…είναι πανέμορφος τούτος ο δρόμος, ο στερνός,
Τον Σεπτέμβριο του έτους 1527, πλάι στο νερό
Μέσα από τις κοιλάδες. Ο αέρας ταξιδεύει το φως
Ανάμεσα στις φυλλωσιές των δέντρων
Και από τα υψώματα
Αγναντεύουν τη γη να απλώνεται γύρω τους.
Ξαποσταίνοντας ακουμπισμένος στα βράχια,
Ο Γκρύνεβαλντ νιώθει να τον τυλίγει η δυστυχία του
Μαζί με εκείνη του υδροτέχνη από τη Χάλε.
Σαν τα μαυροπούλια ο άνεμος να τον παρασύρει
Να πετάξουμε, την ώρα που πέφτουν οι ίσκιοι.
από το “σαν το χιόνι πάνω στις Αλπεις το ποιητικό
βιβλίο “εκ του Φυσικού” του Μαξ Ζέμπλαντ (1)
ΗΜΕΡΑ ΜΕ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ
Επέλεξα ένα απόσπασμα από το ιδιότυπο σύγχρονο βιβλίο του Ζέμπλαντ γιατί εμπεριέχει τις πλείστες λέξεις – αναφορές στις ανα-ζητούμενες σαφώς υποκειμενικά, ημερολογιακές άμεσες «εορταστικές» μέρες. Χθες Κυριακή 20 Μαρτίου, ημέρα της Γης, σήμερα 21 Μαρτίου το ημερολόγιο γράφει “ημέρα κατά του ρατσισμού – ημέρα Δασοπονίας – ημέρα ποίησης – ημέρα για το σύνδρομο Down”. Αύριο, Τρίτη 22, ημέρα για το Νερό και Τετάρτη 23, ημέρα Μετεωρολογίας. Ξεκινώ ανάστροφα, την ημέρα Μετεωρολογίας, στην πόλη μας, τίμησε με το δικό του τρόπο και τη θαυμάσια ομιλία του ο Μανώλης Λέκκας, μετεωρολόγος «η επίδραση του καιρού στο περιβάλλον και στη διαμόρφωση του πολιτισμού. Μύθοι και πραγματικότητα». Η εμπεριστατωμένη με σαφείς αναφορές στην προϊστορία και ιστορία της ζωής, των ειδών και του ανθρώπου, έκλεισε με το αφυπνιστικό ότι ο Άνθρωπος με κεφαλαίο, κινδυνεύει μονάχα από τον άνθρωπο (με μικρό) και φυσικά αφού κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την μετα-ιστορία μας, είναι φανερό πως η αγωνία του Ανθρώπου που βλέπει συρράξεις να επανέρχονται με δραματικά αποτελέσματα και με επίγνωση ότι σε συγκεκριμένες εποχές, λοιμοί -είναι αποδεδειγμένο, αφάνισαν (πανώλη κι άλλες αρρώστιες εκατομμύρια ανθρώπους). Παραθέτω ένα άλλο απόσπασμα από το ποίημα του Ζέμπλαντ «εκ του φυσικού» που περι-γράφει τον μεγάλο ζωγράφο M. Γκρύνεβαλντ (2) «…μια μολυσματική ασθένεια του αίματος που μάστιζε απ’ άκρη σ’ άκρη την Εσπέρια, προσβάλλοντας με σήψη τα άκρα, και μαζί τη λέπρα, συγκαταλέγοντας στις πιο φοβερές ασθένειες του Μεσαίωνα. Όταν το πυρ του Αγίου Αντωνίου άρχισε να εξαλείφεται, οι Αντωνίτες ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν άλλα νοσήματα, που έφθειραν το πνεύμα ή το σώμα, όπως η επιληψία και τα αποκαλούμενα αφροδίσια, που από το 1490 έκανα την εμφάνισή τους, με ολέθριες συνέπειες. Η αγωγή των αρρώστων, στην πλειονότητά τους ημιθανών ήδη κατά την άφιξή τους στο νοσοκομείο, προέβλεπε ότι οι ίδιοι, ως ιερατικά όργανα του κακού…» θα αναρωτηθεί κάποιος, μα, είναι αυτός ο γραπτός λόγος ποιητικός; Η άποψη του Α. Motion είναι ευθαρσώς κατατοπιστική για το συγκεκριμένο έργο «εκ του φυσικού» του 2001. «Ο Ζέμπλαντ με μια γλώσσα η οποία είναι άκρως δραστική, μα και λεπτοδουλεμένη, καταπιάνεται με τον ξεριζωμό, τον ξεπεσμό, την καταστροφή, την αρμονία και τη γαλήνη. Επιλέγοντας τον ελεύθερο ανομοιοκατάληκτο στίχο καθώς και τα υβριδικά γλωσσικά μέσα που χαρακτηρίζουν εν γένει το έργο του και ισορροπούν ανάμεσα στο δοκίμιο, το ντοκιμαντέρ, το αφήγημα και τη λυρική ποίηση…». Οι Πανεπιστημιακοί μας φιλόλογοι -στην πλειοψηφία τους- θεωρούν τέτοια εκφραστικά εγχειρήματα, έξω από τη γκάμα της ύλης τους (3) που θα παιδεύσει τους σύγχρονους νέους φιλολόγους. Εργα π.χ. όπως το ουτοπικά δοκιμιακό αριστούργημα με την ποιητική πυκνότητα του Ιταλό Καλβίνο «αόρατες πόλεις» (4) που συναντά το προ σουρεαλιστικό, εμβληματικό «έπος» του Κ. Ν. Λωτρεαμόν “Μαλντορόρ” (5)
Α-ΛΗΘΕΙΑ ΣΕ ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΓΗ
Μια πελώρια δηλαδή αφηγηματική μεταφορά με ποιητικό, ελεύθερο μη ομοιοκατάληκτο στίχο, με διαρκή, διαχρονικά μηνύματα, με ρομαντικές (και σουρεαλιστικές) συντεταγμένες, αφού, υμνεί τα στοιχεία της φύσης -ωκεανός- και αποδυναμώνει με το μικρό -α,-άνθρωπο. Είναι το Μαλντορόρ του Κ.Ν. Λωτρεαμόν, “από το πρώτο Άσμα”, διαλέγω ένα μικρό απόσπασμα που φανερώνει και την αντιρατσιστική του διάσταση.
«…ο άνθρωπος ωστόσο πίστεψε σε όλους τους καιρούς πως είναι ωραίος. Εγώ λέω μάλλον ότι πίστεψε στην ομορφιά του από εγωισμό και φιλαυτία, ενώ πραγματικά δεν είναι διόλου ωραίος και το ξέρει. Αλλιώς πώς γίνεται να κοιτά τον όμοιό του με τόση καταφρόνια; Σε χαιρετώ, Γέρο Ωκεανέ!..» και παρακάτω «τριάντα εκατομμύρια να κατοικούν σε ένα κομμάτι γης, μήτε που το στοχάζονται καθόλου να μπουν λιγάκι στη ζωή, ο ένας του άλλου, να μπουν στη ζωή των γειτόνων τους που ’ναι και τούτοι σφηνωμένοι σαν τις ρίζες στο πλαγινό κομμάτι γης…» και παρακάτω:
«…Γέρο Ωκεανέ, τα νερά σου είναι πικρά. Έχουν τη ίδια γεύση ακριβώς με τη χολή που βλέπουμε να σταλάζει η κριτική για τις Καλές Τέχνες, για τις επιστήμες…». Από τη ίδια συλλογή «δεύτερη γραφή» «6», επιλέγω και μερικά αποσπάσματα από τον Μεγάλο ποιητή Αρθούρο Ρεμπώ και το «μετά τον κατακλυσμό», «ευθύς μετά που του κατακλυσμού η ορμή κόπασε μες στο νου μου… Στο μεγάλο σπίτι με τις τζαμαρίες που ακόμη σταλάζανε από τη βροχή, τα παιδιά μαυροντυμένα σκύβουν φυλλομετρώντας ζωγραφιές παράξενες… Από τότες είναι η Σελήνη αρχίνισε να ακούει στου θυμαριού τις ερημιές τα τσακάλια ουρλιάζοντας -και τα χωριάτικα τα ερωτοτράγουδα να κακαρίζουν μέσα στους μπαχτσέδες. Υστερα, μέσα στο μενεξεδί το σύδεντρο που όλο και τίναζε μπουμπούκια, η Εύχαρις ήρθε να μου πει πως η ΑΝΟΙΞΗ , έφτασε…». Δυστυχώς στις φιλολογικές βραδιές παρουσιάζεται τις περισσότερες φορές μονάχα ομοιοκατάληκτη λυρικότροπη ποίηση. Τελειώνω με τον μέγα Ρεμπώ από το ίδιο ποίημα που τόσο σαρκαστικά μεγαλειώδης μας συνδέει με τα… δάση…
ΔΑΣΟΠΟΝΙΑ ΩΣ ΤΕΧΝΗ
…μπρος, έλα κουφοβρόντα χαβούζα τα νερά σου ανέβαζε τα. Κι εσύ κύλισε αφρέ στο γεφύρι μπροστά και πάνου από τα δάση. Μαύρα σεντόνια, όργανα της εκκλησιάς (7) αστραπόβροντα, όλα σας, κατά πάνου αμοληθείτε. Νερά και λύπησες άμετε κει ψηλά και ξεσηκώστε απαρχής κατακλυσμούς καινούργιους…».
Έρχομαι και στους δικούς μας ντόπιους ποιητές, ξεκινώ με τον σπουδαίο Κρητικό ποιητή -όχι μόνο για μένα- τον Γιώργη Μανουσάκη από το «εν Αγρυπνία». Στο μαύρο δάσος της νύχτας (κάθε οικόσιτη σκέψη/ μεταμορφώνεται σε σαρκοβόρο. Το σκοτάδι διαστίζεται από τα μάτια/ που φωσφορίζουν απειλητικά/ σ’ αποστάσεις απροσδιόριστες/ έρπουν αθόρυβα σώματα. Το πρωί θ’ αναδυθώ στο φως/ σπαραγμένος.
Αυτή η ανάδυση στο Φως δεν είναι σαν προέκταση του μύθου της Μινωικής Αριάδνης (8), η ανάδυση – ανοιξιάτικου μπουμπουκιού από τη χειμερία νάρκη και εδώ είναι το μεγαλείο του ποιήματος που το φαινομενικά μαύρο σκοτεινό ποίημα, με έναν στίχο στο τέλος γίνετα Φωτεινό, ελπιδοφόρο. Και είναι αυτή η σπουδαία γραφή της πρωταρχικής εναυσματικής ανάδυσης του πολιτισμού στο «εν αρχή ην ο λόγος» που δίνει και παίρνει από τις άλλες Τέχνες ιδιαίτερα στη μετα μοντέρνα εποχή όπου η κυρίαρχη ιδέα, το μήνυμα και η κοινωνική αναγκαιότητα επιβάλλονται της μορφής. Θυμάμαι το εγχείρημα του Γιόζεφ Μπόις το 1972 στο Κάσελ της Γερμανίας να φυτέψει 7.000 βελανιδιές ως εικαστικό έργο!! προεκτείνοντας το ήδη μεγάλο πάρκο της πόλης (9). Στην ιδιαίτερη ποιητική συλλογή ου παρουσίασα πέρσι τον Ιανουάριο στα Χ.Ν., «μεταφορές του απογεύματος» του Γιάννη Φίλη ένα έργο μ’ έντονες οικολογικές προεκτάσεις, επιλέγω απ το επίκαιρο «Αμαζόνιος» (10)… πάνω απ τον κυματισμό της κανέλας/ παγιδευμένης στη σκιά του σιδερόδεντρου/ και τα μυρμήγκια σε παράταξη/ τα φύλλα κόβουν του δέντρου αδιάκοπα,/ τα επιστρέφουν σαν σημαία στη γη…».
ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΣΤΗν ΑΜΠΕΛΙΚΑΚΗ
Είχα την τύχη να μου εμπιστευτεί πριν από 28 χρόνια περίπου η αείμνηστη Αργυρώ Χελιουδάκη – Αμπελικάκη την έφηβη Αυγή Αμπελικάκη, σημερινή άξια ζωγράφο και δασκάλα ζωγραφικής, για τα προπαρασκευαστικά μαθήματα σχεδίου. Τότε γνώρισα μια απλή γυναίκα, έναν σπουδαίο άνθρωπο, που νοιαζόταν να σπουδάσει –και αισθητικά- τις κόρες της. Μόνιμη ενασχόληση της οι υπέροχοι λουλουδιών μπαξέδες και στο χωριό της τις Στέρνες, αλλά και στη γραφική ανηφορίτσα της Αμπεριάς. Αντί για τα δικά μου λουλούδια στη μνήμη της, αφιερώνω αυτό το κείμενο και μερικούς στίχους από τις «αμμογραφίες» κοντογείτονά της στον Κατσαμπά, Γρηγόρη Γ. Γεωργουδάκη. Η Βίλα Πολογιώργη δίπλα τους, ανα σηματοδοτούσε.
«…τα παλιά σπίτια/ τα αφήσαμε να οξειδώνονται/ (λαξευμένες ιστορίες και μυρωδιές και/ ήχους στ ‘ανώφλια)/ Άγνωστος στις πόρτες τις ρυτιδιασμένες Ξένοι στις παραλίες τις παιδικές/ Βατόμουρα και μούρα/ ξεχασμένα εποχούμενοι ξεχυνόμαστε/ από κτήριο σε κτήριο/κυνηγημένοι απ’ τα βήματά μας/ ξένοι στο χώρο μας…».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Τρίπτυχο ποίημα με ήρωες διαφορετικά ιστορικά πρόσωπα, όπως ο Γερμανος ζωγράφος Ματτία Γκρύνεβαλντ (1474-1528) εκδ. Άγρα, μετάφραση Γ. Καλιφατίδης.
(2) Θυμήθηκα τον περίφημο πίνακα του Πήτερ Μπρίγκελ «ο θρίαμβος του θανάτου».
(3) Αφού δεν αντιμετωπίζουν την ποίηση σαν συγκοινωνούντα δοχεία με τις άλλες Τέχνες που τις συνδέει όλες ο υφολογικός προσδιορισμός και η εκλεκτική πλέον προσέγγιση των γλωσσών στην υπηρεσία του Ανθρώπου.
(4) Οι «Αόρατες πόλεις», εκδ. Καστανιώτη, μεταφρασμένο απ’ τον αείμνηστο φίλο Ανταίο Χρυσοστομίδη (αφιέρωμα σε επόμενο κείμενο).
(5) Οδυσσέας Ελύτης, «Δεύτερη Γραφή», εκδ. Ίκαρος 1976, ο μεγάλος νομπελίστας ποιητής δεν μεταφράζει, μεταγράφει όπως λέει ο ίδιος τους αγαπημένους του, Λωτρεαμόν, Ρεμπώ, Ζουβ, Ελυάρ, Ουγγαρέτι, Λόρκα, Μαγιακόφσκι.
(6) Μαλντορόρ 4 Ασματα. Θυμάμαι τη στεντόρια φωνή του Κ. Καστανά να το αποδίδει το 1978 στο 3ο πρόγραμμα της ΕΡΤ.
(7) Το φετινό όσκαρ κινηματογράφου πήγε στο δημιουργό του Spotlight που απεκάλυψε “τα μαύρα σεντόνια όργανα” της (Καθολικής) εκκλησίας.
(8) Αριάγνη σημαίνει αγνότατη στη Κρήτη η Αριάδνη ονομάζουν και Αρίδηλα, που σημαίνει την ιδιαίτερα φωτεινή, λένε ότι συσχετιζόταν με τη θεά φύση, που γεννιέται και πεθαίνει κατα τη διάρκεια του έτους, συνηγορούν, οι τελεστές στην Κνωσό…
(9) Το 1987 που επισκέφτηκα τη μεγαλύτερη εικαστική έκθεση του κόσμου τα περίφημα “ντοκουμέντα” στο Κασέλ είδα τις περίφημες βελανιδιές του Μπόις.
(10) Στο ίδιο ποίημα ο Φίλης με σαρκαστική, αφυπνιστική ειρωνία στιχουργεί.
…Και ο πρόεδρος είπε δώστε τη γη στις εταιρείες πετρελαίου γιατί αυτές γνωρίζουν πως να ρευστοποιήσουν τα είδη καλύτερα δείξετε στους Ιθαγενείς τη νέα γλώσσα της ανάπτυξης κοινότοπη τετριμμένη αδίσταχτη…
Προφανώς αναφέρεται στον πρόεδρο του Εκουαδόρ Κορέα και το παζάρι που έκανε για να πάρει χρηματοδοτήσεις σωτηρίας από τους μεγάλους (υπόθεση Γιουσουνί – ομάδα του Ρόκε) αφού κατέστρεψε με τις εξορύξεις μέρος του Αμαζονίου.
