Τον είδα και τον άκουσα για πρώτη φορά σε µια διάλεξη του Πανεπιστηµίου Κρήτης στο Ρέθυµνο, πάνε καµιά σαρανταριά χρόνια.
Τότε µαζί µε άλλους δυό οµοτέχνους του µας παρουσίασαν τα ευρήµατα από το θαύµα που λέγεται αρχαία Ελεύθερνα. Από εκείνη την οµιλία µου έµειναν τελικά τα ονόµατα των αρχαιολόγων ανασκαφέων και η εντύπωση για την σπουδαιότητα της παλαιότατης πόλης που έκρυβε η Ρεθεµνιώτικη γη στα σπλάχνα της.
Γι αυτό, όταν κάποια στιγµή πριν καµιά δεκαριά χρόνια άκουσα στο ραδιόφωνο τον καθηγητή Πέτρο Θέµελη να µιλά, τον θυµήθηκα και έµεινα να ακούσω τα όσα έλεγε, θαρρώντας πως θα ξαναµιλούσε για την δική µας Κρητική πολιτεία και την δική της έρευνα, µιας κι εγώ φεύγοντας από το γειτονικό Ρέθυµνο είχα χάσει την συνέχεια της εκεί ανασκαφικής περιπέτειας. Όµως ο καθηγητής µε ξάφνιασε. Βρισκόταν σε έναν άλλο τόπο τώρα κι έσκαβε σε µια άλλη πόλη. Μια πόλη που αναγεννιόταν εκ θεµελίων, όπως έλεγε. Μιλούσε µε ενθουσιασµό περίσσιο και ήταν τόσο περιγραφικός που µέσα µου κράτησα µια σηµείωση για ένα µελλοντικό ταξίδι στην αρχαία Μεσσήνη.
Ο καιρός κυλούσε και το συγκεκριµένο ταξίδι δεν έλεγε να πραγµατοποιηθεί. Αν και εν τω µεταξύ επισκέφτηκα πολλά εντυπωσιακά και περίεργα µέρη, η Καλαµάτα τελικά αποδείχθηκε πιο µακρινή κι εξωτική από όλα. Ώσπου πέρυσι τον Σεπτέµβρη του 2022 από µια συγκυρία περίεργη, που την κυνήγησα κι εγώ µε πολύ επιµονή βρέθηκα, της προσκολλήσεως που λέµε, σε ένα συνέδριο στην Μεσσηνιακή πρωτεύουσα.
Τελειώνοντας η όλη εκδήλωση, οι διοργανωτές έκαναν στους φιλοξενούµενους δώρο τρεις περιηγήσεις σε Μεσσηνιακούς αρχαιολογικούς χώρους. Χωρίς δισταγµό επέλεξα την αρχαία Μεσσήνη, εξάλλου αυτός ήταν εξαρχής ο σκοπός του όλου µου ταξιδιού: Η αρχαιολογική επίσκεψη και µάλιστα µε ξενάγηση του ίδιου του ανασκαφέα και αναστηλωτή της, του καθηγητή Πέτρου Θέµελη. Ήταν ένα εξαιρετικό φωτεινό πρωϊνό όπου ο καθηγητής αν και ήταν πάνω των 85, µας ξενάγησε µε ορµή και πάθος νεανικό και µας αποκάλυψε τα µυστικά του χώρου. Ενός χώρου τεράστιου. Ό ίδιος όταν πρωτοπήγε εκεί αγόρασε για λογαριασµό του Ελληνικού ∆ηµοσίου 400 στρέµµατα και αυτά περιελάµβαναν µόνο τα δηµόσια κτίρια της πόλης. Ναούς, θέατρα, ταφικά µνηµεία, ένα ασκληπιείο, ένα γυµναστήριο, κρήνες και την αγορά. Τα ιδιωτικά σπίτια είναι πέραν της έκτασης αυτής. «Όταν ήρθα το 1986» µας είπε, «βρήκα µόνο λιθοσωρούς και νερά. Γιατί το παρακείµενο ποτάµι, έβρισκε φυσική δίοδο ακριβώς εκεί πού είναι το γυµναστήριο».
Πρώτο του µέληµα λοιπόν, να τιθασεύσει και να υπογειοποιήσει τα νερά-ακόµα και σήµερα όσοι επισκέπτονται τον χώρο έχουν συνεχώς στ αυτιά τους ένα κελάρισµα και ένα συνεχές µουρµούρισµα από τα υπόγεια δίκτυα του καθηγητή. Μετά έπρεπε να βάλει σε µια τάξη τους σωρούς από πέτρες. Από τις σπαρµένες στην πεδιάδα περιφράξεις, από τα σκορπισµένα στον κάµπο αγκωνάρια, µια µια τις µάζεψαν, τις µελέτησαν, τις µέτρησαν, τις ταχτοποίησαν. Και τελικά τις τοποθέτησαν στην σωστή τους αρχική θέση. Στην ξενάγηση είχαµε καθίσει στο αρχαίο θέατρο που στις ηµέρες της δόξας του έβαζε πάνω από 15,000 θεατές. «Κοιτάξτε» µας είπε. « Κάθεστε πάνω στα παλιά µάρµαρα. Είναι αυτά που έχουν σκούρο χρώµα. Οι καινούργιες πέτρες είναι ασπριδερές». Πραγµατικά όσο κοιτάζαµε, τα λευκά νέα µέλη του θεάτρου ήταν ελάχιστα. Μας µίλησε για την αγορά, το µέρος που διακινούνταν τα ζώα των θυσιών και για το µεγάλο γυµναστήριο. Ένα χώρο που ακόµα και για τα σηµερινά δεδοµένα είναι τεράστιος. Για την αγάπη, αλλά και την περιέργεια του να διαβάζει πρώτος τις επιγραφές που εύρισκαν, µιας και οι παλιότεροι χάρασσαν παντού στις πέτρες µηνύµατα, ακριβώς όπως οι σηµερινοί ζωγραφίζουν στους τοίχους τα γκράφιτη.
Μας είπε για τον πλούτο των κατοίκων της πόλης που µετά από αιώνες σπαρτιατικής καταπίεσης, ήθελαν να κάνουν αυτό το νέο σχετικά άστυ δυνατό και κραταιό. Για τους εύπορους Ελληνορωµαίους κτηµατίες που ζούσαν εκεί, που µπορούσαν να είναι µέχρι και συγκλητικοί στην Ρώµη και που δεν φείδονταν χρηµάτων για να την πολιτεία της καρδιάς τους.
Συνέχισε να µιλά και για το άλλο µεγάλο θέµα. Για το πώς τα κατάφερε όλα αυτά τα 36 χρόνια που είναι εδώ να βρίσκει χρηµατοδότες και πόρους για να πραγµατοποιεί αυτά τα σχέδια που έχουν φανερώσει την αρχαία Μεσσήνη και την έχουν κάνει ξακουστή «Όταν έφτασα εδώ, όλη η περιοχή ήταν αγροτικές καλλιέργειες», ξαναείπε. «Στο στάδιο φαινόταν µόνο οι απολήξεις από τις αρχαίες κολώνες σε ύψος 5 µέτρων. Σήµερα είναι ένα πάρκο αρχαιολογικό µε κτίρια που εκπλήττουν τον επισκέπτη και µε πλήθος κινητών ευρηµάτων που βρίσκονται στο µουσείο. Μιλάει για δεκάδες αγάλµατα για χιλιάδες νοµίσµατα- 19,000 είναι τα κινητά ευρήµατα- και για το όνειρό του να είναι όλος ο χώρος ανοιχτός και προσβάσιµος σε όλους, ειδικά στους νέους. Θα ήθελε τα αρχαία να είναι µέσα στον χώρο τους, αποκατεστηµένα και σε ζωντανή σύνδεση µε τη διαχρονία της ιστορίας, όπως έλεγε.
Κάποια στιγµή ο καθηγητής πήγε να σκόνταψε και ένας από την παρέα µας έσπευσε να τον συγκρατήσει. Αυτός ατάραχος και γελαστός: «Μην ανησυχείτε» µας είπε. «Εγώ Ε∆Ω, δεν πέφτω». Πραγµατικά δεν θα µπορούσε να πέσει εκεί ο καθηγητής. Γιατί εκεί τον γνώριζαν κι οι πέτρες, αυτές που ο ίδιος τις είχε βγάλει από την λήθη και την ανυπαρξία και τους είχε δώσει µια δεύτερη ζωή.
«Αν µου δώσει ο Θεός να ζήσω άλλα πέντε χρόνια», έλεγε, «θα αναστηλώσωµε και ιδιωτικές κατοικίες. ‘Έτσι θα µπορούµε να έχοµε συνολική άποψη για το πώς ακριβώς ήταν οι αρχαίες πόλεις».
∆υστυχώς, τα πέντε χρόνια δεν δόθηκαν στον καθηγητή Θέµελη, που έφυγε για το µεγάλο ταξίδι την περασµένη εβδοµάδα. Θέλω να πιστεύω πως ο ίδιος θα είχε φροντίσει για το «µετά», ώστε να µπορέσουν οι διάδοχοί του να συνεχίσουν να κάνουν πραγµατικότητα τα τόσο ρηξικέλευθα σχέδιά του.
Όσο για µένα κρατάω στην µνήµη µου ένα πανέµορφο φθινοπωρινό πρωϊνό και έναν γελαστό, αεικίνητο, ευγενικό άνθρωπο, που µας σύστησε το όραµα µα και το έργο του. Γιατί ο Πέτρος Θέµελης ευτύχησε να δει το µεγαλύτερο µέρος από το όραµά του να γίνεται πραγµατικότητα. Η αρχαία Μεσσήνη σήµερα είναι ένας θαυµαστός αρχαιολογικός χώρος. Ένα ζωντανό υπαίθριο µουσείο. Ένα παράδειγµα για το πώς θα έπρεπε να είναι οι αρχαιολογικοί χώροι στην σύγχρονη εποχή.
