» Ένα ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί
Είναι γεγονός ότι ζούμε σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο με τις εξελίξεις να περιγράφονται απρόβλεπτες και ασαφείς για την επόμενη μέρα της παγκόσμιας κοινότητας.
Οι οικονομικές, τεχνολογικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που παρατηρούνται στις μέρες μας, έχουν επιφέρει μεγάλες αλλαγές, αβεβαιότητα και πολυπλοκότητα στη ζωή των ανθρώπων. Σε τούτο το κλίμα της αστάθειας, της αβεβαιότητας και των προκλήσεων που ολοένα και πληθαίνουν τελευταία, καλούμαστε να προσαρμοστούμε, γεγονός που δημιουργεί δυσκολίες στην καθημερινή μας ζωή. Οι δυσκολίες αυτές είναι ακόμα μεγαλύτερες για τα παιδιά και τους εφήβους, καθώς δεν διαθέτουν εμπειρίες ζωής και κοινωνικά αντισώματα, που θα τα βοηθήσουν να τα βγάλουν πέρα στην αντίξοη και δύσκολη πολλές φορές καθημερινότητά τους, στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, στο σχολείο και στις κοινωνικές τους συναναστροφές.
ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Καυτά και καίρια τα ερωτήματα στο σημείο αυτό για τους γονείς που υποστηρίζουν και καθοδηγούν τα παιδιά τους σε αυτή την καθημερινή τους προσπάθεια ώστε να αντιμετωπίσουν τις όποιες δυσκολίες προκύπτουν, χωρίς να καταρρεύσουν σαν χάρτινοι πύργοι, στο πρώτο φύσημα του ανέμου.
Αναρωτιούνται λοιπόν οι γονείς και όχι άδικα, αν τα παιδιά τους είναι θωρακισμένα με τις προστατευτικές εκείνες δυνάμεις που θα τα βοηθήσουν να αντέξουν στις πολύπλοκες καθημερινές συνθήκες, αλλά και αν τα παιδιά τους είναι έτοιμα να δώσουν την προσωπική τους μάχη και να βγουν νικητές στα δύσκολα που τα περιμένουν στο μέλλον. Η δυσάρεστη διαπίστωση ότι αυτό μπορεί να μην συμβαίνει, επαναπροσδιορίζει αυτόματα το γονεϊκό τους ρόλο και οριοθετεί το μέγεθος της ευθύνης τους για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών τους.
ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Κλειδί και ζητούμενο σε αυτή τους την προσπάθεια, η καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας των παιδιών και των εφήβων που είναι απαραίτητη για την προσαρμογή τους στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις και δυσκολίες της καθημερινής ζωής. Και τούτο γιατί ένα ψυχικά ανθεκτικό παιδί δεν καταρρέει στα εμπόδια, αλλά συνεχίζει τη ζωή του μαθαίνοντας μέσα από τις δυσκολίες.
Αυτή η ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται με επιτυχία στις δύσκολες περιστάσεις της ζωής και στα εμπόδια και στις απειλές που μπορεί να προκύψουν, να αντέχει τις δυσκολίες και να αναδομεί τον εαυτό του μέσα από αυτές, έχει οριστεί ως ψυχική ανθεκτικότητα (mental resilience). Πρόκειται, δηλαδή, για μια πολυδιάστατη έννοια που δεν εμπεριέχει μόνο την εκδήλωση θετικής προσαρμοστικής έκβασης κατά την έκθεση του ατόμου στις αντιξοότητες της ζωής, αλλά και την ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις ικανοποιητικά και να πετυχαίνει υγιή προσαρμογή στα νέα δεδομένα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η πολυπόθητη αυτή ψυχική ανθεκτικότητα του παιδιού και του εφήβου δομείται μέσα από τη σταδιακή έκθεσή του στις κοινωνικές συνθήκες, τις οποίες καλείται να αντιμετωπίσει με τις δικές του δυνάμεις αξιοποιώντας τις εμπειρίες που συλλέγει καθημερινά στο πλαίσιο της αυτονομίας και των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνει με την καθοδήγηση των γονέων και τα ξεκάθαρα όρια που πάντοτε αυτοί θέτουν.
Και αυτό είναι εφικτό να συμβεί, αν σκεφτούμε ότι τα παιδιά και οι έφηβοι είναι γεννημένοι με δυνάμεις και ικανότητες να ανταπεξέρχονται στις αντιξοότητες, να μαθαίνουν από τα λάθη τους και να ωριμάζουν σε υπεύθυνους ενήλικες.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ
Ωστόσο δεν μπορούν να αναπτύξουν και να ενεργοποιήσουν αυτές τις κρυμμένες εσωτερικές τους δυνάμεις και ικανότητες, αν δεν τους δοθούν οι κατάλληλες ευκαιρίες να το πράξουν. Ευκαιρίες που δυστυχώς πολλές φορές πνίγονται μέσα στο υπερπροστατευτικό οικογενειακό περιβάλλον που οι έφηβοι μεγαλώνουν με αφορμή τους υπαρκτούς ομολογουμένως κινδύνους που ελλοχεύουν στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα των καιρών.
Όμως η τοποθέτηση των παιδιών σε προστατευτικές γυάλες σε αυτή την κρίσιμη ηλικία που διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους είναι ό,τι χειρότερο μπορούμε να κάνουμε για αυτά ως γονείς και υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον.
Ακόμα οι γονείς που επιθυμούν τα παιδιά τους να γίνουν ανθεκτικά στις δυσκολίες εμπιστεύονται την κρίση τους, αποφεύγουν τον αυστηρό και άκαμπτο έλεγχο των πράξεων, των συναισθημάτων, των σκέψεων ή των επιλογών των παιδιών τους και τους παρέχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων που τα αφορούν.
Αυτό τους δίνει αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση, ευελιξία, προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες, επάρκεια, αυτοαποτελεσματικότητα και μια αυξημένη αίσθηση ελέγχου ώστε να αντιμετωπίζουν επίμονα ένα πρόβλημα που προκύπτει μέχρι να βρουν λύση.
Ας μη κατακλύζονται επίσης τα παιδιά από υλικά αγαθά, ούτε να ικανοποιούνται ανεξέλεγκτα όλες τους οι επιθυμίες, γιατί έτσι μαθαίνουν ότι οι ανάγκες τους είναι πιο σημαντικές από τις ανάγκες των άλλων παιδιών με αποτέλεσμα η δόμηση της προσωπικότητας τους να στηρίζεται σε εγωκεντρικά πρότυπα που δοκιμάζονται στην ανθρώπινη επικοινωνία με αρνητικές συνέπειες στον ψυχισμό τους.
Παράγοντες ανθεκτικότητας που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να προσαρμοστούν στις δύσκολες συνθήκες σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, είναι ακόμα η αυτοφροντίδα του παιδιού, η ενασχόληση του με τον αθλητισμό, οι δεξιότητες της επικοινωνίας, η εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων χρήσιμων για τη ζωή, η ενσυναίσθηση, οι καλές γνωστικές ικανότητες και η σφυρηλάτηση δεσμών αγάπης με τον κοινωνικό περίγυρο.
Καλό είναι επίσης το παιδί μας να συμμετέχει μαζί μας σε εθελοντικά κοινωνικά υποστηρικτικά δίκτυα καθώς και να το ενθαρρύνουμε να βοηθήσει άλλους ανθρώπους ή να μοιραστεί πράγματα.
Επίσης οι στενοί δεσμοί με τους φίλους, το σχολείο και την κοινότητα, δημιουργούν απόθεμα ψυχικής αντοχής στο παιδί και μια αίσθηση ασφάλειας που το αποτρέπει από την αναζήτηση καταστροφικών αντιδότων, εναλλακτικών της αγάπης και της προσοχής που έχει ανάγκη. Ένα τέτοιο ανθεκτικό παιδί δεν παρασύρεται εύκολα από τους άλλους και δεν κινδυνεύει να ενταχθεί σε ομάδες συνομηλίκων του με παραβατική συμπεριφορά.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι ο ρόλος του γονεϊκού προτύπου είναι σημαντικός στη δόμηση της ψυχικής ανθεκτικότητας του παιδιού, που μαθαίνει από τον τρόπο που ζουν και διαχειρίζονται τις δυσκολίες της καθημερινότητας οι γονείς του.
Γονείς που έχουν καταφέρει να διαχειρίζονται και να αντιμετωπίζουν επαρκώς τις κρίσεις και τις δυσκολίες της ζωής, ενισχύουν την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών και των εφήβων και συντελούν στην ομαλή ανάπτυξή τους και την ψυχική τους υγεία.
( Η εικόνα είναι από το διαδίκτυο)
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Κυριάκου(2014)Ψυχική ανθεκτικότητα στο σχολείο. Ψυχολογική στήριξη των παιδιών σε κατάσταση κρίσης. Πανελλήνιο Συνέδριο επιστημών Εκπαίδευσης, 2014, 498-504
Χατζηχρήστου, Χ.Γ(2015)Πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας στο σχολείο και στην οικογένεια, GutenBerg
Ηerbert, M.(2000), Aντιμετώπιση προβλημάτων παιδιού και εφήβου (επιμ.Β. Παπαδιώτη-Αθανασίου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Χατζηχρήστου, Χ. (2005). Κοινωνική και συναισθηματική αγωγή στο σχολείο, Αθήνα: Τυπωθήτω- Δαρδανός.
*Η Μαρία Μαράκη είναι φιλόλογος, πρώην Λυκειάρχης.
