» Άρης Μαραγκόπουλος (εκδόσεις Τόπος)
Το καρτερούσα το βιβλίο αυτό και έσπευσα να το πιάσω στα χέρια µου µε την κυκλοφορία του σχεδόν. Σε µια εκδοτική πραγµατικότητα που δεκάδες νέοι δηµιουργοί, λιγότερο ή περισσότερο άγνωστοι από τα πριν, συστήνονται στο αναγνωστικό κοινό σε εβδοµαδιαία βάση, υπάρχουν και οι σταθερές, συγγραφείς που τα έργα τους προσµένει ο αναγνώστης µε έναν ευδιάκριτο ορίζοντα προσδοκιών. Τέτοια είναι για µένα η περίπτωση του Άρη Μαραγκόπουλου, αν και στην προκειµένη περίπτωση, δεν περίµενα απλώς και µόνο ένα ακόµα βιβλίο δια χειρός του δηµιουργού, µε το τόσο ευρύ και πολυσχιδές έργο στις αποσκευές του, αλλά και την ολοκλήρωση της τριλογίας «Οι κολυµπητές». Της Απάρνησης προηγήθηκαν το φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ και το Ω! Τι υπέροχη εκδροµή. Ήθελα να συναντήσω ξανά τα πρόσωπα, να αντικρίσω την καθηµερινότητά τους, ήθελα όµως και να βρεθώ ξανά στη λογοτεχνική επικράτεια του Μαραγκόπουλου.
Η ζωή τα έχει φέρει έτσι που οι κολυµπητές µαζί µε όσους για ένα χρονικό διάστηµα συναντήθηκαν, συζήτησαν, γλέντησαν, ρίσκαραν, έζησαν παρέα ενάντια στη διάχυτη ιδιωτεία και την πολιτική απελπισία, δεν βρίσκονται πια τόσο συχνά όπως παλιά. Η τριλογία αυτή, έτσι όπως ολοκληρώνεται µε την Απάρνηση, στέκεται κάπου στο διάκενο των λογοτεχνικών τριλογιών, από τη µια εκείνες που µόνο στο µυαλό του δηµιουργού είναι τέτοιες, αποτελώντας ένα ευρύτερο, συχνά δυσδιάκριτο ως προς τη συγγένεια, σχήµα, και σε εκείνες τις άλλες που η ιστορία, µαζί µε τη ζωή των πρωταγωνιστών, προωθείται από βιβλίο σε βιβλίο. Στην Απάρνηση συναντάµε από τη µια γνώριµα πρόσωπα από τα προηγούµενα δύο βιβλία, αλλά ταυτόχρονα οι αρµοί σύνδεσης, χωρίς να χάνονται, χαλαρώνουν αρκετά.
Στο Ω! Τι ωραία εκδροµή ο Μαραγκόπουλος κατέφυγε αρκετά στις αναλήψεις από το παρελθόν, τόσο για τη σύνδεση µε τα προηγούµενα, όσο και για να επιτύχει µια πυκνή σύσταση εδάφους επί του οποίου να µπορέσει να σταθεί η συνέχεια της ιστορίας του. Στην Απάρνηση κάτι τέτοιο δεν είναι πρώτο ζητούµενο και παρότι η αναγνωστική απόλαυση είναι δεδοµένη και δυνατή, η µη γνώση των προηγούµενων ίσως να δυσκολέψει τον νεοεισελθόντα αναγνώστη. Είναι µια µεγάλη συζήτηση, κρατάει χρόνια και ελάχιστα βέβαια αποτελέσµατα έχουν προκύψει, σχετικά µε το πόσο ο συγγραφέας οφείλει να έχει τον αναγνώστη κατά νου, τη διευκόλυνσή του. Εικασίες αναγνωστικές και πλήρως υποκειµενικές είναι αυτές· εκείνο που ως αίσθηση µου άφησε το βιβλίο αυτό είναι πως εδώ ο δηµιουργός κάτι τέτοιο δεν το έχει προτεραιότητα. Κάτι τέτοιο, έστω πως ισχύει, δεν σηµαίνει και πολλά, όχι τουλάχιστον αξιολογικά ή και ηθικά ακόµα αν προτιµάτε, και, για να καταφύγω σε ένα κλισέ, πάντοτε χρήσιµο σε δύσκολες στιγµές, ο Μαραγκόπουλος γράφει το βιβλίο που ήθελε να γράψει. Και αυτό το βιβλίο, η Απάρνηση, είναι ένα διαφορετικό βιβλίο από τα προηγούµενα της τριλογίας, παρότι αναπόσπαστο εν τέλει κόµµατί της.
Ας ξεκινήσω απαριθµώντας οµοιότητες/συνδετικούς ιστούς: Ακλόνητα πολιτικό, µια διαρκής υπενθύµιση από µεριάς τού Μαραγκόπουλου πως η δηµιουργία είναι πράξη πολιτική, αναπόφευκτα τέκνο της εποχής της, του περιβάλλοντος µέσα στο οποίο δένει ο καρπός. Πολιτικό όχι µε ένα τρόπο αφελή, όµως. Η δοµή και η πλοκή δεν κατασκευάζονται επί της συγχρονίας, δεν βιάζεται το πολιτικό συµπέρασµα, η συσχέτιση µε τα κοινωνικοπολιτικά σηµαντικά· vice versa: η ιστορία, τα πρόσωπα, η ζωή τους, το κοινό εµβαδό που µοιράζονται είναι στέρεα, και, αναπόφευκτα, περιλαµβάνονται στο ευρύτερο πλαίσιο, καθορίζονται και διαµορφώνονται ως ένα βαθµό από αυτό σε αντιστοιχία µε τη ζωή του δηµιουργού εκτός γραφής. Το βεβιασµένα πολιτικό δίνει καρικατούρες ως αποτέλεσµα, µε το δίκιο του ο αναγνώστης θα αναφωνήσει: καιροσκοπισµός, καπηλεία νεκρών και πόνου. Από την άλλη, ο αποστειρωµένος από το ευρύτερο πλαίσιο µύθος, ο εκτός πραγµατικότητας, εκτός της µεγάλης πραγµατικότητας, παράγει αναχωρητισµό και επίδειξη του προνοµίου να µπορεί κάποιος να ζει και να δηµιουργεί πέρα από τις στενωπούς. Και στις δύο περιπτώσεις µπορεί το αποτέλεσµα να είναι απολαυστικό, ακόµα και καλή λογοτεχνία, αν και µε πόδια µάλλον κοντά. Ωστόσο, αυτό που κάνει ο Μαραγκόπουλος είναι πρωτίστως σηµαντικό και ακολούθως απολαυστικό.
Συνεχίζοντας την απαρίθµηση των κοινών της τριλογίας, σίγουρα θα πρέπει να αναφερθώ στα πρόσωπα, ακόµα και σε εκείνα που πια δεν είναι εν ζωή, τα στιγµιότυπα από το παρελθόν, τα απόνερα παλιότερων συµβάντων, τις συνέχειες από τα νήµατα που απλώθηκαν στα προηγούµενα δύο βιβλία. Ωστόσο, στην Απάρνηση ο Μαραγκόπουλος δοκιµάζει να αφεθεί σε µια απολαυστική, εκ του αποτελέσµατος, λογοτεχνική δίνη. ∆εν αρνείται στον νεόκοπο αναγνώστη στα χωράφια του εξηγήσεις και διευκολύνσεις πορείας χωρίς ταυτόχρονα να τον ανταµείβει. Μπερδευτήκατε; Ας δοκιµάσω να το διευκρινίσω, αν µπορώ.
Ίσως, σκέφτοµαι, να βοηθούσε τον συλλογισµό µου η απόπειρα να απαντηθεί το ερώτηµα πώς ορίζεται η ζωή εν γένει. Θα δοκιµαστούν πλείστες λέξεις, αναπόφευκτη καταφυγή σε διάφορες επιστήµες, και άκρη και πάλι δεν θα βγει. Νιώθω πως παίρνω τα φώτα από το µυθιστόρηµα και τα στρέφω πάνω µου µε κάτι τέτοιες µεγαλοστοµίες. Όµως, θέλω να πιστεύω πως απλώς προσπαθώ και εγώ να καταλάβω ή/και να αναλύσω την αναγνωστική εµπειρία εδώ. Η ζωή, λοιπόν, ζεύγη αντιθέτων, πολλαπλές γωνίες θέασης και δράσης, το ανεξήγητο και το µάταιο. Πίσω στο µυθιστόρηµα, τώρα, σκέφτοµαι µε ειδολογικούς και λοιπούς φιλολογικούς όρους, για παράδειγµα: Είναι ρεαλισµός; Και βέβαια είναι. Και η ποίηση, η µαγεία, το πανηγύρι, οι ιδέες, η ηθική, αυτό το Κι ας µη νικήσουµε ποτέ, θα πολεµάµε πάντα, τι είναι; Μα ακριβώς αυτά κάνουν το µυθιστόρηµα ακραία ρεαλιστικό, αυτή η συµπεριληπτική ικανότητα του Μαραγκόπουλου, το άθροισµα των αποχρώσεων, το όλα είναι µέσα σε όλα. Και υπάρχει µία τέτοια ρεαλιστική απεικόνιση του κόσµου; Όχι, σίγουρα όχι.
Σας µυρίζει διδακτισµός και στράτευση; Θεωρώ πως κάνετε λάθος. Αν κάτι αρνείται καταστατικά ο συγγραφέας, τουλάχιστον όπως εγώ τον διαβάζω, είναι η µονοσηµία, η µη ύπαρξη εναλλακτικής, αυτό που επιχειρείται να καθιερωθεί ως πραγµατικότητα, το άσπρο-µαύρο χωρίς άλλο, να εξέλθει από το δίπολο που από τη µια πλευρά επιβάλλει µια θετική ενέργεια, αντιµάχεται την τοξικότητα (sic!) που εκείνο γεννά· από την άλλη, η θλίψη της στρατευµένης ύπαρξης, το κατάσαρκα φορεµένο µαύρο ρούχο. Απάρνηση. Επί εδάφους ακραίου ρεαλισµού το λογοτεχνικό δέντρο δίνει καρπούς ποιητικούς. Η ποιητικότητα και αν θεωρείται δεδοµένα ίδιον του αναχωρητισµού και του µη πολιτικού, παρότι εδώ και χιλιάδες χρόνια συµβαίνει το πάντρεµα αυτό.
∆ιαβάζω ξανά όσα ως τώρα έχω γράψει. Αµφιβολία γεννάται εντός µου. Μήπως έπρεπε να σταθώ περισσότερο και αποκλειστικά ίσως στο ίδιο το µυθιστόρηµα, στα συστατικά και τα πρόσωπα, να αναφερθώ στην αναγνωστική απόλαυση µε πιο απλά και συνάµα θορυβώδη λόγια, να προσθέσω ίσως και κάποια θαυµαστικά; Η εκτίµηση στο έργο του Μαραγκόπουλου και κατά επέκταση και στον ίδιο αναπόφευκτα γεννά την επιθυµία το παρόν κείµενο να εκληφθεί από εκείνον ως ένα αντίδωρο. Πώς άραγε εκφράζουµε τον θαυµασµό µας χωρίς να είναι λόγια κούφια και κενά νοήµατος; ∆εν ξέρω τι κατάφερα. Εξ αρχής η πρόκληση ήταν δεδοµένη, ένα κείµενο που θα σταθεί αντάξιος συνοµιλητής ενός τέτοιου βιβλίου.ΟΚ
