H απεργία πείνας είναι ένας ακραίος τρόπος διαμαρτυρίας, που συνίσταται στην άρνηση λήψης οποιασδήποτε τροφής, με σκοπό να ασκηθεί πίεση για την ικανοποίηση συγκεκριμένων αιτημάτων.
Η αντίδραση
του οργανισμού
Κατά τη διάρκεια της απεργίας πείνας, ο οργανισμός υποβάλλεται σε μία σοβαρή δοκιμασία που τον εξωθεί στα ακρότατα όριά του.
Κατά τις πρώτες δέκα ημέρες, εκδηλώνεται η πρώτη αντίδραση, με τη χρησιμοποίηση ως πηγής ενέργειας της γλυκόζης, από τις αποθήκες γλυκογόνου του ήπατος και των μυών, διαδικασία που αποβάλλει στο αίμα και στα ούρα επικίνδυνα τοξικά υποπροϊόντα.
Σε αυτή τη φάση, ο οργανισμός αρχίζει να εισέρχεται σε μια φάση “εξοικονόμησης ενέργειας”, επιβραδύνοντας τους ρυθμούς του μεταβολισμού.
Στη συνέχεια, και μετά την εξάντληση των αποθηκών αυτών ενέργειας, ο οργανισμός μπαίνει στη διαδικασία της κέτωσης, χρησιμοποιώντας για ενέργεια τα αμινοξέα των μυών του ατόμου, με αποτέλεσμα απ’ το δεύτερο κιόλας δεκαήμερο μιας απεργίας πείνας να παρατηρείται σημαντική απώλεια μυικής μάζας.
Στην απώλεια αυτή, εκτός από τους σκελετικούς μύες, συμπεριλαμβάνεται και ο μυς της καρδιάς, που αποδυναμώνεται σε σημαντικό βαθμό, ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνεται και ο μυελός των οστών, καθιστώντας ήδη ορατή την απειλή της ζωής του απεργού.
Κατά το επόμενο διάστημα, οι υπολειπόμενοι μύες “προστατεύονται” αυτόματα από τον οργανισμό, ενώ για την παραγωγή ενέργειας χρησιμοποιούνται οι αποθήκες λιπώδους ιστού του σώματος.
Οταν, όμως, εξαντληθούν και αυτές οι αποθήκες λίπους, ακολουθεί καταστροφικός καταβολισμός (διάσπαση) πρωτεϊνών από τους μύες, με σοβαρά αποτελέσματα κυρίως για τον καρδιακό μυ, με κυριότερη επιπλοκή τις καρδιακές αρρυθμίες ή και την ανακοπή.
Είναι το στάδιο για το οποίο αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι “το σώμα τρώει τη σάρκα του”.
Η εμφάνιση των συμπτωμάτων
Τα κυριότερα συμπτώματα που απαντούν σε όλους σχεδόν τους απεργούς πείνας, είναι το αίσθημα εύκολης κοπώσεως, οι λιποθυμικές τάσεις, οι πονοκέφαλοι και οι ζαλάδες. Ετσι, οι ασθενείς, προκειμένου να αντιρροπίσουν αυτό το αίσθημα, αρχίζουν να σηκώνονται αργά από το κρεβάτι και τελικά, με το πέρασμα των ημερών, δυσκολεύονται σημαντικά ή και αδυνατούν να σηκωθούν όρθιοι. Επίσης, από τις πρώτες μέρες, παρατηρούνται βραδυκαρδία και πτώση της αρτηριακής πιέσεως σε όλους τους ασθενείς, ενώ ορθοστατική υπόταση εμφανίζεται γύρω στην τρίτη εβδομάδα.
Ο θυρεοειδής αδένας, στο πλαίσιο της αντιρρόπησης της πείνας, αρχίζει να υπολειτουργεί, με αποτέλεσμα την εύκολη κόπωση, καθώς και την εμφάνιση υποθερμίας και δυσανεξίας στο ψύχος. Από τις πρώτες ημέρες της απεργίας πείνας, οι ασθενείς ενδέχεται να εμφανίσουν κοιλιακά άλγη και γαστρεντερικές διαταραχές, με συνηθέστερη τη σοβαρή δυσκοιλιότητα.
Επιπλέον, εμφανίζονται διαταραχές των ηλεκτρολυτών του σώματος, ενώ ο απεργός πείνας χάνει σταδιακά το αίσθημα της πείνας, αλλά και το αίσθημα της δίψας, με συνέπεια, εάν δεν υπάρχει κατάλληλη ιατρική βοήθεια και υποστήριξη, να προκύψει σοβαρή αφυδάτωση του οργανισμού.
Επιπροσθέτως, η έλλειψη βιταμινών, σε συνδυασμό με άλλους μηχανισμούς και κυρίως τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις υπογλυκαιμίας, ενδέχεται να έχει μη αναστρέψιμες συνέπειες για το κεντρικό νευρικό σύστημα.
Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί μη αναστρέψιμη πολυνευροπάθεια, εγκεφαλοπάθεια, κατάθλιψη και συναισθηματική αστάθεια. Επειδή, λοιπόν, διαταράσσεται η ικανότητα του ασθενή να ελέγχει τις νοητικές του λειτουργίες, είναι σημαντικό σε κάθε απεργία πείνας να προηγείται καλή συνεννόηση των γιατρών με τον ασθενή και, στον βαθμό που είναι εφικτό, να καταγράφεται όσο πιο νωρίς γίνεται η βούληση του ασθενούς και οι επιθυμίες του.
Βαδίζοντας προς το τελικό στάδιο…
Με το πέρασμα των εβδομάδων, στα τελικά στάδια της απεργίας πείνας, εξαιτίας της έλλειψης βιταμινών, μπορεί να παρατηρηθούν μια σειρά από επιπλοκές, που ξεκινούν από τις αιμορραγικές τάσεις και φτάνουν έως την τύφλωση.
Επιπλέον, επηρεάζεται η άμυνα του οργανισμού απέναντι στις λοιμώξεις, με αποτέλεσμα εμφάνιση ανοσολογικής ανεπάρκειας, ενώ δεν είναι σπάνια η ανακοπή της καρδιακής λειτουργίας.
Επίσης, η έλλειψη γλυκόζης, που βοηθά στη λειτουργία του εγκεφάλου, ενδέχεται να οδηγήσει σε σοβαρές εγκεφαλικές βλάβες, ενώ συχνά εκδηλώνεται και ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια, καταστάσεις που μπορεί να στερήσουν τη ζωή του απεργού πείνας.
Ο χρόνος από την έναρξη μίας απεργίας πείνας μέχρι τον θάνατο, ποικίλλει ανάλογα με τον οργανισμό του ασθενή και το βαθμό ιατρικής βοήθειας που λαμβάνει.
Στην περίπτωση, για παράδειγμα, των Ιρλανδών απεργών πείνας του 1981, που συμμετείχε μεγάλος αριθμός ατόμων, ο θάνατος επήλθε μεταξύ 46 και 71 ημερών. Πρέπει να αναφερθεί, πάντως, ότι υπάρχουν τεχνικές επιμήκυνσης του χρόνου της στέρησης τροφής, όπως για παράδειγμα η (κρυφή) προσθήκη ζάχαρης και αλατιού στο νερό που πίνει ο απεργός.
Οι μεγαλύτερες απεργίες πείνας
στην ιστορία
Οι πρώτες ενδείξεις εμφάνισης απεργίας πείνας αναφέρονται στο έπος Ramayana στην Ινδία και χρονολογούνται περίπου στο 750 π.Χ. Σύμφωνα με το βιβλίο ρεκόρ Γκίνες, η μεγαλύτερη γνωστή απεργία πείνας έγινε το 1920 στις φυλακές Cork της Ιρλανδίας από 9 κρατουμένους, οι οποίοι κρατήθηκαν στη ζωή, πίνοντας μόνο νερό, μέχρι και 94 ημέρες.
Επίσης, μια από τις απεργίες με τη μεγαλύτερη διάρκεια έγινε το 1994 στην Ουάσινγκτον από τον ποινικό κρατούμενο Charles McNabb, ο οποίος με ύψος 1.95 μέτρα είχε μείνει μόλις 45 κιλά μετά από 124 ημέρες απεργίας πείνας, πίνοντας εκτός από νερό και λίγη ποσότητα καφέ, χωρίς μάλιστα να χάσει τη ζωή του, αφού έκτοτε διέκοψε τη διαμαρτυρία του και έλαβε τροφή.
Μια ομάδα, ακόμη, Τούρκων μαρξιστών που έκαναν το 2003 απεργία πείνας για να μη μεταφερθούν σε φυλακές υψίστης ασφαλείας, άντεξαν για 300 μέρες, αλλά εκ των υστέρων απεκάλυψαν ότι έβαζαν κρυφά ζάχαρη, αλάτι και βιταμίνες στο νερό τους.
Νομικά θέματα
και εισαγγελικές παρεμβάσεις
Σε περιπτώσεις απεργίας πείνας ατόμου που έχει μεταφερθεί σε Νοσοκομείο, οι εισαγγελικές Αρχές συνήθως αποστέλλουν έγγραφο, το οποίο ορίζει ότι τόσο ο ιατρικός κώδικας δεοντολογίας, όσο και ο νόμος αναφέρουν με σαφήνεια πως οι γιατροί είναι υποχρεωμένοι να προχωρήσουν σε ιατρικές πράξεις, ώστε να διασφαλίσουν τη διατήρηση της ζωής του ασθενούς.
Στην περίπτωση, δηλαδή, που ο απεργός πείνας φτάνει σε οριακό σημείο για την ίδια του τη ζωή, τότε ουσιαστικά, σύμφωνα με τον νόμο, η πράξη του ισοδυναμεί με απόπειρα αυτοκτονίας, όπως ορίζει το άρθρο 12 του κώδικα ιατρικής δεοντολογίας, το οποίο αναφέρει ότι πρόκειται για τη μοναδική εξαίρεση, όπου δεν απαιτείται η συναίνεσή του προς τους γιατρούς για να προχωρήσουν σε υποστηρικτικές της ζωής ιατρικές πράξεις. [νόμος 3418: Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας, αρ. ΦΕΚ 287/2005.
Άρθρο 12: Συναίνεση του ενημερωμένου ασθενή.
Παρ. 1. Ο ιατρός δεν επιτρέπεται να προβεί στην εκτέλεση οποιασδήποτε ιατρικής πράξης χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του ασθενή.
Παρ. 3. Κατ’ εξαίρεση δεν απαιτείται συναίνεση: α) στις επείγουσες περιπτώσεις, κατά τις οποίες δεν μπορεί να ληφθεί κατάλληλη συναίνεση και συντρέχει άμεση, απόλυτη και κατεπείγουσα ανάγκη παροχής ιατρικής φροντίδας β) στην περίπτωση απόπειρας αυτοκτονίας.]
Επίσης, σύμφωνα με τον νόμο 3418/2005, αλλά και το άρθρο 306 του Ποινικού Κώδικα, οι γιατροί οφείλουν να σώσουν τη ζωή του απεργού, διαφορετικά θα διωχθούν για έκθεση σε κίνδυνο ασθενούς. Επιπλέον, τα άρθρα 29 και 31 του σωφρονιστικού κώδικα προβλέπουν αντίστοιχη αντιμετώπιση και στις περιπτώσεις απεργίας πείνας κρατουμένων.
[Αρθρο 29: Ιατρικές πράξεις: Παρ. 1. Κατά την άσκηση της ιατρικής σε κρατουμένους εφαρμόζεται ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας. Παρ. 3. Κάθε είδους ιατρική εξέταση, ιατροχειρουργική επέμβαση ή θεραπευτική αγωγή σε κρατούμενο επιτρέπεται μόνο με συναίνεσή του.
Παρ. 4. Αν ο κρατούμενος δεν βρίσκεται σε κατάσταση να συναινέσει ή αρνείται τη συναίνεσή του σε ιατρική πράξη κατά την προηγούμενη παράγραφο, η οποία πράξη κρίνεται αναγκαία για την υγεία ή τη ζωή του, το συμβούλιο του άρθρου 68 παρ.1 ή σε περίπτωση αδυναμίας σύγκλησης ο δικαστικός λειτουργός μπορεί, κατ’ εξαίρεση, να διατάξει τη λήψη των κατάλληλων κατά περίπτωση μέτρων.
Για τη λήψη των μέτρων, καθώς και για τη φύση και την έκτασή τους συνεκτιμώνται η προσωπικότητα του κρατουμένου και οι θρησκευτικές ή ιδεολογικές πεποιθήσεις του.
Σε κάθε περίπτωση διασφαλίζεται ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του κρατουμένου.
Αρθρο 31. Παρ. 3. Για τη λήψη των μέτρων, καθώς και τη φύση και την έκταση αυτών συνεκτιμώνται η προσωπικότητα του κρατουμένου, οι επιδιώξεις του και η σταθερότητα της απόφασής του.
Σε κάθε περίπτωση διασφαλίζεται ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του κρατουμένου.]
Ιατρικά θέματα
και το αγαθό της ζωής
To άρθρο 6 της World Medical Association Declaration of Tokyo (1975), ορίζει σαφώς ότι οι γιατροί δεν επιτρέπεται να προχωρήσουν σε υποχρεωτική σίτιση ατόμων που κάνουν απεργία πείνας.
Επιπροσθέτως, ένας άλλος παγκόσμιος ιατρικός οργανισμός, ο World Medical Association, στο άρθρο 21 της σχετικής διακήρυξή του (Declaration of Malta on Hunger Strikers), εκδηλώνει απερίφραστα την αντίθεσή του στην υποχρεωτική σίτιση των απεργών πείνας, χαρακτηρίζοντάς ως την απάνθρωπη πράξη, η οποία προσβάλλει την αξιοπρέπεια του ατόμου.
Σύμφωνα με τις απόψεις ορισμένων γιατρών, αν και η σίτιση μέσω σωλήνα (δια μέσου της μύτης), είναι ιατρική πράξη που γίνεται καθημερινά στα νοσοκομεία, η διαδικασία κρίνεται ως βασανιστήριο όταν είναι αντίθετη στις πεποιθήσεις του ατόμου και γίνεται χωρίς τη συγκατάθεσή του.
Επίσης, η πάγια θέση του ΔΣ της Ε.Ι.Ν.Α.Π. (Ένωσης Ιατρών Νοσοκομείων Αθήνας -Πειραιά) είναι εναντίον της υποχρεωτικής σίτισης στους κρατουμένους, ενώ έχει τονίσει κατ’ επανάληψη ότι το δικαίωμα στη ζωή είναι κορυφαίο ατομικό δικαίωμα και κανένας γιατρός δεν δικαιούται να ενεργεί αντίθετα στη βούληση του ασθενούς.
Οι θέσεις αυτές της Ε.Ι.Ν.Α.Π. βασίζονται στη σχετική διακήρυξη Παγκόσμιων Ιατρικών Συνεδρίων (Μάλτα – 1991 και αναθεωρήσεις Ισπανίας-1992 και Ν. Αφρικής – 2006), που ορίζεται σαφέστατα ότι η βίαια αναγκαστική σίτιση θεωρείται αδικαιολόγητη και αντιδεοντολογική.
Επίλογος –
Το θέατρο του παραλόγου
Η απεργία πείνας είναι μια μη βίαιη πράξη διαμαρτυρίας. Αναμφίβολα, δεν είναι η επιθυμία κάποιων να πεθάνουν, αλλά ένας τρόπος που χρησιμοποιούν οι κρατούμενοι προκειμένου να γνωστοποιήσουν σημαντικά προβλήματα και αιτήματά τους και να αξιώσουν την άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπισή τους.
Οπως αναλύθηκε πρωτύτερα, το ιατρικό και νομικό καθεστώς που διέπει την αντιμετώπιση των κρατουμένων απεργών πείνας δεν είναι απόλυτα σαφές, αλλά αντίθετα επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες (όπως, για παράδειγμα, αν η άρνηση σίτισης αποτελεί, νομικά και ιατρικά, απόπειρα αυτοκτονίας ή όχι).
Στη χώρα μας, ο χειρισμός και κατ’ επέκταση η τύχη των απεργών πείνας τελικού σταδίου, κινείται πάνω σε τεντωμένο σχοινί μεταξύ διατάξεων του ποινικού κώδικα, νόμων του κράτους, άρθρων του κώδικα ιατρικής δεοντολογίας, αλλά και αλληλοσυγκρουόμενων απόψεων ιατρών, ειδικών επιστημόνων, κοινωνικών φορέων ή της κοινής γνώμης.
Σε κάθε περίπτωση, δηλαδή, με φόντο τη σκιά της ισχνής φιγούρας ενός ατόμου που βρίσκεται στα όρια της ανθρώπινης αντοχής και επιβίωσης, ξεδιπλώνεται μία κωμικοτραγική παράσταση στο θέατρο του παραλόγου, όπου οι εμπλεκόμενοι πρωταγωνιστές ενστερνίζονται ποικίλες απόψεις και θεωρήσεις, οι οποίες κυμαίνονται από την απόλυτη υποστήριξη των απεργών και των αιτημάτων τους, μέχρι την απόρριψη και την τελειωτική απαξίωση της ζωής και της ίδιας τους της ύπαρξης.
