Η Κρήτη υπήρξε το προπύργιο του βενιζελισμού και της δημοκρατικής παράταξης. Το προπύργιο αυτό διατηρείται έως και σήμερα, αφού με την πάροδο των ετών έχει πάρει τη μορφή παράδοσης και καθήκοντος.
Αυτό δεν σημαίνει, όμως, οτι δεν υπήρξαν και αντιβενιζελικές προσωπικότητες στο νησί. Αν και μειοψηφούσαν στα χρόνια που ζούσε ο Ελ.Βενιζέλος, δεν δίστασαν να αντιταχθούν και να διαχωρήσουν τη θέση τους απο την πλειοψηφία των κατοίκων της μεγαλονήσου, που ήταν πιστοί οπαδοί και ακόλουθοι του.
Σ’ αυτό το άρθρο θα εστιάσουμε εν συντομία σε δύο πρόσωπα που κατάγονται από το Νομό Χανίων, θα σημειώσουμε τους λόγους για τους οποίους διαφώνησαν με τον Ελ. Βενιζέλο και το κόμμα του, αλλά και θα καταγράψουμε τη σημαντική προσφορά και δράση τους στα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, που απασχολούσαν τη γενιά τους.
ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΣ
Ας ξεκινήσουμε με τον Μανούσο Κούνδουρο: “Ο Μανούσος Κούνδουρος γεννήθηκε στη Χώρα Σφακίων το 1860 και πέθανε στην Αθήνα το 1933. Γιός του αγωνιστή Ρούσου Κούνδουρου. Πτυχιούχος Νομικής Σχολής Αθηνών (1891). Πρωτοδίκης Βάμου. Εμπνευστής της πλήρους αυτονομίας της Κρήτης και απο τους πρωτεργάτες της πραγματοποίησης του Κινήματος της Μεταπολίτευσης στην Κρήτη (1895-1898). Μετά την άφιξη του Υπάτου Αρμοστή βασιλόπαιδος Γεωργίου υπήρξε ένας από τους πρώτους πέντε υπουργούς (συμβούλους) Εσωτερικών (1899-1902), Οικονομικών (1904-1907).(…). Μετά την Ένωση εκλέχθηκε (αντιβενιζελικός) βουλευτής Ρεθύμνης (1915-1917) και αντιτάχθηκε στο Κίνημα της Θεσσαλονίκης (1916). Απελάθηκε από την Κρήτη κατά το διάστημα 1917-1920. Το 1922 επι κυβερνήσεως Τριανταφυλλάκου διετέλεσε Γενικός Διοικητής Κρήτης. Αντικαταστάθηκε μετά την έκρηξη της επανάστασης του 1922. Το 1926 διορίστηκε ξανά Γενικός Διοικητής Κρήτης (στην κυβέρνηση Θ. Παγκάλου). Εξέδωσε το “Ημερολόγιο” της επαναστατικής δράσης του στην Κρήτη ( Αθήνα 1921)”1
Η σύγκρουση Βενιζέλου – Κούνδουρου ξεκινάει στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Κούνδουρος αρχίζει να αναδεικνύεται σε σπουδαίο πολιτικό πρόσωπο που ενασχολείται με το ”καυτό” ζήτημα της απελευθέρωσης της Κρήτης από τον Οθωμανικό ζυγό. Φιλοδοξούσε να είναι ο διαχειριστής του Κρητικού ζητήματος λόγω και των επαφών που είχε με τις ξένες δυνάμεις και κυρίως την Αγγλία. Από τους πρωτεργάτες της Μεταπολιτευτικής επανάστασης έκρινε ότι η Κρήτη έπρεπε να περάσει από ένα στάδιο αυτονομίας, αφού οι προηγούμενες επαναστάσεις δεν κατάφεραν ούτε, αφ’ ενός μεν να φέρουν την απελευθέρωση και άρα την ένωση, ούτε, αφ’ ετέρου, να πείσουν τον ξένο παράγοντα προς αυτήν την κατεύθυνση.2 Το καθεστώτος της αυτονομίας, ίσως, ήταν για όλες τις πλευρές μια μέση λύση.
Αυτή η οπτική έφερε τη σύγκρουση μεταξύ των δύο ανδρών. Σύμφωνα με τον Ν. Παπαδάκη3 ο Βενιζέλος πίστευε ότι : “Η Κρήτη δεν έπρεπε να συμφωνήσει αμέσως με τις προτάσεις των Δυνάμεων. Έπρεπε να διαπραγματευθεί και να πετύχει καλύτερη δυνατή λύση. Σε κάθε περίπτωση , πίστευε (ο Βενιζέλος) ότι ήταν ηθικά και πολιτικά ανεπίτρεπτο την ώρα που διεξαγόταν οι ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις για τη σύναψη ειρήνης , η Κρήτη να σπεύσει να αποδεχθεί ενα πολίτευμα που πόρρω απέχει από την πραγματική αυτονομία.” Η διαμάχη των δύο ανδρών συνεχίζεται με αμείωτη ένταση καθόλη τη διάρκεια των διεργασιών και των γεγονότων, που οδήγησαν στην αυτονομία, όπως και κατα τη διάρκεια αυτής.
Στα χρόνια του Διχασμού ο Κούνδουρος θα σταθεί στο πλευρό του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Θα αποτελεί ένα ισχυρό έρεισμα και σύμμαχο του θρόνου στο κέντρο του βενιζελισμού. Θα είναι από εκείνους που θα υπογράψουν προκήρυξη προς το λαό των Χανίων για αντίσταση στο Κίνημα της Θεσσαλονίκης. 4
Αξιοσημείωτο είναι ότι προχώρησε και σε προετοιμασία αντεπανάστασης στην Κρήτη, ζητώντας οικονομική και στρατιωτική στήριξη από το θρόνο. Η προσπάθεια δεν υλοποιήθηκε, διότι ο Κούνδουρος φεύγοντας από τα Χανιά με κατεύθυνση προς τα ορεινά, συνελήφθη στο δρόμο της Σούδας. Ο Κούνδουρος ασκούσε επιρροή και διέθετε ικανότητες, τις οποίες γνώριζε ο Βενιζέλος και θα αποτελούσε κίνδυνο για την επικράτηση του Κινήματος της Εθνικής Άμυνας.
Θα ολοκληρώσουμε με την άποψη του Ν. Παπαδάκη στη βιογραφία που προαναφέραμε:“…Είχε την ατυχία (ο Κούνδουρος), όπως και άλλοι πολιτικοί της Κρήτης, να βρεθεί στο δρόμο του Βενιζέλου . Υπό άλλες προϋποθέσεις ίσως να αναδεικνυόταν σε πρωταγωνιστή της κρητικής και εν συνεχεία της ελληνικής πολιτικής ζωής. Οι πολιτικές του επιλογές όμως , όπως και η αντιπαλότητα του προς τον Βενιζέλο τον οδήγησαν σταδιακά στο περιθώριο”.
ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ
Συνεχίζουμε με τα βιογραφικά στοιχεία του Αριστομένη Μητσοτάκη που μας παραθέτει ο Δ. Δημητράκος5 στο βιβλίο του: “O Αριστομένης Μητσοτάκης γεννήθηκε στα Χανιά το 1884. Σπούδασε στην Αθήνα Νομικά και Πολιτικές Επιστήμες. Πήρε μέρος στο Βαλκανικό Πόλεμο το 1912 ως εθελοντής στο 1ο Σύνταγμα Αθηνών. Υπήρξε αμετακίνητος αντιβασιλικός, και μετά την πτώση του Βενιζέλου το 1920, άσκησε πολεμική απο τις στήλες του “Κήρυκος” κατά του Κωνσταντινικού Καθεστώτος”. Εν συνεχεία ο συγγραφέας αναφέρει οτι ο Αριστομένης φυλακίζεται εξαιτίας αυτης της πολεμικής στο Φιρκά και αποφυλακίζεται μετά το Κίνημα του 1922.Πολιτεύεται για πρώτη φορά το 1923 με δικό του συνδυασμό και εκλέγεται πληρεξούσιος (βουλευτής) των Χανίων. Αναλαμβάνει το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας το 1924 επι Αλ.Παπαναστασίου, ενώ στις εκλογές της 7ης Νοεμβρίου του 1926 εξελέγη βουλευτής και Γ΄αντιπρόεδρος της Βουλής. Τέλος ηταν μπροστάρης στο Κίνημα του 1938 κατά του μεταξικού καθεστώτος. Εξέδιδε την εφημερίδα “Ηχώ της Κρήτης”. Απεβίωσε στην Κύπρο το 1941 εξόριστος.
Κατά τον Δ.Δημητράκο:“Η διαφωνία του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο πιθανόν να έχει τις απαρχές της στη διάθεση του Αριστομένη να αμφισβητήσει τη διαδοχή του Βενιζέλου στην πολιτική κληρονομιά του γερο-Κωστή Μητσοτάκη”. Στην αφήγηση που παραθέτει απο τον Κώστα Μητσοτάκη τονίζεται: “Είναι γεγονός ότι υπάρχει ένα είδος ανταγωνισμού μεταξύ της οικογένειας μου και της οικογένειας Βενιζέλου (…) ο Αριστομένης είχε πάει με τον Παπαναστασίου. Κινήθηκε όμως πάντα στα όρια των Φιλελευθέρων. Δεν πήγε με τη Δεξιά. (…) Πολιτευόταν όμως στα Χανιά εναντίον του Βενιζέλου με αποτέλεσμα η πολιτική σταδιοδρομία του να είναι μια τραγωδία. Από τότε που πήγε εναντίον του Βενιζέλου εξελέγη μόνο μια φορά Γερουσιαστής..”
Ο Γεώργιος Στεφανάκης6 σημειώνει: “ Επικαλέσθηκε τη διαδοχή του Κωστή Μητσοτάκη. (ενν.ο Αριστομένης) Ανέταξε στο Βενιζέλο ότι ήταν απλώς γαμπρός στην οικογένεια (Μητσοτάκη)”ενώ παρακάτω προσθέτει :“Οι σχέσεις βελτιώθηκαν αργά, μετά το 1930. Η σύγκρουση με τον Αριστομένη ψύχρανε τις σχέσεις Βενιζέλου με την οικογένεια Μητσοτάκη”. Διατυπώνει,επισης, την άποψη οτι “Ο Αριστομένης παρεγνώρισε το κρίσιμο. Ότι δηλαδή ο Βενιζέλος αφετηριακά στηρίχθηκε στον πατέρα του, στον γερο-Κωστή. Όμως στην συνέχεια έβγαλε φτερά δικά του. Και ήταν αυτά τεράστια”.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ….
Ενας μελετητής θα μπορούσε να επισυνάψει και άλλες πληροφορίες γι’ αυτά τα πρόσωπα. Ο σκοπός του άρθρου αυτού είναι να παραθέσει μια συνοπτική ενημέρωση για τις μορφές αυτές, αλλά και να αποδείξει ότι ο Νομός Χανίων έχει επιδείξει ιστορικά πρόσωπα ακόμα και αντιβενιζελικά.
Ενδεχομένως -όπως μπορούμε να συμπεράνουμε- η προσωπική τους διαφορά με το μεγάλο πολιτικό, η εσφαλμένη αντίληψη της πολιτικής πραγματικότητας της Κρήτης, αλλα και οι λάθος υπολογισμοί και πρακτικές να μη τους είχαν τοποθετήσει στα “ψιλά γράμματα” της ιστορίας .
Κατάγονταν από ιστορικές, πολιτικές και επαναστατικές οικογένειες, είχαν λάβει πανεπιστημιακή παιδεία (προτέρημα για λιγοστές αστικές οικογένειες εκείνα τα χρόνια), διακατέχονταν από αγάπη για την ελευθερία , μεγάλη γενναιότητα , φιλοπατρία. αλλά και έντονη επιμονή, που τους οδηγούσε σε στείρα αδιαλλαξία. Γι’ αυτό επέλεξαν να εισχωρήσουν στο “καμίνι” της πολιτικής, προσπαθώντας να δημιουργήσουν τους δικούς τους οπαδούς και τη δική τους ιδεολογία.
Αυτοί οι άνθρωποι, παρά τις επιμέρους λανθασμένες επιλογές τους, προγενέστερες ή μεταγενέστερες, συνέδραμαν στην πρόοδο και στην απελευθέρωση της Κρήτης. Η περίοδος της αυτονομίας που ήθελε ο Κούνδουρος ήταν απαραίτητη τη δεδομένη συγκυρία, όπως φάνηκε, για να οδηγήσει στην Ένωση, όπως εξ ίσου ορθή ήταν και η θέση του Βενιζέλου για περισσότερες εγγυήσεις και δικαιωμένη η επιμονή του για μη ύπαρξη Οθωμανικών στρατευμάτων στο αυτονομημένο νησί. Ο Δήμος Χανίων ως ένδειξη ευγνωμοσύνης έδωσε σε έναν από τους κεντρικούς δρόμους του το όνομα του Μ.Κούνδουρου.
Ο Αριστομένης Μητσοτάκης υπήρξε από τους εμπνευστές του Κινήματος του 1938 (Κίνημα Χανίων), μαζί με άλλους επιφανείς χανιώτες, το οποίο αν και απέτυχε, ήταν το μόνο που ξέσπασε στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας. Αυτό μας φανερώνει ότι το πάθος για δημοκρατία και αντίσταση δεν σίγησε στο κάστρο της βενιζελικής παράταξης.
Αυτές οι πολιτικές παρουσίες μας υπενθυμίζουν ότι στα Χανιά υπήρξε μία δυναμική , μορφωμένη και δραστήρια αστική τάξη και κοινωνία που δεν απώλεσε το κρητικό της ταπεραμέντο. Θα μπορούσαμε άραγε να το πούμε και σήμερα ; Και αν ναι, σε ποιό μέτρο και βαθμό ισχύει;
