Πριν από λίγες μέρες, μού δόθηκε η ευκαιρία να κατεβώ στο κέντρο της πόλης. Τις βιτρίνες των εμπορικών καταστημάτων χάζευα και εγώ πώς τις κάλυπταν με μεγάλα γράμματα ή έντονα χρώματα οι συχνά πλανεύτρες του ανθρώπινου νου και ψυχικού κόσμου επιγραφές που αναγγέλλουν εκπτώσεις σε διάφορα είδη –βασικής ή δευτερεύουσας– ανάγκης.
Και, κατά το έκτοτε περπάτημά μου, πολλές, εκείνο το απόγεμα, ήσαν οι σκέψεις που προσήλθαν στο νου. Για τον άνθρωπο, τις ανάγκες του και το χρήμα στην καθημερινή μας ζωή εντός και εκτός σπιτιού.
Όπως ο Αθηναίος κωμωδιογράφος Αριστοφάνης θα γράψει στον «Πλούτο» και ο Μολιέρος (17ος αιώνας, Γαλλία) στην κωμωδία του «Φιλάργυρος», τα πλούτη δεν φέρνουν την ευτυχία. Εξάλλου, ο Tang Xianzu (1550 – 1617), ένας από τους διασημότερους Κινέζους δραματουργούς, στα έργα του προβάλλει την ιδέα πως η αγάπη είναι πιο πολύτιμη από τα πλούτη και τη δύναμη. Θυμήθηκα, όμως, και δύο χωρία σχετικά με τη φτώχεια και τον πλούτο από τις «Παροιμίες» της Παλαιάς Διαθήκης: «Κάλλιο φτωχός που προχωρεί μες την ευθύτητά του, παρά πλούσιος ανόητος και ψεύτης» (19:1) και «Πόσο καλύτερο σοφία ν’ αποκτάς παρά χρυσάφι! Και πόσο προτιμότερο σύνεση ν’ αποκτάς παρά ασήμι!» (16:16).
Εκτός απ’ αυτά, εξάλλου, ήλθε στο νου μου και ο Ισοκράτης, γιατί, στον «Αρεοπαγιτικό» του, αναφέρει ότι «[…] τον πλούτο και την πολιτική δύναμη συνοδεύει ανοησία και μαζύ της ακολασία, ενώ τη φτώχεια και την ταπεινοφροσύνη συνοδεύουν σύνεση και μεγάλη μετριοπάθεια[…]». Επίσης, στον «Προς Δημόνικο» λόγο του, ισχυρίζεται ότι ο πλούτος παρασέρνει τους νέους προς τους ηδονές και «υπηρετεί» την κακία, γιατί βοηθά την οκνηρία ν’ αναπτυχθεί. Ταυτόχρονα σχεδόν ξαναθυμήθηκα και μέρος όσων εγράφησαν από τον Ιάμβλιχο («Προτρεπτικός επί Φιλοσοφίαν») και τα οποία είμαι σίγουρος ότι έχουν επηρεάσει και όσες συμβουλές μού δίδουν από τα παιδικά μου χρόνια με αγάπη οι γονιοί μου: «Είναι καλύτερο η αρετή να σε κάνει φτωχό παρά ο πλούτος κακό, και η λιτή διατροφή υγιή παρά η πολυφαγία ασθενή. Όπως η πολλή τροφή είναι βλαβερή για το σώμα, έτσι και η πολλή υγεία είναι επιβλαβής για μια ψυχή που κλίνει προς το κακό. Το να δίνεις ξίφος σε κάποιον μανιακό, είναι εξίσου επικίνδυνο με το να δίνεις δύναμη σε κάποιον μοχθηρό[…].»
Σε προ ετών (ανέκδοτη) εργασία μου για το «Συμπόσιο» του Ξενοφώντα, είχα ιδεί πώς ο Σωκράτης «μακαρίζει» το Χαρμίδη για την ταπεινοφροσύνη του και για την αγάπη του προς τη φτώχεια, γιατί, τω όντι, ο ταπεινός του χαρακτήρας και η αφιλοχρηματία του δεν θα τον έφερναν σε δύσκολη θέση σε περίοδο πολιτικών «αναταραχών και προγραφών». Στον αντίποδα, τέλος, στην αρχαία Ρώμη, όπως αναφέρει ο Σαλλούστιος («Κατιλίνας») που είχαμε διδαχτεί στο πανεπιστήμιο, όταν οι άνθρωποι πλούτισαν, άρχισε και η διαφθορά των ηθών, την οποία περιγράφει και ο δικός μας Κώστας Βάρναλης στο γνωστό πεζογράφημά του «Διχτάτορες».
