«Μέσα από τον παραμυθιακό λόγο οι άνθρωποι μπορούν να μιλήσουν για τα ανείπωτα. Γιατί μιλάνε για την πραγματικότητα αλλά μέσα από έναν μη πραγματικό τρόπο».
Ο Ανθή Θάνου, ως αφηγήτρια αλλά και ακροάτρια, γνωρίζει καλά τον κόσμο των παραμυθιών και τις αλήθειες που αυτά κρύβουν, για όσους θέλουν να τα ακούσουν. Γι’ αυτές τις αλήθειες και τη διαχρονικότητά τους μιλήσαμε μαζί της, λίγες ημέρες πριν κατέβει στα Χανιά ως προσκεκλημένη των “Παραμυθάδων της πόλης των Χανίων” για να αφηγηθεί παραμύθια αλλά και να διδάξει την τέχνη της αφήγησης. Για αλήθειες, παρηγοριά, φαντασία και σοφία λοιπόν ο λόγος ή αλλιώς, κουβέντα για τα παραμύθια.
Σε μια εποχή “απο-μαγευμένη” όπως έλεγε ο Μαξ Βέμπερ όπου η επιστήμη και η τεχνολογία κυριαρχούν σε ό,τι αφορά την ερμηνεία του κόσμου, τι μπορούν να μας διδάξουν τα παραμύθια;
Τα παραμύθια μας δείχνουν δρόμους κυρίως για να νιώσουμε και να κατανοήσουμε το μέσα μας, να καταλάβουμε τα αγκάθια που μπορεί να έχει η ψυχή μας και αυτά τα αγκάθια να ανθήσουν. Ο λόγος των παραμυθιών είναι παρηγορητικός, υποστηρικτικός και ποιητικός. Κι όπως στη ζωή καμιά φορά ευχόμαστε να γίνει ένα θαύμα, τα παραμύθια μάς κάνουν να πιστέψουμε ότι μπορεί να γίνει αυτό. Να υπάρξει μια αλλαγή, μια μετακίνηση ώστε να γίνουμε καλύτεροι και σοφότεροι άνθρωποι. Γιατί μέσα από αυτό το φανταστικό ταξίδι που κάνουμε ακούγοντας μια ιστορία κι ένα παραμύθι γινόμαστε πιο ώριμοι, αυτόνομοι και σοφοί. Νομίζω ότι γι’ αυτό και τα παραμύθια έχουν επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας, γιατί δεν μπορούμε να βγάλουμε τον παραμυθιακό λόγο από τη ζωή μας. Ειδικότερα δε για τα παιδιά τι είναι πιο ωραίο, να τους εξηγήσεις πώς λειτουργεί ο νόμος της βαρύτητας στη Γη ή να τους πεις ότι τη Γη την κρατάει ένας γίγαντας στις πλάτες του ή μια χελώνα πάνω στο καβούκι της; Από εκεί και πέρα τα παραμύθια βασίζονται σε αρχέτυπα που μας αφορούν όλους διαχρονικά.
Η ανάγκη για παραμυθία έχει ηλικία; Την έχουν ανάγκη το ίδιο οι μεγαλύτεροι με τα παιδιά;
Εγώ νομίζω ότι πιο πολύ έχουν ανάγκη οι μεγάλοι την παραμυθία, την παρηγοριά. Γιατί αντιλαμβάνονται πολλά πράγματα που συμβαίνουν μέσα τους κι έχουν ανάγκη την παρηγοριά. Επίσης, πολλά παραμύθια, όπως στον μύθο του έρωτα και της ψυχής, που ξεκινάει με έναν γάμο και δείχνει τις δυσκολίες που μπορεί να έχει αυτός, είναι ιστορίες που δεν αφορούν τα μικρά παιδιά. Επίσης, να μην ξεχνάμε ότι τα λαϊκά παραμύθια δεν ήταν για τα μικρά παιδιά αλλά ένας τρόπος ψυχαγωγίας ενηλίκων. Όταν όμως πέρασαν στο στόμα της αστικής τάξης στρογγυλεύτηκε ο λόγος τους, αφαιρέθηκαν τα κανιβαλιστικά και αιμομοικτικά στοιχεία, κι έγιναν πιο λάιτ, πιο παιδικά. Κι ο κόσμος σήμερα γνωρίζει τα στρογγυλεμένα παραμύθια κι όχι εκείνα που ειπώθηκαν τις πρώτες πρώτες φορές.
Τα παραμύθια πάνε μαζί με την παράδοση της προφορικότητας. Στις μέρες μας που κυριαρχούν οι οθόνες και η εικόνα, ακούνε οι άνθρωποι παραμύθια, τι διαπιστώνετε στις αφηγήσεις που κάνετε;
Οι μεγάλοι από διακριτικότητα θα σε ακούσουν με υπομονή. Εκεί όμως που παίζεται το μεγάλο παιχνίδι είναι τα παιδιά και το πως θα μπορέσω να τους κεντρίσω το ενδιαφέρον μόνο με τον λόγο για να με ακούσουν. Επειδή αφηγούμαι αρκετά χρόνια όσο περνάνε τα χρόνια διαπιστώνω ότι υπάρχει όλο και μεγαλύτερη δυσκολία στα παιδιά να συγκεντρωθούν και να ακούσουν μια ιστορία. Εκεί λοιπόν πρέπει να επιστρατεύσεις όλα τα μέσα που έχεις στη διάθεσή σου: χειρονομίες, γκριμάτσες και βέβαια εναλλαγές στον ρυθμό και τις εντάσεις. Ουσιαστικά ο λόγος πρέπει να γίνει μουσική για να μπορέσεις να κρατήσεις το ενδιαφέρον των παιδιών. Και βέβαια μιλάμε πάντα για έναν λόγο απλό, με σύντομες προτάσεις και χωρίς περιγραφές, αφού έτσι θα δώσεις τη δυνατότητα στον καθένα να φτιάξει τη δική του εικόνα και να μπει στο δικό του παραμύθι. Με αυτό τον τρόπο μπορείς να προσφέρεις λίγη μαγεία στα παιδιά που την έχουν ανάγκη.
Ως ακροάτρια πότε θεωρείται μια αφήγηση γοητευτική;
Το 50% είναι το ίδιο το παραμύθι και το υπόλοιπο είναι ο τρόπος που θα πει κάποιος την ιστορία. Πως δηλαδή αυτός λειτουργεί ως αγωγός της ιστορίας, πως τη μεταφέρει και πως χρησιμοποιεί τα εκφραστικά του μέσα, τον λόγο, τις εναλλαγές στη φωνή, το σώμα. Είναι σημαντικό να μην εγκλωβιστεί η ιστορία στο συναίσθημα του αφηγητή αλλά να περάσει στους ακροατές. Θα πρέπει αυτός που αφηγείται κάπως να ίπταται. Τα χέρια του να είναι ψηλά στον ουρανό και τα πόδια του γειωμένα βαθιά μέσα στη Γη. Το πρόσωπό του να βγάζει ένα φως και τα λόγια του να είναι σαν βέλη που σε βρίσκουν κατευθείαν στην καρδιά και σε αγγίζουν. Θα πρέπει όλα αυτά να μην περνάνε από το φίλτρο του μυαλού, αλλά ο ακροατής να αφεθεί στη ροή της ιστορίας, του λόγου και του συναισθήματος του αφηγητή. Αυτό το ένιωσα πρόσφατα σε μια αφήγηση μιας μαθήτριάς μου και πραγματικά συγκινήθηκα.
Η πρώτη λέξη που θα έλεγα ότι “κουμπώνει” με τα παραμύθια είναι η λέξη φαντασία. Λείπει η φαντασία από τις μέρες μας;
Τα σπουδαιότερα επιτεύγματα στις φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά κ.λπ. έγιναν χάρη στα φαντασία των ανθρώπων. Συνεπώς η φαντασία είναι ένα πολύ σπουδαίο πράγμα και πρέπει μέσα από τον παραμυθιακό λόγο να τσιγκλήσουμε τη φαντασία και των παιδιών και των μεγάλων. Άλλωστε τα παραμύθια είναι εικόνες δράσεις που ο ακροατής τις φαντάζεται μέσα από τα λόγια του αφηγητή. Είναι σαν να φτιάχνει ο καθένας μια ταινία στο μυαλό του. Μια ταινία όμως στα μέτρα του. Με “δράκους” που αντέχει ο ψυχισμός του. Αυτό είναι αρκετά διαφορετικό από την εικονογράφηση που εκεί κυριαρχεί η φαντασία του εικονογράφου αλλά και από μια ταινία που ουσιαστικά είναι η ματιά του σκηνοθέτη.
Από την εποχή του Ομήρου μέχρι τις μέρες μας οι άνθρωποι λένε ιστορίες. Ποια ζωτική ανάγκη ικανοποιούμε μέσα από αυτό;
Νομίζω ότι μέσα από αυτό επικοινωνούμε. Είναι ένας τρόπος άμεσης και αληθινής επικοινωνίας. Παράλληλα, μέσα από τον παραμυθιακό λόγο οι άνθρωποι μπορούν να μιλήσουν για τα ανείπωτα. Γιατί μιλάνε για την πραγματικότητα αλλά μέσα από έναν μη πραγματικό τρόπο. Νομίζω ότι αυτό είναι που μας αγγίζει όλους και γι’ αυτό μας αρέσουν οι ιστορίες, γιατί μιλάμε για πράγματα, αλήθειες και συναισθήματα, που δεν μπορούμε να τα πούμε ανοιχτά, ενώ μέσα από τα παραμύθια και τα λέμε και τα ακούμε.
ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ: Αφήγηση παραμυθιών και εργαστήρια
Η Ανθή Θάνου έρχεται στα Χανιά ως προσκεκλημένη της ομάδας αφήγησης λαϊκών παραμυθιών “Παραμυθάδες της πόλης – των Χανίων”, που μαζί με τον Δήμο Χανίων και την ΚΕΠΠΕΔΗΧ ΚΑΜ, διοργανώνουν τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Αφήγησης με θέμα “Μαζί μπορούμε”, σήμερα, Σάββατο 18 και Κυριακή 19 Μαρτίου, στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (2ος όροφος).
Η Ανθή Θάνου θα πραγματοποιήσει 2 αφηγήσεις για ενήλικο κοινό και παιδιά καθώς και δύο 5ωρα εργαστήρια για την τέχνη της αφήγησης σε περιορισμένο αριθμό έμπειρων και αρχάριων αφηγητών. Επίσης, αφηγητές, από τα Χανιά και το Ρέθυμνο, θα αφηγηθούν ιστορίες για ηλικίες 5+ και 15+.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ
– Σάββατο 18 Μαρτίου, για έμπειρους αφηγητές, 9:30 – 14:30 “Παραμυθιακοί τρόποι”.
– Κυριακή 19 Μαρτίου, για αρχάριους αφηγητές, 9:30 – 14:30, “Απ’ το χαρτί στο στόμα”.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΦΗΓΗΣΕΩΝ
Σάββατο 18 Μαρτίου, 19:00 – 20:00, αφηγήσεις για ηλικίες 5+:
– Δήμητρα Βαλαβάνη & Αφροδίτη Χατζημαρινάκη “Το αρνί και το γουρούνι άνοιξαν σπιτικό” (Νορβηγία),
– Κατερίνα Αδαμάρα “Η χελώνα, ο βασιλιάς των πουλιών” (Αφρική)
– Αμάντα Γεραρχάκη και Μιχάλης Βόλακας “Η πετρόσουπα” (Πορτογαλία)
– Γωγώ Μοχλάκη “Πολλές φωνές μαζί είναι καλύτερα” (ΗΠΑ)
– Δέσποινα Τζιάκη & Ανδρέας Κουσκουμβεκάκης “Ο γάτος και ο κόκορας” (Ουκρανία).
20.30 – 21.30, αφηγήση για ενήλικο κοινό (ηλικίες 15+):
“Αλησμονώ…” Ανθή Θάνου και Δημήτρης Χιώτης.
Κυριακή 19 Μαρτίου, 11.30 – 12.30, Αφηγήσεις για ηλικίες 5+:
– Ανθή Θάνου & Δημήτρης Χιώτης, “Πεντάμορφες και Δράκοι”.
20.30 – 22.00, αφηγήσεις για ηλικίες 15+:
– Νίκος Μπλαζάκης “Ο αράπης κι η Ρωμιά” (παράδοση Κρήτης)
– Ρούλα Τατσοπούλου, Μυρσίνη Παΐζη & Αλέξανδρος Παΐζης “Η μάνα αρκούδα” (Αρκτικός κύκλος)
– Βάνια Σταμπολάκη “Τα περιστέρια” (Ινδία-Παντσατάντρα)
– Εύη Δήμου & Γιάννης Σίνης, “Ο Δένδρος” (Ήπειρος)
– Στέλλα Ροζάκη “Ο Αρκουδογιάννης” (Ηράκλειο Κρήτης)
– Αγγελική Μπεμπλιδάκη “Το φίδι που έγινε άνθρωπος” (Σμύρνη-Κασσάνδρα Χαλκιδικής)
Η συμμετοχή στο Εργαστήριο αλλά και η παρακολούθηση των αφηγήσεων είναι δωρεάν.
Δηλώσεις συμμετοχής στα εργαστήρια, στην ηλεκτρονική φόρμα:
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfTGg22lqhmd-KoDoi8DH_yCn7U9ZfrQGUnlexMxrnCsjgevg/viewform?fbclid=IwAR0D3-IEb6XqutnkgR1e0V1p3l3sdmoW4f55 ck8p08HqLs5Ts1ZmDanrFQ8
