Ενα από τα πιο στοχαστικά, τολμηρά, δημιουργικά με κρίσεις και προτάσεις βιβλία που γράφτηκαν για την ελληνική, βασικά, οικονομική κρίση από το 2000 ως σήμερα.
Ενα βιβλίο θεωρίας και πράξης, με μικρή εμπειρία του συγγραφέα του για γόνιμες αποδοτικές εφαρμογές, αλλά και με ξεκαθάρισμα των ζημιογόνων για την ελληνική οικονομία – κοινωνία καθώς για το ελληνικό μέλλον μιμήσεων των δυτικών οικονομικών μοντέλων που θα συνταυτίζονται με την ελληνική οικονομική ιδιαιτερότητα.
Ενα βιβλίο αυθεντικής επιστημονικής ευθύνης που δίδει τη δυνατότητα σε όλους – όλες που θα το διαβάσουν να αντιληφθούν και να ξεκαθαρίσουν έννοιες και σημασίες των παλιότερων οικονομικών θεωριών και δεδομένων με τα σύγχρονα με τον σκοπό μιας αναγκαίας συνάντησης – συνταύτισης των δεδομένων τους.
Για να συμπεριλάβει ο ουσιώδης μελετητής και αναλυτής με την πλατιά εμπειρία του και την ανθρωπιστική του προσέγγιση στην οικονομία τους νοικοκυραίους και τους κερδοσκόπους, τους νόμους των Φαρισαίων, τα μικρά αμπέλια, τον τουρισμό και τη δημοκρατία, το δημόσιο χωρίς δήμο, το φορολογητέο και το φορολογήσιμο, τα ελλείμματα. Το “Αόρατο Ρήγμα” η σιωπηρή συναίνεση του ποιος φταίει και ποιος θα μας σώσει καθώς και τις διαδρομές της απασχόλησης, έξι απλές αλήθειες για τον ζωτικό λόγο – παραίνεση για αντιμετώπιση της δοκιμασίας της κρίσης με τις δικές μας δυνάμεις…
Αν βέβαια μας αφήσουν οι αποδυναμώσεις έστω και λίγες δυνάμεις μας βαθιά στην ψυχή επισημαίνουμε εμείς…
ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ, ΠΛΕΟΝΑΣΜΑΤΟΣ, Ω! ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ!
Η ελληνική οικονομική, κοινωνική και πολιτική μας κρίση γίνεται κάθε εβδομάδα που περνά καταφανώς χειρότερη. Κι όμως μια εμμονή των κυβερνώντων αποφαίνεται ότι όλα βελτιώνονται, με βάση το πρωτογενές πλεόνασμα που έχει κερδηθεί αδιαμφισβήτητα.
Ομως, παρά το γεγονός αυτό τούτο το “πλεόνασμα” δεν αποτελεί τη “μαγική ράβδο που θα μας οδηγήσει στον δρόμο μιας τόσο ανασφαλούς πορείας για έξοδό μας από την κρίση. Και τούτο γιατί τόσο μέσα στα κρίσιμα 5 τρέχοντα χρόνια της ελληνικής βαριάς οικονομικής κοινωνικής κρίσης που υφιστάμεθα.
ΤΟ ΑΟΡΑΤΟ ΡΗΓΜΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΑΠΕΙΛΕΙ
Μια οδυνηρή κατάσταση που δημιουργήθηκε από την αρχή “Το Αόρατο Ρήγμα” στους θεσμούς και συμπεριφορές στην ελληνική οικονομία. Ενα ρήγμα που εν τούτοις ήταν τόσο ορατό στη γενικότερη ελληνική μετάλλαξη της οικονομίας μας, αλλά και στις δραματικές συνέπειες που επέφερε “το αόρατο αυτό ρήγμα” στην καθημερινή πλειοψηφία του ελληνικού λαού σε όλες τις περιφέρειες της χώρας.
Ομως το “Αόρατο ρήγμα” είναι ο τίτλος του βιβλίου που ανασυνθέτει την πολιτική οικονομία της Ελλάδας με τα εργαλεία της νεοθεσμικής σχολής. Συγκεράζει την καθημερινότητα με τα μακρομεγέθη, τους “ανθρώπους με τους αριθμούς”, το τοπικό με το “παγκόσμιο”.
Το βιβλίο αρχίζει με παραδείγματα από τον τουρισμό, τη ναυτιλία, τη γεωργία, τη δημόσια διοίκηση και άλλες δραστηριότητες. Για να φθάσει στα ελλείμματα, στην ανεργία και στη θέση της Ελλάδας στην Ευρώπη. Με απλά λόγια και ανθρώπινους όρους, περιγράφει τι σημαίνει η μετάβαση από τη στρεβλή ευμάρεια της μεταπολίτευσης σε μια παραγωγική και εξωστρεφή ανάπτυξη…
Η ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΠΟ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ
Για να θέσει ένα σοβαρό πρόβλημα για τη διαφορετικότητα λειτουργίας της ελληνικής οικονομίας σε σχέση με τις άλλες δυτικές οικονομίες. Για να διερωτηθεί:
– Αλήθεια, πώς λειτουργεί η ελληνική οικονομία στην πράξη;
Αλλά μέσα από αυτή τη διαφορετικότητα της ελληνικής οικονομίας, με ποιες δυνάμεις και ποιες πρακτικές μπορούμε να ξεπεράσουμε την κρίση;
Βέβαια με αυτά τα δύο κρίσιμα ερωτήματα έχουν ασχοληθεί πριν από την έκρηξη της κρίσης, κατά τη διάρκειά της και στη φάση της σημερινής αποκαλούμενης πρωτογενούς πλεονασματικότητας, που κρίνεται και ο κεντρικός άξονας γύρω από τον οποίο θα περιστραφούν όλες οι άλλες προϋποθέσεις για να αξιοποιηθεί αυτό το διαλεγόμενο, αντιλεγόμενο, επι-λεγόμενο πλεόνασμα. Το οποίο, κοιτάζει μονόπλευρα τη δική του διεύρυνση την ώρα κατά την οποία όλα γύρω από τη λαϊκή καθημερινότητα στενεύουν ως τα όρια της απόγνωσης.
ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
Ωστόσο, κατά τη γνώμη του συγγραφέα του βιβλίου, οι απαντήσεις δεν βρίσκονται στους αριθμούς της μακροοικονομίας ούτε όμως και στις απλοϊκές αφηγήσεις για ολιγάρχες, τοκογλύφους, συνδικαλιστές και αργόμισθους (χωρίς αυτές τις απόψεις να σημαίνουν, κατά τη γνώμη μας, ότι όλοι αυτοί δεν υπάρχουν και δεν λειτουργούν απόλυτα εκμεταλλευτικά).
Ομως ακούμε την ευρύτερη γνώμη του συγγραφέα που μας λέει ότι: οι απαντήσεις για την κρίση Ελλάδας – Ευρώπης και Ευρώπης – Ελλάδας (όπως και των χωρών του ευρωπαϊκού νότου) βρίσκονται στα σχέδια των οικογενειών, στο μέγεθος των επιχειρήσεων, στον τρόπο που παράγουμε, στην οργάνωση του κράτους, στις λεπτομέρειες των νόμων, στα κίνητρα των πολιτικών, ενώ οι θεσμοί είτε επίσημοι είτε άτυποι και οι καθημερινές συμπεριφορές διαμόρφωσαν την οικονομία μας. Αυτή που κατέρρευσε το 2009. Ομως αυτά που έφεραν την κρίση, αυτά θα διαμορφώσουν την οικονομία που αναδύεται…
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΥ ΑΝΑΔΥΕΤΑΙ;
Ομως, ποια είναι η οικονομία που αναδύεται και ποιος είναι ο συγγραφέας του βιβλίου;
Πάντως στο πρώτο μέρος της εισαγωγής του βιβλίου το “Αόρατο ρήγμα” έχει εσωτερικό τίτλο: “Θεσμοί και οικονομική ανάλυση” με 4 υπότιτλους:
α) Πολιτική οικονομία και αφαιρέσεις.
β) Οι αριστερές αφαιρέσεις.
γ) Οι νεοθεσμικοί.
δ) Στοιχεία και αυθαιρεσίες.
Από αυτή την εισαγωγή αναφέρουμε επιλεκτικά ορισμένα σημεία:
“Απ’ όταν εκδηλώθηκε η κρίση στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμα ένα αποτελεσματικό σχέδιο για να βγούμε από αυτήν. Με την αποτυχία αυτή να έχει πολλές αιτίες. Μια από τις πιο σημαντικές είναι ότι όσοι προσπαθούν να διατυπώσουν λύσεις, πολιτικοί και τεχνοκράτες, αγνοούν μερικές φορές πως λειτουργεί η ελληνική οικονομία… αλλά για να διατυπώσουμε ρεαλιστικές προτάσεις χρειάζεται μια περιγραφή της ελληνικής περίπτωσης από την πλευρά της “πολιτικής οικονομίας”. Με δύο έννοιες που μας χρειάζονται και οι δύο.
Τόσο της κλασικής πολιτικής οικονομίας όσο και της σύγχρονης πολιτικής οικονομίας. Η οποία μελετά ειδικότερα πώς τα επιμέρους οικονομικά συμφέροντα διαμορφώνουν το κράτος και τις δημόσιες πολιτικές και κερδίζουν ή ζημιώνονται από αυτές.
ΑΠΑΝΘΡΩΠΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕ ΑΦΑΙΡΕΣΕΙΣ
α) Στην πολιτική οικονομία με αφαιρέσεις οι οικονομικές θεωρίες δυόμισι αιώνων για τα οικονομικά πράγματα μεταλλάχθηκαν πολλές φορές άλλοτε εγκαταλείποντας την κοινωνία πεδίο ερμηνείας και άλλοτε ξαναβρίσκοντάς την. Ομως τα τελευταία τριάντα χρόνια πριν από την κρίση οι κυρίαρχες ερμηνείες της οικονομίας στον δυτικό κόσμο είχαν εγκαταλείψει την κοινωνία, μέσα από μια σειρά αφαιρέσεων.
Βασικά, εμείς χρησιμοποιούσαμε τα δυτικά τυποποιημένα οικονομικά μοντέλα, χωρίς όμως να έχουμε τις ίδιες κοινωνικές δομές. Με συνέπεια η “αφαίρεση” να μην είναι μόνο υπερ-απλούστευση, αλλά διαστρέβλωση.
ΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΤΑΙΡΙΑΖΟΥΝ
Με την ευρύτερη έννοια το βιβλίο αυτό είναι εν μέρει μια κριτική στις κυρίαρχες αντιλήψεις για τα αίτια και τη θεραπεία της ελληνικής κρίσης, αλλά είναι και εν μέρει μια πρόταση για την ανασύνθεση της πολιτικής οικονομίας με όρους που ταιριάζουν στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, με προσεγγίσεις τριών ειδών:
ΠΡΩΤΗ είναι (ας την πούμε) ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΙΚΗ που εστιάζει στα συμβατικά οικονομικά μεγέθη: Α.Ε.Π., ελλείμματα, χρέος, αποταμίευση, ανεργία.
ΔΕΥΤΕΡΗ (ας την πούμε) “ΑΡΙΣΤΕΡΗ” αυτή εστιάζει στον καπιταλισμό ως γενική και παγκόσμια ερμηνευτική κατηγορία. Με αντιφάσεις συσσώρευσης κεφαλαίου, ταξική πάλη, νεοφιλελευθερισμούς.
ΤΡΙΤΗ είναι πιο προσγειωμένη. Εστιάζει εμπειρικά σε ελληνικές παθογένειες που παρατηρούμε κάθε μέρα: διαφθορά, φοροδιαφυγή, διαπλοκή, ατομισμό, συντεχνίες. Ομως, λείπει ένα σχήμα που να συγκεράζει την καθημερινότητα με τα μικρομεγέθη. Τους ανθρώπους με τους αριθμούς και το τοπικό με το “παγκόσμιο”.
ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ ΓΙΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΟ
Για το βιβλίο αυτό ο συγγραφέας αυτής της αναλυτικής οικονομικής προσφοράς λέει: “Το βιβλίο αυτό ελπίζω ότι θα βοηθήσει να συγκροτηθεί ένα σχήμα συγκερασμού – καθημερινότητας παγκοσμιότητας αριθμών και ανθρώπων με περιορισμό των τεχνοκρατικών αφαιρέσεων, αλλά και των αριστερών της κριτικής βασικά, με έλλειψη της δημιουργικής συμβολής.
Στο υποκεφάλαιο οι “νεοθεσμικοί” ανάμεσα από τυπικούς και άτυπους θεσμούς, αλλά και από παραλλαγές του καπιταλισμού που δημιουργούν μεγαλύτερες ελαστικότητες της αιτιώδους καπιταλιστικής νοοτροπίας το βιβλίο “Το αόρατο ρήγμα” στο οποίο όλοι ζούμε εδώ και χρόνια χωρίς να το βλέπουμε ο Αρίστος Σπύρου Δοξιάδης είναι ο συγγραφέας του. Γιος του αξέχαστου ανθρωπιστή, λαμπρού παιδιάτρου, καθηγητή και εκλεκτού φίλου Σπύρου Δοξιάδη που μου έδωσε την ευκαιρία να συνεργασθούμε στο ίδρυμα που είχε δημιουργήσει για το παιδί, αλλά και όταν έγινε υπουργός Υγείας…
Ο γιος του Αρίστος αναφέρεται συγκινητικά στον πρόλογό του για την κοινωνική επιστημονική και πολιτική προσφορά του πατέρα του. Ο ίδιος ο Αρίστος είναι σπουδαίος οικονομολόγος (από το Χάρβαρντ και το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου) και διακρίνεται για την ανθρωπιστική του αντίληψη για την οικονομία και τη ρεαλιστική λειτουργία της.
Τα ενδιαφέροντα περιεχόμενα του βιβλίου “Το αόρατο ρήγμα” είναι:
Πρόλογος – εισαγωγή, 1. Θεσμοί και οικονομική ανάλυση και 5 κεφάλαια με τίτλους: Επιχειρήσεις και νοικοκυριά, κράτος, αλληλεπιδράσεις, κρίση, μέλλον.
ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΚΕΣ ΜΑΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Με αυτό το τελευταίο (22ο κείμενο) του βιβλίου τελειώνει η μεγάλη αναζήτηση του Αρίστου Σ. Δοξιάδη με χάραξη από μέρος του μέσα κι έξω από το “Αόρατο ρήγμα” για ελπιδοφόρες ελληνικές προοπτικές τα προσεχή 10 – 15 χρόνια, αντιγράφουμε από τη σελίδα 290 ένα απόσπασμα:
“Υπάρχουν λίγες καλές μελέτες που καταγράφουν τους εμπορεύσιμους κλάδους, οι οποίοι μπορούν να επεκταθούν τα επόμενα 5 – 10 χρόνια. Η διεθνής εταιρεία συμβούλων στρατηγικής McKinsey εντοπίζει 5 μεγάλους κλάδους και μερικά μικρότερα ανερχόμενα αστέρια όπου υπάρχουν ελληνικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα… μεγάλοι κλάδοι: τουρισμός, ενέργεια, μεταποίηση τροφίμων, γεωργικές καλλιέργειες και λιανικό και χονδρικό με εμπορεύσιμο εμπόριο.
Τα μικρότερα αστέρια είναι γενόσημα φάρμακα, ιχθυοκαλλιέργειες, ιατρικός τουρισμός, φροντίδα για τρίτη ηλικία, εξειδικευμένα τρόφιμα, προγράμματα κλασικών σπουδών διαμετακομιστικοί κόμβοι, διαχείριση αποβλήτων. Προτάσεις γνωστές πλην όμως ανακατευθύνσεις για σύγχρονη ανάπτυξη με τις δικές μας δυνάμεις που η Κρήτη διαθέτει πολλές.
