Antonio και Piero del Pollaiuolo “Το Μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού”, 1475, Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη

O Αντόνιο και ο αδερφός του, Πίερο Πολλαγιόλο, ήταν όπως μαρτυρά και το επίθετό τους γιοί ενός ταπεινού εμπόρου πουλερικών και κατέχουν μια περίοπτη θέση στην ιστορία της τέχνης ως σημαίνοντες εκφραστές τού πνεύματος της Φλωρεντινής Αναγέννησης. Η κοινή τους καλλιτεχνική πορεία θα κορυφωθεί, όταν τα δύο αδέρφια θα λάβουν την άκρως τιμητική πρόσκληση να πάνε στη Ρώμη, για να διεκπεραιώσουν την παραγγελία για τη δημιουργία των χάλκινων ταφικών μνημείων των παπών Σίξτου Δ’ και Ιννοκέντιου Η’. Επιλογή όχι τυχαία, καθώς ο Πίερο και ο Αντόνιο εκτός από έξοχοι ζωγράφοι είχαν υπάρξει και άριστοι γνώστες της τέχνης της μεταλλοτεχνίας, με κατεξοχήν πεδίο εξειδίκευσης τις χάλκινες απομιμήσεις σε μικρή κλίμακα διασήμων αρχαίων ρωμαϊκών αγαλμάτων, που προορίζονταν ως επί το πλείστον για να κοσμήσουν τα σπουδαστήρια (Studioli) του εύρωστου οικονομικά, φιλότεχνου αγοραστικού κοινού τους. Τα δύο αδέρφια, ζούσαν και δρούσαν σε μια εποχή ζωηρών καλλιτεχνικών αναζητήσεων, γεγονός που έμελλε να αφήσει το στίγμα του στις πιο καινοτόμες συνθέσεις τους. Το “Μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού”, που προοριζόταν να κοσμήσει το βωμό του Ορατορίου της ομώνυμης εκκλησίας στη Φλωρεντία, αποτελεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα των καινοτόμων διαθέσεων των δημιουργών του. Αφενός επιχειρείται μια συνειδητή ρήξη με την παράδοση όσον αφορά το καλλιτεχνικό μέσο, καθώς οι καλλιτέχνες αποποιούνται την πάγια για τέτοιου είδους παραγγελίες υιοθέτηση της μορφής του πολύπτυχου με το έντεχνο γοτθικό πλαίσιο και επιλέγουν αντίθετα τη ζωγραφική με λάδι πάνω σε ένα ορθογώνιο κομμάτι ξύλου καρυδιάς. Η νέα, πρωτοπόρος αυτή τεχνική που έμελλε να γνωρίσει μεγάλη απήχηση ιδιαίτερα στην περιοχή της Βενετίας είχε εισαχθεί στην Ιταλία από τις χώρες του Βορρά. Oπως είναι εύλογο ωστόσο, ο Πιέρο και ο Αντόνιο στην πρώιμη αυτή φάση πειραματισμού με τη νέα αυτή ζωγραφική τεχνική δε φαίνεται να κατείχαν άριστα τα μυστικά της, γεγονός που καθίσταται σαφές από την κάπως βιαστική χρωματική επίστρωση, που ποιοτικά απέχει αρκετά από αντίστοιχα παραδείγματα της Φλαμανδικής ζωγραφικής σχολής. Αφετέρου το έργο μάς προδίδει το έντονο ενδιαφέρον της εποχής για το αρχαίο κλασικό κάλλος και για την αναζήτηση και εύρεση των κανόνων που διέπουν την ανθρώπινη ανατομία. Η αγάπη για την αρχαιότητα προδίδεται από την προσθήκη της λεπτομερώς “φιλοτεχνημένης” θριαμβικής αψίδας στο αριστερό τμήμα του πίνακα, ενώ η “φετιχιστική” θα λέγαμε προσέγγιση των καλλιτεχνών στην απόδοση της εξαμελούς ομάδας των βασανιστών, μαρτυρούν το πάθος των εμπνευστών της σύνθεσης για την απόδοση του ανθρώπινου σώματος σε τολμηρές και ενίοτε δύσκαμπτες ανατομικά στάσεις. Η “μοντερνικότητα” των αδερφών Πολλαγιόλο στην απόδοση του αντρικού γυμνού αντανακλάται έντονα και στο περίφημο χαρακτικό τους με θέμα τη μάχη των δέκα γυμνών ανδρών (εικ. 2), ένα έργο-“σχολείο” για ολόκληρες γενιές καλλιτεχνών που αναζητούσαν επίμονα την αληθοφανή απόδοση της λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος, ενώ από τις πηγές γνωρίζουμε ότι οι δύο Φλωρεντινοί ζωγράφοι μετουσίωναν στην τέχνη του διδάγματα που είχαν αντλήσει μέσα από εμπειρική πράξη, ήτοι την επαναλαμβανόμενη άσκηση πλήθους νεκροτομών (ανάλογες πρακτικές μνημονεύονται και στην περίπτωση των Μιchelangelo και Leonardo).