, Ταξίδια στην Κρήτη (μετ. Δ. Γόντικα)
– Ιω. Νουχάκη, Κρητική Χωρογραφία
– Πληροφορίες από τον Ιω. Ορφανουδάκη
