Αντί άλλου σχολίου: Θουκυδίδη Ιστορίες

» Ο διάλογος μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων το 416π.Χ.

…Το επόμενο καλοκαίρι ο Αλκιβιάδης πήγε στο Άργος με είκοσι καράβια κι έπιασε όσους Αργείους ήσαν ακόμη ύποπτοι ότι είναι φίλοι των Λακεδαιμονίων. Ήσαν τριακόσιοι και οι Αθηναίοι τους εγκατέστησαν στα κοντινά νησιά, από εκείνα που εξουσίαζαν.

Οι Αθηναίοι έκαναν εκστρατεία εναντίον της Μήλου με τριάντα δικά τους καράβια, έξι καράβια από την Χίο και δύο από την Λέσβο. Ήσαν και Αθηναίοι οπλίτες χίλιοι διακόσιοι, τριακόσιοι τοξότες και είκοσι ιπποτοξότες. Από τους συμμάχους και τους νησιώτες ήσαν περίπου χίλιοι πεντακόσιοι οπλίτες. Οι κάτοικοι της Μήλου ήσαν άποικοι των Λακεδαιμονίων και είχαν αρνηθεί να γίνουν υποτακτικοί των Αθηναίων, σαν τα άλλα νησιά. Στην αρχή είχαν μείνει ουδέτεροι, αλλά όταν οι Αθηναίοι είχαν μεταχειριστεί βία και είχαν ρημάξει την γη τους, βρέθηκαν σε κατάσταση ανοιχτού πολέμου.

Οι στρατηγοί Κλεομήδης του Λυκομήδους και Τεισίας του Τεισιμάχου στρατοπέδευσαν με τις δυνάμεις αυτές στο έδαφος των Μηλίων και πριν αρχίσουν να το καταστρέφουν, έστειλαν πρέσβεις για ν᾽ αρχίσουν διαπραγματεύσεις. Οι Μήλιοι δεν τους παρουσίασαν στην συνέλευση του λαού και τους ζήτησαν να εκθέσουν τον σκοπό της αποστολής τους στους άρχοντες και τους ταγούς της πολιτείας.

Οι Αθηναίοι πρέσβεις είπαν, περίπου, τα εξής:

«Επειδή δεν πρόκειται να μιλήσομε προς τον λαό για να μην παρασυρθεί το πλήθος από τα πειστικά επιχειρήματα που θα εκθέταμε σε μια συνεχή αγόρευση και τα οποία δεν θα μπορούσαν να ελέγξουν —γιατί καταλαβαίνομε πολύ καλά ότι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μας φέρατε να μιλήσομε μπροστά σε λίγους— μπορείτε σεις, που είστε συγκεντρωμένοι εδώ, ν᾽ ακολουθήσετε μια μέθοδο ακόμη πιο ασφαλή. Μη μας απαντήσετε σημείο προς σημείο με μια μόνο αγόρευση, αλλά να μας απαντάτε αμέσως σε κάθε επιχείρημα με το οποίο δεν συμφωνείτε, ώστε έτσι να μορφώσετε την κρίση σας. Και πρώτ᾽ απ᾽ όλα αποκριθείτε μας αν συμφωνείτε με την πρότασή μας αυτήν».

Οι αντιπρόσωποι των Μηλίων αποκρίθηκαν: «Η πρότασή σας να συζητήσομε με ηρεμία είναι πολύ καλή και δεν έχομε καμιάν αντίρρηση, αλλά εκείνο που έρχεται σε αντίφαση με την πρότασή σας είναι η πολεμική προετοιμασία σας με την οποία τώρα, ευθύς, μας απειλείτε. Βλέπομε ότι έρχεστε σαν δικαστές που θα κρίνουν όσα θα ειπωθούν και ότι, αν τα νομικά επιχειρήματά μας είναι ισχυρότερα από τα δικά σας, τότε η έκβαση της συζήτησης θα μας οδηγήσει σε πόλεμο αν δεν ενδώσομε, ενώ εάν μας πείσετε, θα μας οδηγήσει στην δουλεία».

ΑΘΗΝ. Αν ήρθατε εδώ με σκοπό να εξερευνήσετε, με συλλογισμούς βασισμένους σε υποψίες, τί μέλλει να συμβεί ή αν έχετε τίποτε άλλο κατά νου αντί να έχετε μόνο υπόψη σας την παρούσα κατάσταση για να σκεφθείτε πώς να σώσετε την πολιτεία σας, καλύτερα να σταματήσομε την συζήτηση. Αλλιώς ας εξακολουθήσομε.

ΜΗΛ. Στην θέση που βρισκόμαστε, είναι φυσικό και συγγνωστό να καταφεύγομε σε πολλά επιχειρήματα και να διατυπώνομε πολλές σκέψεις. Η συνάντηση αυτή έγινε, βέβαια, για να σώσομε την πολιτεία μας. Δεχόμαστε, λοιπόν, να διεξαχθεί η συζήτηση με τον τρόπο που προτείνατε, αν το νομίζετε σωστό.

ΑΘΗΝ. Λοιπόν κι εμείς δεν θα πούμε μεγάλα λόγια ούτε μακριές φράσεις για ν᾽ αποδείξομε ότι η νίκη μας επάνω στους Μήδους μάς έδωσε το δικαίωμα ν᾽ ασκούμε την ηγεμονία μας ή ότι εκστρατεύσαμε τώρα εναντίον σας επειδή μας αδικήσατε. Αυτά δεν θα σας έπειθαν. Αλλά και από σας ζητούμε να μην προσπαθήσετε να μας πείσετε λέγοντάς μας ότι, αν και άποικοι των Λακεδαιμονίων, δεν είσαστε σύμμαχοί τους ή ότι δεν μας βλάψατε ποτέ. Ας συζητήσομε, όμως, για το τί είναι δυνατόν να γίνει έχοντας υπόψη τους πραγματικούς σκοπούς του καθενός και ξέροντας ότι, στις ανθρώπινες σχέσεις, τα νομικά επιχειρήματα έχουν αξία όταν εκείνοι που τα επικαλούνται είναι περίπου ισόπαλοι σε δύναμη και ότι, αντίθετα, ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του το επιβάλλει η αδυναμία του.

ΜΗΛ. Εμείς, όμως, νομίζομε ότι είναι χρήσιμο —και είναι ανάγκη να το πούμε αφού θέσατε βάση της συζήτησής μας το συμφέρον και όχι το δίκαιο— να μην παραβλεφθεί ένα στοιχείο που είναι κοινό αγαθό, δηλαδή το να μπορεί πάντα εκείνος που βρίσκεται σε κίνδυνο, να επικαλείται τα ορθά και τα δίκαια και να ωφελείται πείθοντας τον αντίπαλό του με επιχειρήματα πέρα από τα αυστηρά πλαίσια του δικαίου. Αυτό, άλλωστε, σας συμφέρει όσο και μας, γιατί αν χάσετε τον πόλεμο, θα σας επιβάλουν, για παραδειγματισμό, την μεγαλύτερη τιμωρία.

ΑΘΗΝ. Εμείς δεν ανησυχούμε για τις συνέπειες που θα είχε μια ενδεχόμενη κατάλυση της ηγεμονίας μας και τούτο επειδή για τους νικημένους δεν είναι τόσο επικίνδυνοι όσοι, σαν τους Λακεδαιμονίους, ασκούν ηγεμονία επάνω σε άλλους (άλλωστε δεν συζητούμε τώρα με Λακεδαιμονίους) όσο είναι επικίνδυνοι οι υπήκοοι μιας πολιτείας όταν επαναστατήσουν εναντίον της και υπερισχύσουν. Η αντιμετώπιση, λοιπόν, ενός τέτοιου κινδύνου είναι δική μας υπόθεση. Εκείνο που τώρα θέλομε να σας πούμε είναι ότι ήρθαμε εδώ για το συμφέρον της ηγεμονίας μας και ότι τα όσα θα σας αναπτύξομε έχουν σκοπό την σωτηρία της πολιτείας σας. Θέλομε να σας υποτάξομε χωρίς να υποβληθούμε σε κόπο και χωρίς να σας καταστρέψομε, πράγμα που είναι κοινό μας συμφέρον.

ΜΗΛ. Πώς είναι δυνατόν να έχομε εμείς το ίδιο συμφέρον να γίνομε δούλοι σας όσο εσείς έχετε συμφέρον να μας υποτάξετε;

ΑΘΗΝ. Επειδή εσείς, αν υποταχθείτε, θ᾽ αποφύγετε την έσχατη καταστροφή κι εμείς θα έχομε κέρδος αν δεν σας καταστρέψομε.

ΜΗΛ. Ώστε δεν θα δεχόσαστε να είμαστε φίλοι σας αντί εχθροί σας, να ζούμε ειρηνικά και να μείνομε ουδέτεροι;

ΑΘΗΝ. Δεν μας βλάπτει τόσο η έχθρα σας όσο η φιλία σας που θα ερμηνευόταν σαν τεκμήριο αδυναμίας μας, ενώ το μίσος σας είναι, για τους όσους εξουσιάζομε, απόδειξη της δύναμής μας.

ΜΗΛ. Τέτοια αντίληψη δικαίου έχουν, λοιπόν, οι υπήκοοί σας, ώστε να βάζουν σε ίση μοίρα εκείνους που δεν έχουν μαζί σας κανέναν φυλετικό δεσμό και εκείνους που είναι άποικοί σας, όπως συμβαίνει με τους περισσότερους, που μερικοί μάλιστα απ᾽ αυτούς επαναστάτησαν και τους υποτάξατε;

ΑΘΗΝ. Όσο για τα δικαιώματά τους κανείς από τους συμμάχους μας δεν νομίζει ότι υστερεί, αλλά πιστεύουν ότι, όσοι διατηρούν την αυτονομία τους το χρωστούν στην δύναμή τους και ότι ο φόβος μάς συγκρατεί και δεν εκστρατεύομε εναντίον τους. Αν, λοιπόν, υποταχθείτε, όχι μόνο θ᾽ αυξανόταν ο αριθμός των υπηκόων μας, αλλά και θ᾽ αποδεικνυόταν ότι σεις, νησιώτες και ασθενέστεροι από άλλους, δεν μπορέσατε να μας αντισταθείτε εμάς που είμαστε θαλασσοκράτορες.

ΜΗΛ. Και νομίζετε ότι οι προτάσεις μας δεν σας παρέχουν ασφάλεια; Πρέπει και εδώ, όπως εσείς δεν μας επιτρέπετε να επικαλεσθούμε το δίκαιο και μας καλείτε να υποταχθούμε στο συμφέρον σας, να σας εξηγήσομε και εμείς ποιό είναι το συμφέρον μας και να προσπαθήσομε να σας πείσομε ότι συμβιβάζεται με το δικό σας. Πώς είναι δυνατόν να μην μεταβάλετε σε εχθρούς σας όσους έως τώρα έμειναν ουδέτεροι, όταν δουν τί θα έχετε κάνει εδώ και θα περιμένουν ότι κάποτε θα στραφείτε και εναντίον τους; Και με αυτό τί άλλο θα κάνετε παρά να ενισχύσετε όσους είναι εχθροί σας και να στρέψετε εναντίον σας, παρά την θέλησή τους, όσους δεν είχαν κανένα σκοπό να το επιχειρήσουν;

ΑΘΗΝ. Καθόλου! Επικίνδυνοι εχθροί μας δεν είναι όσοι κατοικούν την στεριά και είναι ελεύθεροι. Επικίνδυνοι είναι οι νησιώτες εκείνοι που σαν και σας έχουν μείνει ανεξάρτητοι και εκείνοι που είναι δυσαρεστημένοι από τους καταναγκασμούς που τους επιβάλλει η ηγεμονία μας. Αυτοί υπάρχει πιθανότης να ενεργήσουν αλόγιστα και να περιπλέξουν σε προφανείς κινδύνους και τους εαυτούς τους και εμάς.

ΜΗΛ. Αν όμως σεις, για να μην χάσετε την ηγεμονία σας, και οι υπήκοοί σας, για ν᾽ απαλλαγούν απ᾽ αυτήν, είσαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσετε τόσους κινδύνους, εμείς που είμαστε ελεύθεροι θα δείχναμε μεγάλη ευτέλεια και ανανδρία αν δεν δοκιμάζαμε τα πάντα για να μην γίνομε δούλοι.

ΑΘΗΝ. Όχι, αν πάρετε φρόνιμη απόφαση. Δεν αγωνίζεστε σαν ίσοι προς ίσους, ώστε να ντροπιαστείτε αν δεν δείξετε ανδρεία. Πρόκειται να σωθείτε μη προβάλλοντας αντίσταση σε πολύ ισχυρότερους.

ΜΗΛ. Ξέρομε, όμως, ότι καμιά φορά οι τύχες του πολέμου δημιουργούν περισσότερη ισορροπία μεταξύ των αντιπάλων από ό,τι θα περίμενε κανείς από την διαφορά της δύναμής τους. Αν ενδώσομε ευθύς θα χάσομε αμέσως κάθε ελπίδα, ενώ όσο αντιστεκόμαστε θα έχομε ακόμα κάποια ελπίδα.

ΑΘΗΝ. Στην ώρα του κινδύνου η ελπίδα είναι παρηγοριά, και όσους στηρίζονται σ᾽ αυτήν —όταν έχουν και περίσσια δύναμη— μπορεί να τους βλάψει, αλλά δεν τους καταστρέφει. Όποιος, όμως, εμπιστεύεται σ᾽ αυτήν για να τα παίξει όλα για όλα —η φύση της ελπίδας είναι πάντα τέτοια, ώστε να παρασύρει— τότε μόνο αντιλαμβάνεται ποιά είναι η πραγματική ουσία της, όταν έχει πια καταστραφεί και δεν έχει κανέναν τρόπο να φυλαχτεί απ᾽ αυτήν αφού την γνωρίσει. [5.103.3] Μην θελήσετε, λοιπόν, να το πάθετε σεις που είσαστε αδύναμοι και βρίσκεστε στο χείλος της καταστροφής και μην θελήσετε να μοιάσετε στους πολλούς οι οποίοι, ενώ μπορούν ακόμα να σωθούν με ανθρώπινα μέσα, όταν βρεθούν μπροστά στην καταστροφή και τους εγκαταλείψουν εύλογες ελπίδες, καταφεύγουν σε φανταστικά σχήματα, στην μαντική και τους χρησμούς και όσα άλλα τέτοια τρέφουν τις προσδοκίες που οδηγούν στην καταστροφή.

ΜΗΛ. Ξέρετε καλά ότι κι εμείς θεωρούμε πως είναι εξαιρετικά δύσκολο ν᾽ αγωνιστούμε εναντίον σας που έχετε τόση δύναμη και σας ευνοεί η τύχη, εάν δεν έχομε ανάλογες δυνάμεις. Αλλά πιστεύομε ότι, όσο για την τύχη δεν θα μας την στερήσουν οι θεοί, γιατί είμαστε δίκαιοι και αντιμετωπίζομε αδίκους. Όσο για την ανεπάρκεια της δύναμής μας, θα μας βοηθήσουν οι σύμμαχοί μας οι Λακεδαιμόνιοι που είναι αναγκασμένοι να το κάνουν, αν όχι για άλλο λόγο, αλλά επειδή είμαστε φυλετικά συγγενείς τους και από αίσθημα τιμής. Το θάρρος μας, λοιπόν, δεν είναι τόσο παράλογο όσο φαίνεται.

ΑΘΗΝ. Αλλά κι εμείς νομίζομε ότι δεν θα μας λείψει η εύνοια των θεών, γιατί ούτε οι αξιώσεις μας ούτε οι πράξεις μας απομακρύνονται από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων ή από τις αρχές που εφαρμόζουν στις μεταξύ τους σχέσεις. Από ό,τι μπορεί κανείς να εικάσει για τους θεούς και από ό,τι είναι βέβαιο για τους ανθρώπους, πιστεύομε ότι και οι θεοί και οι άνθρωποι ακολουθούν πάντα έναν απόλυτο νόμο της φύσης, να επιβάλλουν πάντα την εξουσία τους αν έχουν τη δύναμη να το επιτύχουν. Τον νόμο αυτόν ούτε τον θεσπίσαμε, ούτε τον εφαρμόσαμε εμείς πρώτοι. Τον βρήκαμε να ισχύει και τον ακολουθούμε, όπως θα τον ακολουθούν αιώνια όσοι μας διαδεχθούν και ξέρομε καλά ότι κι εσείς και οποιοιδήποτε άλλοι θα εκάνατε τα ίδια αν είχατε την δύναμή μας. Όσο, λοιπόν, για την εύνοια των θεών, δεν έχομε κανένα λόγο να φοβόμαστε ότι θα υστερήσομε. Όσο για την προσδοκία σας ότι οι Λακεδαιμόνιοι από αίσθημα τιμής θα έρθουν να σας βοηθήσουν, σας μακαρίζομε για την απλοϊκότητά σας, αλλά δεν ζηλεύομε την ανοησία σας.

Οι Λακεδαιμόνιοι δείχνουν πραγματικά μεγάλες αρετές στις μεταξύ τους σχέσεις και απέναντι των θεσμών τους, αλλά θα είχε πολλά να πει κανείς για την συμπεριφορά τους προς τους ξένους. Για να τους χαρακτηρίσομε με μια λέξη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, από όλους τους άλλους ανθρώπους που ξέρομε, αυτοί είναι που δείχνουν φανερά ότι θεωρούν έντιμο το ευχάριστο και δίκαιο το συμφέρον. Και οι αντιλήψεις τους αυτές δεν ταιριάζουν καθόλου με τις δικές σας τωρινές, παράλογες ελπίδες.

ΜΗΛ. Ακριβώς γι᾽ αυτόν τον λόγο πιστεύομε κυρίως ότι οι Λακεδαιμόνιοι, για το δικό τους συμφέρον, δεν θα θελήσουν να προδώσουν τους Μηλίους που είναι άποικοί τους, γιατί θα έχαναν την εμπιστοσύνη των Ελλήνων εκείνων που είναι φίλοι τους, και θα εξυπηρετούσαν τους εχθρούς τους.

ΑΘΗΝ. Δεν νομίζετε ότι, όταν επιδιώκει κανείς το συμφέρον του αποφεύγει τους κινδύνους, ενώ όταν κάνει το καθήκον του και ό,τι υπαγορεύει η τιμή πρέπει ν᾽ αντιμετωπίζει κινδύνους; Αλλά οι Λακεδαιμόνιοι αυτό ακριβώς αποφεύγουν όσο μπορούν!

ΜΗΛ. Πιστεύομε ότι για χάρη μας θ᾽ αναλάβουν πρόθυμα τους κινδύνους και θα θεωρήσουν ότι το εγχείρημα είναι ασφαλέστερο μαζί μας παρά με άλλους, γιατί και κοντά στην Πελοπόννησο είμαστε, ώστε να είναι εύκολες γι᾽ αυτούς οι επιχειρήσεις και τους εμπνέομε περισσότερη εμπιστοσύνη από άλλους, αφού είμαστε ομόφυλοί τους.

ΑΘΗΝ. Εγγύηση για εκείνον που καλείται να συμπολεμήσει με κάποιον, δεν είναι τα φιλικά αισθήματα αυτών που τον καλούν, αλλά η υπεροχή σε υλικά μέσα και αυτό εφαρμόζουν, περισσότερο από κάθε άλλον, οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι έχουν τόσο λίγη εμπιστοσύνη στις ίδιες τους δυνάμεις, ώστε μόνο με πολλούς συμμάχους εκστρατεύουν εναντίον των γειτόνων τους. Δεν φαίνεται, επομένως, πιθανόν να στείλουν στρατό σ᾽ ένα νησί, ενώ εμείς κυριαρχούμε στην θάλασσα.

ΜΗΛ. Έχουν, όμως, συμμάχους οι οποίοι θα μπορέσουν να μας στείλουν βοήθεια. Το κρητικό πέλαγος είναι μεγάλο και είναι πολύ δύσκολο για εκείνον που κυριαρχεί στην θάλασσα, να ασκεί έλεγχο, ενώ είναι πιο εύκολο να του διαφύγουν όσοι το επιχειρήσουν. Αλλά και αν αποτύχαιναν σ᾽ αυτό, θα μπορούσαν οπωσδήποτε να στραφούν εναντίον του εδάφους σας και εναντίον εκείνων από τους συμμάχους σας στους οποίους δεν πήγε ο Βρασίδας. Και τότε θα πρέπει να πολεμήσετε όχι πια για να κυριέψετε ένα μέρος που δεν σας ανήκει, αλλά για να προστατέψετε την συμμαχία σας και την δική σας γη.

ΑΘΗΝ. Έχομε πείρα απ᾽ αυτά αν το επιχειρήσουν, αλλά και σεις θα ξέρετε ότι ποτέ Αθηναίοι δεν έλυσαν μια πολιορκία από φόβο άλλου αντιπάλου. Διαπιστώνομε, όμως, ότι ενώ παραδεχτήκατε πως θα συζητούσαμε για την σωτηρία της πολιτείας σας, δεν προτείνατε τίποτε σ᾽ όλη αυτή την μακριά συζήτηση, από το οποίο φρόνιμοι άνθρωποι θα μπορούσαν να ελπίζουν ότι θα σωθούν. Οι δικές σας ελπίδες στηρίζονται, κυρίως, στο μέλλον, ενώ τα μέσα που έχετε τώρα, συγκρινόμενα με την δύναμη που αντιμετωπίζετε, είναι εντελώς ανεπαρκή.

Και θα κάνετε μεγάλη ανοησία αν, αφού αποσυρθούμε εμείς, δεν πάρετε, όσο είναι ακόμα καιρός, μια λογικότερη απόφαση. Δεν πρέπει να παρασυρθείτε από το αίσθημα της τιμής το οποίο οδηγεί τους ανθρώπους σε καταστροφή όταν αντιμετωπίζουν ταπεινωτικές καταστάσεις και βέβαιους κινδύνους. Πολλοί, αν και μπορούν ακόμα ν᾽ αντιληφθούν τί τους περιμένει, παρασύρθηκαν από την ωραία λέξη τιμή. Νικημένοι από μία λέξη, παθαίνουν, εκούσια, ανήκουστες συμφορές και ταπείνωση που είναι ακόμα πιο ατιμωτική αφού δεν είναι αποτέλεσμα της τύχης, αλλά της ανοησίας. Σεις θα το αποφύγετε αυτό αν φανείτε λογικοί και αν δεν θεωρήσετε ντροπή να υποκύψετε στην ισχυρότερη ελληνική πολιτεία που σας προτείνει μετριοπαθείς όρους, δηλαδή να γίνετε σύμμαχοί της υποτελείς, διατηρώντας το έδαφός σας. Σας προσφέρεται η εκλογή μεταξύ του πολέμου και της σωτηρίας. Μην διαλέξετε, από πείσμα, το χειρότερο. Ακολουθούν την πιο σωστή πολιτική όσοι απέναντι των ίσων δεν υποχωρούν, απέναντι των ισχυροτέρων συμπεριφέρονται με φρόνηση και απέναντι των κατωτέρων είναι μετριοπαθείς.  Όταν θα έχομε αποσυρθεί, σκεφθείτε πάλι καλά και μη λησμονείτε ότι θ᾽ αποφασίσετε για την τύχη της πατρίδας σας, ότι δεν έχετε άλλη και ότι από την απόφασή σας αυτή θα εξαρτηθεί η σωτηρία της ή η καταστροφή της.

Οι Αθηναίοι αντιπρόσωποι αποχώρησαν από την σύσκεψη. Οι Μήλιοι συσκέφθηκαν μόνοι τους και αποφάσισαν να επιμείνουν στα όσα είχαν πει.

Αποκρίθηκαν τα ακόλουθα: «Ούτε την αρχική μας απόφαση θα αλλάξομε, Αθηναίοι, ούτε θα στερήσομε, μέσα σε λίγες στιγμές, από την ελευθερία της μια πολιτεία που ζει ελεύθερη εδώ και επτακόσια χρόνια. Στηριζόμενοι στην εύνοια των θεών, που μας προστάτεψαν έως τώρα, και στην βοήθεια των ανθρώπων και ιδίως των Λακεδαιμονίων, θα προσπαθήσομε να σωθούμε. Σας προτείνομε όμως να γίνομε φίλοι σας, να μείνομε ουδέτεροι και να φύγετε από το έδαφός μας αφού κάνομε σπονδές που θα εξυπηρετούν τα συμφέροντα και των δυο μας».

Αυτά τα λίγα αποκρίθηκαν οι Μήλιοι και οι Αθηναίοι αποχωρώντας οριστικά από την σύσκεψη είπαν: «Από την απόφασή σας αυτή, μας φαίνεται ότι είσαστε οι μόνοι άνθρωποι που κρίνετε λαμβάνοντας υπόψη περισσότερο τα μελλοντικά γεγονότα παρά την κατάσταση που έχετε μπροστά σας και νομίζετε ότι, μόνο και μόνο επειδή τα επιθυμείτε, πράγματα μελλοντικά και αόριστα έχουν κιόλας συμβεί. Στηρίξατε τα πάντα στους Λακεδαιμονίους, στην τύχη και στις ελπίδες σας και θα χάσετε τα πάντα».

Οι αντιπρόσωποι των Αθηναίων γύρισαν στο στρατόπεδο και οι στρατηγοί, αφού οι Μήλιοι δεν είχαν ενδώσει σε τίποτε, άρχισαν αμέσως τις επιχειρήσεις. Έχτισαν κυκλικό τείχος γύρω από την πολιτεία, κατανέμοντας την εργασία στις μονάδες των διαφόρων πόλεων και ύστερα άφησαν φρουρά, δική τους και συμμαχική, και κατά γη και κατά θάλασσα, και απέσυραν το μεγαλύτερο μέρος του στρατού. Η φρουρά που έμεινε εξακολούθησε την πολιορκία.

… Οι Μήλιοι κυρίεψαν, με νυχτερινή έφοδο, το μέρος του περιτειχίσματος που ήταν κοντά στην αγορά τους. Σκότωσαν μερικούς φρουρούς, μεταφέραν μέσα στην πολιτεία τους σιτάρι και όσα άλλα χρήσιμα εφόδια μπορούσαν, αποσύρθηκαν κι έμειναν άπρακτοι. Μετά απ᾽ αυτό, οι Αθηναίοι πήραν μέτρα για να είναι αποτελεσματικότερη η φρούρηση. Έτσι τέλειωσε το καλοκαίρι.

Τον επόμενο χειμώνα οι Λακεδαιμόνιοι ετοιμάστηκαν να εισβάλουν στην αργολική γη, αλλά οι θυσίες που έκαναν προτού περάσουν τα σύνορα δεν ήταν ευνοϊκές και γύρισαν πίσω. Οι Αργείοι, εξαιτίας της ετοιμασίας αυτής για εισβολή υποψιάστηκαν μερικούς από τους συμπολίτες τους. Συνέλαβαν μερικούς και άλλοι πρόφτασαν να φύγουν.

Την ίδια εποχή οι Μήλιοι κατόρθωσαν, πάλι, να κυριέψουν ένα μέρος του αθηναϊκού περιτειχίσματος όπου ήσαν λίγοι φρουροί. Μετά απ᾽ αυτό πήγε και άλλος στρατός από την Αθήνα με αρχηγό τον Φιλοκράτη του Δημέου και η πολιορκία έγινε στενότερη. Έγινε και κάποια προδοσία και οι Μήλιοι αναγκάστηκαν να παραδοθούν στην διάκριση των Αθηναίων, οι οποίοι σκότωσαν όλους τους ενηλίκους Μηλίους που έπιασαν και υποδούλωσαν τα γυναικόπαιδα. Αργότερα, έστειλαν πεντακόσιους αποίκους και τους εγκατέστησαν στο νησί.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΓΓΕΛΟΥ ΒΛΑΧΟΥ
Από το 5ο βιβλίο της Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη