Κύριε διευθυντά,
η σαρωτική νίκη της ΝΔ είναι δεινή προσωπική ήττα του Αλέξη Τσίπρα και της στρατηγικής που ακολούθησε έναντι της ΝΔ. Το εκλογικό αποτέλεσμα είναι τόσο καταλυτικό που πυροδοτεί σοβαρές πολιτικές εξελίξεις. Συνιστά τομή στα πολιτικά μας πράγματα. Σηματοδοτεί το κλείσιμο της αυλαίας της μεταπολίτευσης που άρχισε να κλείνει με τα μνημόνια.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, δημιουργήθηκε, υπό το κράτος της οικονομικής κρίσης και των συναφών μνημονίων. Ο δε αρχηγός του, από τη μια αποτέλεσε πόλο τόσο συσπείρωσης των κατακερματισμένων δυνάμεων της Αριστεράς, όσο και προσέλκυσης δυσαρεστημένων ψηφοφόρων. Kαι από την άλλη βρέθηκε στην κατάλληλη στιγμή και θέση, ώστε να καβαλήσει την ράχη του ορμητικού κύματος της λαϊκής οργής που τον έφερε στην εξουσία. Το φαινόμενο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε να ιδωθεί ως ένα σμήνος από μέλισσες που σχηματίζουν προσωρινό, μεταβατικό σχήμα, το τσαμπί γύρω από τη βασίλισσα, μέχρι να δημιουργήσουν τη κυψέλη. Εξ ου και η από πολλούς αναλυτές προβαλλόμενη εξίσωση «ΣΥΡΙΖΑ ίσον Τσίπρας» και «Τσίπρας ίσον ΣΥΡΙΖΑ».
Ωστόσο, αν και πέρασαν πάνω από δέκα χρόνια ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατόρθωσε να φτιάξει «κυψέλη». Δηλαδή, να μετασχηματιστεί, σε κόμμα με ενιαία πολιτική ταυτότητα και οργάνωση. Να μετατραπεί από περιστασιακό πολιτικό μόρφωμα διαμαρτυρίας σε κόμμα εξουσίας, με θετικό πολιτικό λόγο και ταυτότητα και σταθερά κοινωνικά ερείσματα.
ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ
Όσο και αν ήταν επιτακτικά αναγκαία η ανασυγκρότηση του, όσο και αν γέννησε ελπίδα σε χιλιάδες δημοκρατικού κόσμου, «ενταφιάστηκε πανηγυρικά σε εσωκομματικές ισορροπίες» κατά τον Γ. Τσίπρα. Ωστόσο, παραμένει ανοικτό ζήτημα, αν η αποτυχία του εγχειρήματος να κτιστεί το νέο πολιτικό μόρφωμα από τα κάτω προς τα πάνω, οφείλεται στις εσωκομματικές ισορροπίες ή επιλέχθηκε η εύκολη λύση να κτιστεί το κόμμα από τα πάνω προς τα κάτω, διατηρώντας την αρχηγοκεντρική δομή και τον περιστασιακό του χαρακτήρα. Πράγμα που εκ των πραγμάτων φαίνεται να εξυπηρετεί τις προσωπικές φιλοδοξίες του αρχηγού του και της λεγόμενης προεδρικής ομάδας.
ΑΥΤΟΕΓΚΛΩΒΙΣΜΟΣ
Έτσι, αφιέρωσε τα χρόνια στην αντιπολίτευση σε στείρα αντιπολίτευση, εγκλωβισμένος και επαναπαυόμενος στην θεωρία του ώριμου φρούτου. Ενώ είχε το χρόνο, τις αναγκαίες προϋποθέσεις και την ευκαιρία να πρωτοτυπήσει και να μετασχηματιστεί σε ένα πραγματικά αριστερό κόμμα, με ενιαία ταυτότητα και οργάνωση. Σ’ ένα κόμμα, όπου η καινοτόμος οργανωτική του δομή θα είχε την διαφορετικότητα, όχι μόνο ως δομικό στοιχείο, αλλά και ως πηγή άντλησης δυνάμεων, μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες. Όπου η ενότητα και ή πάλη των αντιθέτων θα αποτελούσε πηγή ανάπτυξης του. Καινοτομία που θα γραφόταν στους δέλτους της ιστορίας.
Η πολιτική που ακολούθησε η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ μετά την απώλεια της κυβερνητικής εξουσίας σφραγίστηκε, από την ολιγωρία ή και την αδυναμία, να προχωρήσει στην ιδεολογικοπολιτική και οργανωτική του ανασυγκρότηση. Όσο και από την διατήρηση της διαμορφωμένης αρχηγοκεντρικής του δομής και των χαρακτηριστικών του κόμματος διαμαρτυρίας, παρά το ότι διεκδικούσε τη θέση κόμματος εξουσίας. Συνάμα παρέμενε κοινωνικά μετέωρο, χωρίς ερείσματα στην τοπική αυτοδιοίκηση, στις συνδικαλιστικές οργανώσεις κ.λπ.
Με αυτά τα δεδομένα και τις προϋποθέσεις διαμόρφωσε την προεκλογική του καμπάνια με πρωταρχικό στόχο «να παραμείνει εναλλακτική δύναμη διακυβέρνησης», δηλαδή κόμμα εξουσίας, με αρχηγοκεντρική δομή. Ως εκ τούτου ήταν επόμενο, η εκλογική του εκστρατεία να μην έχει ξεκάθαρους στόχους. Να είναι καταγγελτική, αντιφατική, αλλοπρόσαλλη. Εν τούτοις, δεν είναι ακατανόητη, αν την προσεγγίσει κανείς από την οπτική της στρατηγικής και τακτικής που ακολούθησε ο Κώστας Μητσοτάκης, την 10ετία του ’80. Όπου οι προσωπικές του φιλοδοξίες δεν διέφεραν από αυτές του Αλέξη Τσίπρα. Αλλά και το κόμμα της ΝΔ αντιμετώπιζε, μετά την μεταπήδηση του Κ. Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας, σοβαρά προβλήματα συνοχής και αδυναμίας άρθρωσης αξιόπιστου και ανταγωνιστικού πολιτικού λόγου έναντι του πανίσχυρου λόγου του ΠΑΣΟΚ. Η ΝΔ αντιμετώπιζε, δηλαδή, κατά βάση, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ΣΥΡΙΖΑ, ιδίως από τότε που η λαϊκή ετυμηγορία τον έστειλε στα έδρανα της αντιπολίτευσης.
ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΚΩΣΤΑ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ
Υπό το πρίσμα αυτό, ο Α. Τσίπρας φαίνεται να υιοθέτησε τους βασικούς άξονες και τα συνθήματα της στρατηγικής του Κώστα Μητσοτάκη. Χωρίς βέβαια να πάψει να αντιγράφει και να μιμείται τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η τότε στρατηγική του Κων. Μητσοτάκη είχε κεντρικούς άξονες: Τον καταγγελτικό πολιτικό λόγο, την προσωποποίηση της πολιτικής, την στοχοποίηση του πρωθυπουργού, Ανδρέα Παπανδρέου, και την εργαλειοποίηση του σχήματος «φίλος-εχθρός» του Καρλ Σμιττ, Γερμανού φιλοσόφου και νομικού. Την αδυναμία της ΝΔ να παρουσιάσει ένα αξιόπιστο και ανταγωνιστικό αφήγημα στο κυρίαρχο του ΠΑΣΟΚ κάλυψε, με τον καταγγελτικό λόγο όσο και με την προσωποποίηση της πολιτικής. Όπου η αντιπαράθεση μεταφέρεται από πολιτικό σε προσωπικό επίπεδο, στο οποίο είτε επισκιάζονται ή και εξοβελίζονται τα πολιτικά επιχειρήματα από τον πολιτικό διάλογο. Επίσης έτσι κάλυπτε και τον πολυσυλλεκτικό της χαρακτήρα. Και με την στοχοποίηση του πρωθυπουργού, ο επίδοξος αρχηγός της ΝΔ κεφαλαιοποιούσε την μακροχρόνια αντιπαλότητα με Αντρέα Παπανδρέου. Καθώς αναδεικνύονταν ως ο μόνος από τους δελφίνους, που μπορούσε ως «αντί-Ανδρέας να αντιπαραταχθεί στον Ανδρέα Παπανδρέου. Παράλληλα και με δεδομένη την αρχηγοκεντρική δομή της ΝΔ, πέτυχε, με την κατάληψη της αρχηγίας της ΝΔ και να αναδειχθεί ο ίδιος σε συνεκτικό ιστό, σε πηγή παραγωγής πολιτικού λόγου και σε πόλο προσέλκυσης ψηφοφόρων.
Με το δίπολο «φίλος-εχθρός» ανήγαγε σε εχθρό τον πολιτικό του αντίπαλο, το ΠΑΣΟΚ, περιχαρακώνοντας την δική του παράταξη. Έτσι πετύχαινε να ενισχύσει την κομματική συνοχή, τόσο με την αναγωγή του πολιτικού αντιπάλου σε «μαντρόσκυλο» , για να κρατάει στελέχη και μέλη στο κομματικό μαντρί και ψηφοφόρους στο παραταξιακό. Όσο και στο να στηρίζεται η εσωτερική ενότητα στην «πίστη, υποταγή, πειθαρχία» έναντι του αρχηγού. Επίσης ενίσχυε την κομματική συνοχή και ταυτότητα της ΝΔ, με τη συνακόλουθη διχαστική λογική, «όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας».
ΕΡΓΑΛΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ
Η στρατηγική του Κώστα Μητσοτάκη ήταν επιτυχής, όχι μόνο επειδή ανταποκρινόταν στις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής, αλλά και επειδή μετέφερε, με τη συμπαιγνία κρατικοδίαιτων βαρόνων των μίντια, την πολιτική αντιπαράθεση στο επικοινωνιακό επίπεδο. Στο επίπεδο που κυριαρχούσαν οι κρατικοδίαιτοι βαρόνοι των μίντια, στους οποίους ο πρωθυπουργός, Ανδρέας Παπανδρέου, δεν εκχωρούσε τον έλεγχο των ραδιοτηλεοπτικών μέσων, ούτε και τους αναγνώριζε το ρόλο των πάλαι ποτέ ανακτοβουλίων και ξένων πρεσβειών. Έτσι, με τη στήριξη τους πέτυχε και την εργαλειοποίηση των ψυχολογικών μηχανισμών της ταύτισης και της προβολής. Καθώς λειτούργησαν λυτρωτικά για τους οπαδούς του και σταθεροποιητικά για το κόμμα, καθόσον ο μεν ένας συσπειρώνει και ο δε άλλος εκτονώνει τη συσσωρευμένη δυσαρέσκεια και επιθετικότητα, εν δυνάμει απειλή κατά της κομματικής συνοχής και ηγεσίας. Καθώς προβάλλουν τον «κακό εαυτό τους» στους πολιτικούς αντιπάλους, καθιστώντας τους συνάμα υπαίτιους και υπεύθυνους για τα δεινά που τους ταλαιπωρούν.
Ο Α. Τσίπρας υιοθέτησε τους βασικούς άξονες της στρατηγικής του Κώστα Μητσοτάκη, παρά το ότι δεν ήταν κατάλληλες οι συνθήκες, ούτε ήταν δυνατή η συμπαιγνία των σημερινών βαρόνων των μίντια. Η υιοθέτησης τους αναδεικνύεται από την προσωποποίηση της πολιτικής και τον καταγγελτικό λόγο, την στοχοποίηση του πρωθυπουργού και την εργαλειοποίηση του δίπολου «εχθρός-φίλος». Καθώς και από το επαναλανσάρισμα συνθημάτων της τότε ΝΔ.
ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗΣ
Είναι προφανές, ότι η προσωποποίηση της πολιτικής αντιπαράθεσης εξυπηρετεί τον ΣΥΡΙΖΑ, επειδή οι εσωκομματικές ισορροπίες δεν επιτρέπουν διαμόρφωση ενός κεντρικού αφηγήματος με θετικό πρόσημο. Όσο και την επιδίωξη του αρχηγού του να μεταλλάξει τον ΣΥΡΙΖΑ σε προσωποπαγές-αρχηγικό κόμμα. Μολονότι η προσωποποίηση της πολιτικης είναι άκρως συντηρητική, διότι στρέφει τις αναζητήσεις διεξόδου στην αλλαγή προσώπων στην εξουσία και όχι στη μεταρρύθμιση των παθογόνων δομών.
Αυτή δε η επιδίωξη εξυπηρετείται κάλλιστα και με την στοχοποίηση του πρωθυπουργού. Γεγονός που του προσφέρει την ευκαιρία να αναδείξει τον εαυτόν του σαν τον μόνο ικανό να αντιπαραταχθεί στον Κυρ. Μητσοτάκη, προωθώντας έτσι την μετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ σε προσωποπαγές-αρχηγικό κόμμα.
Ωστόσο όμως, η πολιτική αντιπαράθεση επικεντρώνεται στο πώς ένας πολιτικός αρχηγός θα κοντύνει τον άλλο, για να φανεί το δικό του μπόι, χρησιμοποιώντας ακόμα και ξυλοπόδαρα. Δεν αντιπαρατίθενται πολιτικά επιχειρήματα, αλλά το ποιος υπηρετεί τα λαϊκά και εθνικά συμφέροντα. Το ποιος έχει ηθικές αρχές, λαϊκές ρίζες, τις περισσότερες ικανότητες και τις καλύτερες προθέσεις, Με ότι αυτό συνεπάγεται από απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, σκανδαλολογία, τοξική ρητορική, αναβίωση του αυριανισμού («πολακισμού») κλπ.
ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥΣ
Σε συνδυασμό δε με τον καταγγελτικό λόγο και τη συναφή προβολή μιας δυστοπικής πραγματικότητας ενεργοποιούνται φοβικά αντανακλαστικά, καθώς η κομματική προτίμηση κρίνεται από την προσέλκυση ψηφοφόρων με αρνητικά συναισθήματα. Οπότε ο πολιτικός αγώνας δεν διεξάγεται πλέον με όρους πολιτικούς, αλλά ψυχολογικούς. Η έκβαση του δε κρίνεται από την ενεργοποίηση των κατάλληλων ψυχολογικών μηχανισμών.
Και τέλος υιοθετεί και τον τρίτο άξονα της στρατηγικής Κώστα Μητσοτάκη, το δίπολο «εχθρός-φίλος». Γεγονός που είναι καταφανές από την εργαλειοποίηση του. Καθώς ανήγαγε τον πολιτικό του αντίπαλο σε εχθρό και επεδίωξε την πόλωση των πολιτικών δυνάμεων με διχαστικά συνθήματα του τύπου «Ή αυτοί ή εμείς», «Ή τους τελειώνουμε ή μας τελειώνουν».
ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΥΝΘΗΜΑΤΩΝ
Η υιοθέτηση της στρατηγικής του Κων. Μητσοτάκη είναι εμφανής και από τα συνθήματα που πρόβαλε στην εκλογική του εκστρατεία. Δεδομένου, ότι τα συνθήματα συστοιχίζονται με τον κεντρικό άξονα της στρατηγικής.
Στις εκλογές του ’85, η ΝΔ είχε κεντρικό σύνθημα την «Απαλλαγή», ως «αντισύνθημα» στο σύνθημα «Αλλαγή» του ΠΑΣΟΚ. Αυτό εμφανίζεται με την μια ή την άλλη εκδοχή στα συνθήματα και διλήμματα που βάζει ο ΣΥΡΙΖΑ «απαλλαγή από το καθεστώς Μητσοτάκη ή «ΣΥΡΙΖΑ ή Μητσοτάκης» κ.α. Όπως επίσης το σύνθημα «Κάθαρση» που είχε ως κεντρικό σύνθημα η ΝΔ στις εκλογές του 1989, που είναι γλωσσικά-πολιτικά ισοδύναμο με το αντίστοιχο σύνθημα του ΣΥΡΙΖΑ, «Δικαιοσύνη παντού». Αλλά και ο «σχηματισμός Κυβέρνησης Ειδικού Σκοπού» που ήθελε ο Α. Τσίπρας ήταν αντιγραφή, της Κυβέρνησης Ειδικού Σκοπού του Τζανή Τζαννετάκη, με την οποία ο γέρο Μητσοτάκης παρέπεμψε τον Αντρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο.
Επίσης είναι καταφανής και η αντιγραφή των συνθημάτων του ΠΑΣΟΚ εκείνης της δεκαετίας. Το εμβληματικό του σύνθημα «Αλλαγή» το χρησιμοποίησε κατά κόρον, όπως «Μητσοτάκη ή Αλλαγή», «Αλλάζουμε ή συνεχίζουμε να βουλιάζουμε».
Μόνο που δεν εννοούσε κοινωνική αλλαγή, αλλά κυβερνητική αλλαγή, για να φύγει δηλαδή ο Κυρ, Μητσοτάκης. Το τότε «Συμβόλαιο με το Λαό» του ΠΑΣΟΚ, ο ΣΥΡΙΖΑ το βάφτισε «Συμβόλαιο Αλλαγής».
Το κεντρικό σύνθημα «Νέα Πορεία» του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 1993 έγινε «αυτή τη φορά θα είναι αλλιώς».
Η τότε ΠΑΣΟΚ-Δημοκρατική Συμπαράταξη έγινε ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτικές Δυνάμεις Και άλλα, όπως «Ανδρέα, γερά να φύγει η Δεξιά» και σήμερα «Αλέξη, γερά να φύγει η Δεξιά».
Το τότε, «καλύτερα παπάκι παρά τον Μητσοτάκη», εμφανίστηκε, ως «καλύτερα σφηνάκι παρά τον Μητσοτάκη» κ.α.
Το επαναλανσάρισμα συνθημάτων της εποχής του ’80, ήτοι της προσωποποίησης της πολιτικής, ή καλύτερα αποπολιτικοποίησης της πολιτικής, ομολόγησε ο Α. Τσίπρας, λέγοντας: «Τους πονάει που μιλάμε με συνθήματα του ’80. Αλλά όλα αυτά ανήκουν στους προοδευτικούς πολίτες. Και αν αυτά έγιναν ξανά επίκαιρα, ευθύνεται η Δεξιά του Κυριάκου Μητσοτάκη, που είναι χειρότερος από τον πατέρα του».
ΚΑΙ ΩΣ «ΑΝΤΙ-ΑΝΔΡΕΑΣ»
Υπό την οπτική αυτή η εκλογική εκστρατεία του ΣΥΡΙΖΑ ήταν αντιφατική, εξωπραγματική, ο πολιτικός του λόγος υπερβολικά καταγγελτικός και τοξική η ρητορική του. Ήταν αντιφατική, επειδή έδινε την εντύπωση, ότι ο Α. Τσίπρας κατήλθε στις εκλογές φορώντας «κουστούμι» τη μια του «Ανδρέα» και την άλλη του «αντί-Ανδρέα». «Όπου αυτό του «αντί-Ανδρέα», το έραψε ο Κώστας Μητσοτάκης στα μέτρα που απαιτούσαν οι προσωπικές του φιλοδοξίες. Κουστούμια» της εποχής των δύο μονομάχων, αταίριαστα στις τωρινές πολιτικές συνθήκες. Αντιφατική ήταν και γιατί από τη μια διεκδικούσε τη θέση κόμματος εξουσίας που προϋποθέτει θετικό πολιτικό λόγο και από την άλλη κατήλθε ως κόμμα διαμαρτυρίας με καταγγελτικό λόγο, προκειμένου να αλιεύσει ψήφους διαμαρτυρίας και τιμωρίας ακόμα και στα θολά νερά της νεοναζιστικής δεξιάς και του Καραμανλισμού. Καθώς στοχοποιούσε την «ακραία νεοφιλελεύθερη Δεξιά» ή «Ο εχθρός είναι η Δεξιά του Μητσοτάκη», βγάζοντας από το κάδρο στοχοποίησης την καραμανλική Δεξιά. Επίσης με το σύνθημα, «Μέτωπο με τη χειρότερη δεξιά κυβέρνηση» κ.α., έβγαζε λαπάντες τις κυβερνήσεις Κώστα Καραμανλή και Α. Σαμαρά. Ενώ από την άλλη διαχώριζε την Αριστερά από την Δεξιά, οι προοδευτικοί δεν ξεχνούν την θα πει Δεξιά.
Ήταν επίσης εξωπραγματική, επειδή τα συνθήματα και μηνύματα που εξέπεμπε απευθυνόταν σε ακροατήριο της αλήστου μνήμης εποχή του ’80, όπου ήταν ανοικτές οι πληγές από το εμφυλιοπολεμικό κράτος. Της εποχής που κυριαρχούσαν στην πολιτική σκηνή οι δύο μονομάχοι, ο φανατισμός, η σκανδαλολογία, ο «αυριανισμός» κ.α. και το πολιτικό κλίμα ήταν άκρως τοξικό. ΄Ετσι δεν αναφερόταν στα φλέγοντα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα. Δεν «μιλούσαν» ούτε στην καρδιά ούτε στις ανάγκες πολιτών, ξένα στη σημερινή πραγματικότητα. Επίσης σήμερα δεν είναι ανοικτές οι πληγές και νωπές οι μνήμες από το εμφυλιοπολεμικό κράτος, όπως ήταν εκείνη την 10ετία. Οι δε πολίτες είναι αποστασιοποιημένοι από τα κόμματα, και η συντριπτική πλειοψηφία τους θέλει να επιστρέψει σε κάποιου είδους «κανονικότητα», σταθερότητας, μετά το τέλος του κύκλου των μνημονίων και της οικονομικής κρίσης.
Ο δε υπερβολικά καταγγελτικός και καταστροφολογικός πολιτικός λόγος του μαζί με την τοξική ρητορική, περισσότερο προκαλούσαν αισθήματα αποστροφής παρά προσέλκυαν ψηφοφόρους. Κοντολογίς, με τη στρατηγική που ακολούθησε ήταν σαν να πήγε να φυτέψει μπανάνες στα Λευκά Όρη και μάλιστα εκτός θερμοκηπιακής εγκατάστασης.
Η δε αρνητική εικόνα του ΣΥΡΙΖΑ δεν διορθώνεται, όσο και αν μετά την εκλογική συντριβή, όπως τονίζει από τα Άνω Ιλίσια, ότι αυτή τη φορά θα μπουν στο επίκεντρο της συζήτησης τα πραγματικά προβλήματα- υγεία, παιδεία, ακρίβεια, πλειστηριασμοί- «δεν θα συζητάμε για ανοησίες, θα συζητάμε για το ποιες πολιτικές μπορούν να οδηγήσουν στο αύριο».
Εν κατακλείδι, με τον συνεπακόλουθο εκλογικό καταποντισμό, δεν ναυάγησε μόνο το εγχείρημα μετάλλαξης του ΣΥΡΙΖΑ σε προσωποπαγές-αρχηγικό κόμμα. Αλλά καταβλήθηκε και το τίμημα εργαλειοποίησης της εκλογικής αναμέτρησης για την εδραίωση του ΣΥΡΙΖΑ σε κόμμα εξουσίας με προσωποπαγή-αρχηγοκεντρική δομή, για να παραμένει έτσι ο Αλέξης Τσίπρας αδιαμφισβήτητος αρχηγός και εν δυνάμει πρωθυπουργός. Συνάμα επλήγη ανεπανόρθωτα και η ηγετική του εικόνα από κινήσεις που δεν συνάδουν σε ηγέτη.
Όπως η αλλοπρόσαλλη τακτική, η αντιγραφή, ο μιμητισμος, η συχνή αλλαγή μηνυμάτων και συνθημάτων κ.α. Κατασπατάλησε, δηλαδή, το πολιτικό κεφάλαιο το οποίο αντλούσε από την εμπιστοσύνη, τη σοβαρότητα και την αποφασιστικότητα που φαινομενικά εξέπεμπε η εικόνα του. Ωστόσο όμως ανοίγεται ο δρόμος για το κτίσιμο ενός πραγματικά αριστερού κόμματος από τα κάτω προς τα πάνω.
Δημήτρης Καντηλιεράκης
