“Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να καταστρέψεις ένα λαό είναι (να τον κάνεις) να αρνηθεί και να πάψει να κατανοεί τη δική του ιστορία”
[George Orwell (1903-1950), 1984 (1949)]
Η ΕΙΚΟΣΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ Φεβρουαρίου του 2022, ημέρα της απρόκλητης εισβολής της Ρωσίας (του Πούτιν) στην Ουκρανία, θα μείνει στην Ιστορία ως μια μελανή περίοδος θανάτων αμάχων, καταστροφών και εκατομμυρίων προσφύγων. Δεν μπορεί εν ονόματι του ανίερου “δικαίου της πυγμής”, μια χώρα με ηγέτη έναν “παλαιάς κοπής” κόκκινο δικτατορίσκο, έμπλεο “θανατηφόρου εγωισμού”, να καθορίζει τα της υπόστασης και της πορείας μιας άλλης, μάλιστα ομόδοξης και γειτονικής της χώρας!
ΚΑΝΕΝΑΣ πόλεμος δεν είναι “δίκαιος”: είναι πόλεμος με όλες τις τραγικές συνέπειές του. Η βαρβαρότητα οφείλει να αποτύχει, όποια μάσκα κι αν φορέσει. Ο Ρωσοουκρανικός πόλεμος σήμανε και το τέλος των ψευδαισθήσεών μας, ότι η Δημοκρατία, η ελευθερία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα μπορούν να θριαμβεύσουν επί των ολοκληρωτισμών! Ο Πούτιν αδυνατεί να αντικρίσει την “αλήθεια” του, διότι βλέπει την “ιστορία” της περιοχής (όπως κι ο Ερντογάν) υπό το πρίσμα ενός αναθεωρητισμού που αποσκοπεί στην αλλαγή των συνόρων.
Η ΠΟΙΗΣΗ έχει την τιμητική της σήμερα (21/3). Δεν μπορεί να προβλέψει πολέμους, βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών. Ούτε καν να σώσει αμάχους από στοχευμένους ή “παράπλευρους” θανάτους. Αντίθετα, μπορεί να αφουγκράζεται την κλαγγή των όπλων του πολέμου και της βαρβαρότητας.
ΟΙ ΟΥΚΡΑΝΟΙ έχουν ως εθνικό ποιητή -”πατέρα” της εθνικής τους συνείδησης, όπως εμείς τον Δ. Σολωμό- τον Τάρας Σεβντσένκο (1814-1861). Στους δύσκολους καιρούς που περνάει η χώρα αυτή, η ποίησή του δίνει κουράγιο στους υπερασπιστές της πατρίδας, “επειδή (οι στίχοι τους) μιλούν για τον προσωπικό αγώνα ενός ανθρώπου που έζησε τη μισή του ζωή ως δουλοπάροικος, καταδικάστηκε σε εξορία από την αυτοκρατορική Ρωσία, αλλά είχε μέσα του το σθένος να μιλάει και να αγωνίζεται για μιαν ελεύθερη Ουκρανία” (Μαργαρίτα Πουρνάρα, “Καθημερινή”, 25-2-2022).
ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ, παρηγοριά, εμψύχωση μπορεί να προσφέρει η ποίηση σε όσους προσφεύγουν σ’ αυτήν. Και τύψεις συνειδήσεως σε όλους εμάς που παρακολουθούμε απλά το απ’ το 2014 αναμενόμενο ταρακούνημα της Ευρώπης, με τους ανελέητους ρωσικούς βομβαρδισμούς τώρα:
“…Σε δυο λεφτά θ’ ακουστεί το παράγγελμα «Εμπρός»
Απόψε θα χτυπήσεις ανελέητα και θα χτυπηθείς
Θα τραβήξεις μπροστά τραγουδώντας ρυθμικά εμβατήρια
Σ’ ένα λεφτό πρέπει πια να μας δώσουν το σύνθημα…
…(Κι εγώ που’ χω μια ψυχή παιδική και δειλή
που δεν θέλει τίποτα άλλο να ξέρει απ’ την αγάπη
κι εγώ πολεμώ τόσα χρόνια χωρίς, Θε μου να μάθω γιατί
Και δε βλέπω μπροστά τόσα χρόνια παρά μόνο το δίδυμο αδερφό μου)” (1).
ΑΛΛΑ δεν είναι μόνο οι στίχοι του Μανώλη Αναγνωστάκη για τον “δικό” μας αδελφοκτόνο εμφύλιο στην Ελλάδα (1946-1949)· είναι κι ο Μπέρτολτ Μπρεχτ που μιλάει ειρωνικά για την άλλη “πλευρά”, αυτή του (κάθε) εισβολέα, με φορές τις απίστευτα μεγάλες πολεμικές απώλειες (Γερμανία του Β’ Παγκοσμίου πολέμου στη Ρωσία και στη “Μάχη της Κρήτης”, Ρωσία στην Ουκρανία σήμερα):
“Στρατηγέ, το τάνκ σου είναι δυνατό μηχάνημα
Θερίζει δάση ολόκληρα, κι εκατοντάδες άντρες αφανίζει.
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα: χρειάζεται οδηγό.
Στρατηγέ, το βομβαρδιστικό σου είναι πολυδύναμο.
Πετάει πιο γρήγορα απ’ τον άνεμο, κι απ’ τον ελέφαντα σηκώνει
βάρος πιο πολύ
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα: χρειάζεται πιλότο.
Στατηγέ, ο άνθρωπος είναι χρήσιμος πολύ.
Ξέρει να πετάει, ξέρει να σκοτώνει.
Μόνο που έχει ένα ελάττωμα: Ξέρει να σκέφτεται” (2)
ΚΑΝΕΙΣ δεν κερδίζει από έναν πόλεμο και για πάντα, διότι ο κάθε πόλεμος φέρνει επόμενους. Κι όμως, πάντα υπάρχουν φιλόδοξοι ηγέτες που τους επιδιώκουν, έστω και για πρόσκαιρα κέρδη: πιστεύουν, όπως ο Πούτιν κι ο Ερντογάν, ότι κερδίζοντας περισσότερα στα πεδία των μαχών, θα επιβάλλουν στις διαπραγματεύσεις τους δικούς τους όρους. Άσχετα, αν πρόκειται για “πύρρειες νίκες”, με απρόβλεπτες συνέπειες για την ίδια τη χώρα τους.
ΑΝΤΙΘΕΤΑ, η ειρήνη, που τόσο λυρικά και “πλούσια” σε εικόνες περιγράφει παρακάτω ο Νικηφόρος Βρεττάκος, πρέπει να είναι η μια και μόνη επιδίωξη του έλλογου Ανθρώπου:
“Τ’ όνομά σου: ψωμί στό τραπέζι.
Τ’ όνομά σου: νερό στην πηγή.
Τ’ όνομά σου: αγιόκλημα αναρριχώμενων άστρων.
Τ’ όνομά σου: παράθυρο ανοιγμένο τη νύχτα στην πρώτη του Μάη.
Τ’ όνομά σου: ρινίσματα ήλιου.
Τ’ όνομά σου: στροφή από φλάουτο τη νύχτα.
Τ’ όνομά σου: στα χείλη των αγγέλων τριαντάφυλλο.
Τ’ όνομά σου: κουδούνισμα αλόγων που σέρνουν την άνοιξη πίσω τους.
Τ’ όνομά σου: βροχούλα στου σπορέα το μέτωπο.
Τ’ όνομά σου: περίσσευμα στου βοσκού την καλύβα.
Τ’ όνομά σου: τοπίο χωρισμένο με χρώματα.
Τ’ όνομά σου: δυό δρυς που το ουράνιο τόξο στηρίζει τις άκρες του.
Τ’ όνομά σου: ένας ψίθυρος απ’ αστέρι σε αστέρι.
Τ’ όνομά σου: ομιλία δυο ρυακιών μεταξύ τους.
Τ’ όνομά σου: μονόλογος ενός πεύκου στο Σούνιο.
Τ’ όνομά σου: ένα ελάφι βουτηγμένο ως το γόνατο σε μιαν άμπωτη ήλιου.
Τ’ όνομά σου: ροδόφυλλο σ’ ενός βρέφους το μάγουλο
Τ’ όνομά σου: πεντάγραμμο στις κεραίες των γρύλλων.
Τ’ όνομά σου: ο Ηνίοχος στην άμαξα του ήλιου.
Τ’ όνομά σου: πορεία πέντε κύκνων πού σέρνουν την πούλια μεσούρανα.
Τ’ όνομά σου: Ειρήνη στα κλωνάρια του δάσους.
Τ’ όνομά σου: Ειρήνη στους δρόμους των πόλεων.
Τ’ όνομά σου: Ειρήνη στις ρότες των πλοίων.
Τ’ όνομά σου: ένας άρτος, βαλμένος στην άκρη της γης πού περίσσεψε.
Τ’ όνομά σου: αέτωμα περιστεριών στον ορίζοντα.
Τ’ όνομά σου: αλληλούϊα πάνω στο Έβερεστ.” (3)
ΟΜΩΣ, για να υπάρχει ειρήνη στον κόσμο και να χτυπάει στο ρυθμό της αγάπης μια καρδιά (όπως ενός νέου Ουκρανού ποιητή) οφείλουμε, με κάθε τρόπο να εμποδίζουμε τη βαρβαρότητα που “ξυπνά” από καιρό σε καιρό στον κόσμο βυθίζοντάς μας σε μεσαιωνικές εποχές. Οι Ουκρανοί, φύλο σλαβικό, διατηρούν τη δική τους γλώσσα, πατρίδα και πολιτισμό, για τα οποία αμύνονται “ψυχή τε και σώματι”, με αξιοπρέπεια και αξιοθαύμαστη γενναιότητα:
“Την Καρδιά ονομάζω κλειδί·
όταν ξεχνάω τα κλειδιά, για να οδηγήσω
ενώνω τα σύρματα της μίζας.
Καρδιά – είναι το ίδιο το φιλί, ένα αχλαδένιο γλειφιτζούρι.
Την Καρδιά ονομάζω φιλί, όταν ακούω μέσα από τα χείλη
τον χτύπο μιας άλλης Καρδιάς.
Την Καρδιά – τη βγάζω από το στήθος και τη βάζω στην τσέπη
όταν είναι αδύνατο να αντέξω –
και λερώνει το ολοκαίνουργιο μπλε τζιν
και με χτυπάει, με χτυπάει”(4). (18-3-2022)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Μ. Αναγνωστάκης,”Τα Ποιήματα”, 1947-1971, ΙΙ, “Ποιήματα που μας διάβασε ένα βράδυ ο λοχίας Ότο V…”, σελ. 31, εκδ. Νεφέλη,2000)
-(2) Μπέρτολτ Μπρεχτ, “Ποιήματα”, Γερμανικό εγχειρίδιο Πολέμου (Deutsche Kriegsfibel) [απόσπασμα], μετάφρ. Μάριου Πλωρίτη, Θεμέλιο, 1983, έκδ. ε’)
-(3) Νικηφόρος Βρεττάκος, “Μεγαλυνάρι” (συλλογή «Ὁ χρόνος καὶ τὸ ποτάμι» (1957), [“Τα Ποιήματα”, ἐκδ. Τρία Φύλλα – Θεμέλιο, Ἀθήνα 1999, τόμος Α΄, σελ. 293-294. Με υπέροχη μελοποίηση από την Τερψιχόρη Παπαστεφάνου,”Ελεύθεροι πολιορκημένοι”, 1971
-(4) απόσπασμα από το ποίημα του ουκρανού νέου ποιητή Μιροσλάβ Λαγιούκ «Η καρδιά και το όνομά της» (“Ανθολογία νέων Ουκρανών ποιητών”, εκδ. Βακχικόν, 2020)
