«Η τέχνη έχει τη µοναδική ικανότητα να διεγείρει τις αισθήσεις και τα συναισθήµατα, δηµιουργώντας χώρο για βαθύτερη σκέψη και προβληµατισµό», λέει στις “διαδροµές” η διακεκριµένη γλύπτρια, Αντωνία Παπατζανάκη.
Η Αντωνία Παπατζανάκη ζει και δηµιουργεί στη Νέα Υόρκη και αυτές τις ηµέρες βρίσκεται στα Χανιά καθώς συνεχίζεται η έκθεσή της µε τίτλο: «Breathlines» («Μονοπάτια Αναπνοής»), έως τις 3 Οκτωβρίου στο ΚΑΜ. Η ίδια έχει πάνω από εκατό οµαδικές και ατοµικές εκθέσεις στο ενεργητικό της σε Ευρώπη, Αµερική και Ασία.
Μιλήστε µας για τη διαδροµή σας από τα Χανιά έως τη Νέα Υόρκη.
Η διαδροµή µου από τα Χανιά έως τη Νέα Υόρκη ήταν γεµάτη καλλιτεχνικές αναζητήσεις και προσωπικές προκλήσεις. Κάθε βήµα αυτής της πορείας ήταν για µένα µια εξερεύνηση της δηµιουργικής µου δραστηριότητας, που εξελίσσεται συνεχώς µέσα από πολιτισµικές αλληλεπιδράσεις και διαφορετικά περιβάλλοντα.
Μεγάλωσα στο κέντρο των Χανίων, αλλά λόγω του ανθρώπινου µεγέθους της πόλης, είχα πάντα επαφή µε τη φύση και το φως, πράγµα που επηρέασε τα πρώτα πρωτόλεια έργα µου καθώς ζωγράφιζα από παιδί. Όπως πολλά νεαρά παιδιά της επαρχίας, έφυγα στα 18 µου για να σπουδάσω στην Αθήνα, όπου αρχικά παρακολούθησα µια σχολή κεραµικής. Εκεί ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή µε τον όγκο, µια εµπειρία που µου άνοιξε εντελώς νέους ορίζοντες, καθώς η καλλιτεχνική εκπαίδευση στη δευτεροβάθµια βαθµίδα τότε ήταν αρκετά περιορισµένη. Αυτή η εµπειρία µε οδήγησε να επιλέξω τη γλυπτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, που ήταν τότε µοναδική στην Ελλάδα, όπου µαθήτευσα δίπλα στους Γιώργο Νικολαΐδη και Θόδωρο Παπαγιάννη, αποκτώντας σταθερές βάσεις στη γλυπτική. Από τότε, η ενασχόλησή µου µε το φως σαν υλικό γλυπτικής άρχισε να γίνεται κεντρικό στοιχείο της δουλειάς µου, κάτι που αποτυπώθηκε στις πρώτες συµµετοχές µου σε εκθέσεις. Με πρόταση του γλύπτη Χρήστου Καπράλου, έλαβα την υποτροφία Herder-Studienstipendium του ιδρύµατος F.V.S. zu Hamburg και σπούδασα στη Βιέννη, όπου είχα την τύχη να µαθητεύσω στο εργαστήριο του σπουδαίου γλύπτη Wander Bertoni, ο οποίος µε ενθάρρυνε να συνεχίσω να δουλεύω µε φως. Μετά από περίπου δέκα χρόνια δουλειάς στην Αθήνα, µε αρκετές εκθέσεις και δηµόσια έργα, αποφάσισα να µετακοµίσω στη Νέα Υόρκη, όπου µε υποτροφία του ΙΚΥ ολοκλήρωσα το Master of Fine Arts στο Pratt Institute, µε επιβλέποντα τον εξαιρετικό καθηγητή Robert Zakarian. Στη Νέα Υόρκη βρήκα έναν χώρο γεµάτο ερεθίσµατα, που µε έφερε σε επαφή µε τις σύγχρονες παγκόσµιες τάσεις στην τέχνη, ωθώντας µε να συνεχίσω την εξέλιξη της δουλειάς µου και τον πειραµατισµό µε νέα υλικά και τεχνικές, καθώς και να συνδεθώ µε ένα διεθνές κοινό. Είναι µια πόλη όπου η πολυπολιτισµικότητα και η κινητικότητά της δηµιουργούν έναν καλλιτεχνικό κόµβο, ενθαρρύνοντας τον διάλογο και τη συνεργασία µεταξύ δηµιουργών από όλο τον κόσµο.
•Ποιες είναι οι πιο σηµαντικές στιγµές στην καριέρα σας µέχρι σήµερα;
Με πάνω από εκατό οµαδικές και ατοµικές εκθέσεις στο ενεργητικό µου σε Ευρώπη, Αµερική και Ασία, είναι δύσκολο να αποτιµήσω τη σηµασία κάθε µιας, καθώς τις εντάσσω σε µια συνεχή διαδικασία δηµιουργίας. Κάποιες από τις πιο σηµαντικές στιγµές στην καριέρα µου ήταν όταν είχα την ευκαιρία να εκθέσω τα έργα µου σε διεθνές επίπεδο και να συνεργαστώ µε σηµαντικούς πολιτιστικούς οργανισµούς. Η µετακόµισή µου στη Νέα Υόρκη αποτέλεσε καθοριστικό σηµείο στην πορεία µου, καθώς έφερε το έργο µου σε επαφή µε ένα πολύ µεγαλύτερο κοινό.
Από τις πιο πρόσφατες ατοµικές εκθέσεις µου, θα ανέφερα βεβαίως την έκθεση «Breathlines» που εξελίσσεται τώρα στο ΚΑΜ και την «Απειροελάχιστοι Σχηµατισµοί» στη Donopoulos International Fine Arts, στη Θεσσαλονίκη, φέτος το 2024. Επίσης, την έκθεση «Microscopies» στο Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη και την «Cellular» στο Μουσείο Ηρακλειδών, στην Αθήνα, το 2019, καθώς και την συγκινητική για µένα έκθεση «Φωτοµετρίες» στη ∆ηµοτική Πινακοθήκη Χανίων, το 2018-2019. Η έκθεση «Stratifications» στο John Jay College for Criminal Justice στη Νέα Υόρκη, το 2016, ήταν επίσης σηµαντική για την πορεία µου. Θα ήθελα επίσης να αναφέρω και την πρώτη µου µουσειακή έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Ρέθυµνο, το 2010.
Ένα από τα µεγάλα ορόσηµα ήταν η δηµιουργία της φωτεινής εγκατάστασης «Αγορά» στο Battery Park το 2000-2001, που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος Temporary Public Art της Νέας Υόρκης και υπολογίζεται ότι την έβλεπαν χιλιάδες επισκέπτες καθηµερινά. Επιπλέον, καθώς βρισκόταν πολύ κοντά στους ∆ίδυµους Πύργους, προσέφερε υποστήριξη µε το φως της στους στρατιώτες και πυροσβέστες που είχαν εγκατασταθεί στο Battery Park κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων αναζήτησης επιζώντων στα χαλάσµατα µετά την πτώση τους.
Μια άλλη σηµαντική στιγµή στην πορεία µου ήταν το έργο «Thank You for My Breaths!», που πραγµατοποιήθηκε µε την υποστήριξη του New York Foundation for the Arts. Αποτελούνταν από δώδεκα ψηφιακά έργα τέχνης, τα οποία προβάλλονταν µέρα-νύχτα για έναν µήνα (Οκτώβριος 2021) σε οθόνες στάσεων λεωφορείου σε κοµβικά σηµεία του Μανχάταν.
Εν γένει, θεωρώ σηµαντικές τις παρεµβάσεις στο δηµόσιο χώρο. Για αυτόν τον λόγο, θεωρώ εξίσου σηµαντικές τις βραβεύσεις µου σε διεθνείς και πανελλήνιους διαγωνισµούς για τη δηµιουργία δηµόσιων έργων. Η δηµόσια τέχνη παίζει σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση του ιστορικού, κοινωνικού, πολιτιστικού και αισθητικού τοπίου. Επιπλέον, θεωρώ σηµαντικές τις δηµόσιες εγκαταστάσεις µου στην Ελλάδα, όπως το γλυπτό «Φάρος» στον σταθµό του µετρό στα Κάτω Πατήσια στην Αθήνα, ή και το Μνηµείο στη µνήµη των θυµάτων του ΕΓ/ΟΓ «Ηράκλειον», εδώ στα Χανιά, καθώς ήταν έργα που µου έδωσαν µεγάλη ικανοποίηση, γιατί συνδυάζουν την τέχνη µε την καθηµερινότητα των ανθρώπων.
Επίσης αξιολογώ πολύ σηµαντική την συµπερίληψη των έργων µου σε αξιόλογες συλλογές και ιδρύµατα, όπως στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Αθήνας, στο Μουσείο Βορρέ, στην Συλλογή της Οικογένειας Κοπελούζου, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, στο Αµερικανικό Κολέγιο Ελλάδας, στο Μουσείο Ηρακλείου και στην ∆ηµοτική Πινακοθήκη Χανίων.
Η νέα σας έκθεση, αυτό το διάστηµα στα Χανιά, αφορά την κλιµατική κρίση. Τι παρουσιάζετε στην έκθεση αυτή;
Η έκθεσή µου, µε τίτλο «Breathlines» («Μονοπάτια Αναπνοής»), που πραγµατοποιείται στο ΚΑΜ µε την επιµέλεια του ιστορικού τέχνης Χριστόφορου Μαρίνου, προσεγγίζει το καίριο ζήτηµα της περιβαλλοντικής κρίσης, εστιάζοντας στον ζωτικό ρόλο των φυτών για την ύπαρξη µας και την οικολογική ισορροπία του πλανήτη. Στην έκθεση παρουσιάζονται τριάντα έξι ελαιογραφίες µικρής κλίµακας και δύο φωτεινά γλυπτά από τη σειρά Structural («∆οµικό»). Περιλαµβάνει επίσης µια φωτεινή εγκατάσταση µε τίτλο Vital Lace («Ζωτική ∆αντέλα»), η οποία αποτελείται από οκτώ µεγάλης κλίµακας επίτοιχα γλυπτά από ανοξείδωτο χάλυβα κοµµένο µε λέιζερ, πλεξιγκλάς και φως. Επιπλέον, παρουσιάζεται ένα βίντεο µε ψηφιακά έργα από τη σειρά Xylem.
Αντλώντας έµπνευση από τη βιολογία, δηµιουργώ έργα που εξερευνούν τα µονοπάτια της αναπνοής — τις κυτταρικές δοµές και τη ροή οξυγόνου — από τα φυτά στους ανθρώπους. Οι ελαιογραφίες της σειράς Structural και η ψηφιακή σειρά Xylem αντλούν έµπνευση από εικόνες µικροσκοπίων των εσωτερικών δοµών που χρησιµοποιεί η φύση για να δηµιουργήσει πολυπλοκότητα και ζωή. Στη σειρά Vital Lace παρουσιάζεται ο φυτικός ιστός, όπου δηµιουργείται η ζωή καθώς τα ανόργανα υλικά και το νερό µεταφέρονται και µεταµορφώνονται τελικά σε οργανικά στοιχεία. Τα φωτεινά γλυπτά Vital Lace και Structural χρησιµοποιούν αδιαφανή και ηµιδιαφανή υλικά που επιτρέπουν τη διάχυση και µετάδοση του φωτός, δηµιουργώντας µια δυναµική αλληλεπίδραση µεταξύ του έργου τέχνης και της αρχιτεκτονικής του περιβάλλοντός του.
Τα γλυπτά µου εκπέµπουν φως, το οποίο διαχέεται στον εκθεσιακό χώρο, τονίζοντας τη σηµασία του φωτός για την ύπαρξη της ζωής. Η σταθερή λάµψη του τεχνητού φωτός των γλυπτών συνοµιλεί µε το κυµαινόµενο φυσικό φως, αλλάζοντας την αντίληψη τόσο των έργων όσο και του περιβάλλοντος καθώς µεταβάλλεται το ηλιακό φως και οι καιρικές συνθήκες. Με αυτόν τον τρόπο, οι θεατές βιώνουν µια έντονη εµπειρία που προκαλεί και τροφοδοτεί τη σκέψη για το πως τοποθετούν τον εαυτό τους σε αυτό το συνεχώς µεταβαλλόµενο περιβάλλον, στην συνεχή ροή του κόσµου.
Πιστεύετε ότι η τέχνη µπορεί να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία σε προβλήµατα της εποχής µας;
Απόλυτα. Η τέχνη έχει τη µοναδική ικανότητα να διεγείρει τις αισθήσεις και τα συναισθήµατα, δηµιουργώντας χώρο για βαθύτερη σκέψη και προβληµατισµό. Μέσω της τέχνης, οι θεατές µπορούν να εµπνευστούν και να δουν τα πράγµατα από νέα οπτική γωνία, γεγονός που µπορεί να συµβάλει στην ευαισθητοποίηση και, ενδεχοµένως, να εµπνεύσει δράση. Η τέχνη µπορεί να καλλιεργήσει συνειδητότητα και να βοηθήσει στη διαµόρφωση µιας συλλογικής ευθύνης απέναντι στα σύγχρονα προβλήµατα της ανθρωπότητας.
Στην προκειµένη διοργάνωση, µε γενικό τίτλο «Thank You for My Breaths» (Ευχαριστώ για τις αναπνοές µου), περιλαµβάνονται η έκθεσή µου «Breathlines», ένα στρογγυλό τραπέζι συζήτησης και ένα εκπαιδευτικό πρόγραµµα.
Το επιστηµονικό στρογγυλό τραπέζι µε τίτλο «Κλιµατική Κρίση: Τα Χρόνια της Αφόρητης Ζέστης» πραγµατοποιήθηκε ήδη στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου, µε συντονίστρια τη ∆ρ. Νίνας Φραγκοπούλου. Στη συζήτηση συµµετείχαν οι επιστήµονες Γιάννης Φίλης, Πέτρος Λυµπεράκης, Γιώργος Καραµπουρνιώτης και Νίνα Φραγκοπούλου, οι οποίοι ανέλυσαν τις επιπτώσεις της χρήσης ορυκτών καυσίµων στο παγκόσµιο οικοσύστηµα, τον ρόλο των φυτών και τις αλληλεπιδράσεις της κλιµατικής κρίσης µε τη γεωργία, τη σχέση του ανθρώπου µε τη φύση, καθώς και τη σύνθεση τέχνης µε τις περιβαλλοντικές επιστήµες. Στη συνέχεια ακολούθησαν ερωτήσεις και ενδιαφέρουσα συζήτηση σχετικά µε τους τρόπους µε τους οποίους µπορούµε να συµβάλλουµε στην προστασία του περιβάλλοντος. Η εκδήλωση έχει βιντεοσκοπηθεί και είναι σε επεξεργασία από την οµάδα του Φωτόπολις – Χανιά. Επιπλέον, σε συνδυασµό µε την έκθεση λειτουργεί εκπαιδευτικό πρόγραµµα που επιµελείται η Νίνα Φραγκοπούλου µε τίτλο «Κύτταρο & Φως: Πηγή Ζωής και Έµπνευσης» και συντονίζει η Άννα Νεµπαυλάκη, ειδική συνεργάτιδα του ∆ηµάρχου Χανίων σε θέµατα παιδείας.
Οι επισκέπτες της έκθεσης έχουν την ευκαιρία να παραλάβουν φυτά της τοπικής χλωρίδας µε τη δέσµευση να τα φροντίσουν, δηµιουργώντας µια άµεση σύνδεση µεταξύ τέχνης και περιβάλλοντος. Μέσω αυτών των δράσεων, η τέχνη επιβεβαιώνει ότι µπορεί να είναι διαδραστική και να διαδραµατίζει έναν ενεργό ρόλο στη διαµόρφωση της κοινωνικής συνείδησης και στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής ευαισθησίας που είναι απαραίτητη στην εποχή µας.
