• Όταν πεθάνει κάποιος διάσημος, αρχίζει και καταγράφεται το “μέγεθός” του. Που, με το χρόνο μυθοποιείται· όμως, σιγά σιγά, πάλι με το χρόνο, μπαίνει στις σωστές του διαστάσεις.
Ο ΜΙΚΗΣ, που τον ζήσαμε σε παράλληλες ζωές, παραμένει ένας ανυπέρβλητος και ευφυής μουσικοσυνθέτης· έπειτα, είναι ένας στοχαστικός νους, πλήρης σκληρών εμπειριών μιας πολυτάραχης ζωής. Στόφα ηγετική και πνευματική, υπήρξε δημεγέρτης ξεσηκώνοντας σαν άλλος Ορφέας, γενιές και γενιές με τις θεϊκές του νότες.
ΕΥΤΥΧΗΣΑΜΕ μαζί του να ζήσουμε σε καιρούς παράξενα γοητευτικούς (‘60, ‘70, ‘80) στους οποίους Τέχνη και Αγώνες συμβαδίζαν. Τραγουδήσαμε μαζί καημούς και προσδοκίες ενός κόσμου που έβγαινε από έναν άγριο, άδικο και σπάταλο σε αίμα εμφύλιο. Οφείλαμε να αλλάξουμε αυτόν τον κόσμο. Ο Μίκης κατάφερε να εκφράσει αλλεπάλληλες εποχές, εξυψώνοντας και ωθώντας τους λαούς σε συλλογικές, ενωτικές πορείες. Προσπάθησε “να βρει την ψυχή”, όχι μόνο του μεταπολεμικού νεοέλληνα, αλλά και όλων των ταπεινών και καταφρονεμένων του κόσμου.
Ο ΜΙΚΗΣ είναι ένας από τους σπάνιους παγκόσμιους Καλλιτέχνες και είναι τυχερές Ελλάδα-Κρήτη που τον γέννησαν, τον ανέδειξαν και τον κρατούν στα σπλάχνα τους. Προηγούνταν της εποχής του με ένα έργο που μορφοποιούσε ελπίδες και οράματα δίνοντας ταυτόχρονα νόημα στην ύπαρξή των νέων-και όχι μόνο.
… ΘΥΜΑΜΑΙ, μαθητής εξαταξίου Γυμνασίου- τέλη δεκαετίας ‘50, αρχές ‘60- που ο Μίκης με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και άλλους ανέβαιναν στη Θεσσαλονίκη. Έδιναν συναυλίες με λαϊκά τραγούδια (“Επιτάφιος”-Γ.Ρίτσου, 1958/1960) σε γήπεδα (Άρης, Τούμπα) και θέατρα (Παλλάς, λεωφόρος Νίκης). Αποτολμήσαμε με φίλους συμπαιδοπολίτες να πάμε να τον ακούσουμε, παρά τον ασφικτικό έλεγχο από κάθε είδους χαφιέδες της τότε καραμανλικής δεξιάς, αλλά και τις “αντιρρήσεις” στελεχών της αριστεράς! Πρώτη μου φορά άκουγα κάτι διαφορετικό απ’ τα λαϊκά και τις τραγουδίστριες του συρμού. Ήταν ένα πανηγύρι, με τον κόσμο να τραγουδάει ξέφρενα τους στίχους του Ρίτσου! Επιστρέφοντας και σιγοτραγουδώντας ασυνείδητα το επικό “Μέρα Μαγιού μου μίσεψες…”, με σταμάτησε στο Βαρδάρι ένας άγνωστος κύριος με πολιτικά που μου είπε: “-Αν σε ξαναδώ σε συναυλία του Θεοδωράκη, θα σου σπάσω τα πόδια!” Έμεινα άναυδος: μικρός μαθητής εγώ, πού να τολμήσω να αντιμιλήσω!
…ΘΥΜΑΜΑΙ ακόμη, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του’ 60, πάλι με φίλους συμπαιδοπολίτες, πήγαμε στο θέατρο Παλλάς στην παραλιακή λεωφόρο Νίκης (Θεσσαλονίκη) σε κάποια άλλη συναυλία του Μίκη. Μπήκαμε νωρίτερα στο χώρο.
Συναντήσαμε ένα μουδιασμένο Μπιθικώτση και ένα προβληματισμένο Μίκη. Έκαναν πρόβες:
δεν ήξεραν πώς θα εκλάμβανε ο λαός τις νέες μελοποιήσεις στίχων ποιημάτων γνωστών ποιητών! Ειδικά ο Μπιθικώτσης ήταν πολύ διστακτικός! Αλλά, ο λαός σιγά σιγά ωρίμαζε και οι “μεγάλες ποητικές” συνθέσεις του Μίκη συντελούσαν στην αλλαγή και την ωρίμανσή του.
… ΘΥΜΑΜΑΙ, τις λαοθάλασσες της γενιάς μου (1-1-4) που ξεχυνόμασταν στους δρόμους της πόλης του Αγίου, κάθε φορά που ανέβαινε στη Θεσσαλονίκη ο Γέρος της Δημοκρατίας, ο Γεώργιος Παπανδρέου, με το “Ανένδοτό” του (1961-1963). Εμείς, η νεολαία της Ένωσης Κέντρου, κατακλύζαμε τους δρόμους τραγουδώντας κυρίως Θεοδωράκη! Φοιτητές πια βάζαμε στη διαπασών στα τζουκ μποξ των καφενείων/φοιτητικών στεκιών το “Βάρκα στο γιαλό, βάρκα στο γιαλό…”, με επιμύθιο το, “με δημοκρατία και όχι φασισμό”!
…ΘΥΜΑΜΑΙ, δευτεροετής της Φιλοσοφικής στο ΑΠΘ -χρονιά της προμελετημένης δολοφονίας του Λαμπράκη (27/5/63) από το βαθύ κράτος της τότε δεξιάς- την εκρηκτική ατμόσφαιρα μπροστα στην Πανεπιστημιούπολη και το νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ. Ποιος λησμονεί τις 100 ώρες αγωνίας του θανάσιμα χτυπημένου Λαμπράκη; Θα “Ζήσει” ή όχι; Ποιος ξεχνάει τις ογκώδεις φοιτητικές συγκεντρώσεις και τις διαμαρτυρίες μας (1963) -καταλυτικές για την πτώση του καραμανλισμού και την άνοδο του Γέρου της Δημοκρατίας (Ε.Κ.); Στο ένα πεζοδρόμιο, μπροστά από το Κεντρικό Κτήριο της Φιλοσοφικής ήταν οι ΕΚΟΦίτες (δεξιοί φοιτητές). Στο άλλο εμείς. Στα σκαλιά της εισόδου της Φιλοσοφικής, με την επιγραφή “Μούσαις Χάρισι Θύε”, κι ενώ φωναζαμε “Ψωμί, Παιδεία, Δημοκρατία”, είδαμε ξαφνικά έναν ψηλό άνδρα συνοδευόμενο από έναν άλλο μετρίου αναστήματος να προχωρούν διασχίζοντας τη συγκέντρωσή μας. Ανοίξαμε δρόμο. Ανεβήκανε τα σκαλιά, παρά τις απειλές και τις πέτρες των ΕΚΟΦιτών από απέναντι, που φώναζαν “-Έξω απ’ το Πανεπιστήμιο ο χτικιάρης (εννοούσαν τον Ψηλό που είχε περάσει φυματίωση)!” Εκείνη ακριβώς τη στιγμή βγήκε στο πλατύσκαλο ο πρύτανης της Σχολής, ο καθηγητής Ανδριώτης. Ρώτησε τα δυο άτομα: “Ποιοι είστε κύριοι;” Απάντησε ο ψηλός:
“-Είμαι ο Θεοδωράκης και δίπλα μου είναι ο Μανόλης Γλέζος! Θέλουμε να απευθύνουμε έναν χαιρετισμό στους φοιτητές”
… ΘΥΜΑΜΑΙ αργότερα, όντας καθηγητής Ξ.Γ. (1970) και υπότροφος της Γαλλικής κυβέρνησης, τα μύρια εμπόδια από το καθεστώς για να (μη) πάρω το διαβατήριο για το Παρίσι! Θυμάμαι την Πόλη του Φωτός και τη σημαδιακή κινηματογραφική ταινία που είδαμε με φίλους Ισπανούς: το “Ζ” του Κ. Γαβρά, σε σενάριο Β. Βασιλικού/Χόρχε Σεμπρούν και μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Στο ρόλο του Λαμπράκη, ένας υπέροχος Υβ Μοντάν. Με συγκλόνησε τόσο πολύ η μουσική, που αγόρασα αμέσως το δίσκο (“Ζ”, 33 στροφών). Ο Θεοδωράκης ήταν ήδη απογορευμένος στην Ελλάδα και γνώριζα πολύ καλά τις συνέπειες της αποκοτιάς μου: στα σύνορα της χώρας γινόταν εξονυχιστικός έλεγχος στα πράγματά μας. Όμως κατάφερα να περάσω το δίσκο βάζοντάς τον σε άλλο εξώφυλλο/φάκελο.
… ΘΥΜΑΜΑΙ, τον ερχομό του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1974) και την υποδοχή του από τον ελληνικό λαό, ως άλλου “παράκλητου”! Θυμάμαι την επιστροφή πολλών πολιτικών και καλλιτεχνών από ευρωπαϊκές χώρες. Ο Μίκης, επιστρέφοντας στην πατρίδα πήρε μέρος στην “ενεργό” πολιτική ζωή του τόπου, μετά τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Πρώτα ως βουλευτής της Αριστεράς και αργότερα ως συνεργαζόμενος με τα λεγόμενα “αστικά κόμματα” (ΠΑΣΟΚ-Ανδρέας, Ν.Δ.-Μητσοτάκης). Προσπάθησε να δημιουργήσει ένα προφίλ υπερκομματικού πολιτικού, αγωνιστή μιας αμφιλεγόμενης εθνικής ενότητας, αλλά και μιας επαμφοτερίζουσας ελληνοτουρκικής φιλίας. Όντας από τη φύση του χειμαρρώδης στο λόγο, τις κινήσεις και τις αντιδράσεις, συμμετείχε σε πολλούς από τους μεταπολιτευτικούς μετασχηματισμούς. Για τις “συνεργασίες” του αυτές και τις “ανορθόδοξες” παρεμβάσεις του (“Μακεδονικό”, 2018) που υπερέβαιναν τη μονολιθική γραμμή του ΚΚΕ, είδε “συντρόφους” και “φίλους” να τον πολεμούν αγρίως σαμποτάροντας ακόμη και τις συναυλίες του. Είδε όμως και “ιδεολογικούς” εχθρούς του να τον συμπαρίστανται!
ΟΙ ΚΑΤΑ καιρούς κομματικές μεταπτώσεις του ήταν επόμενο να δημιουργούν έντονο προβληματισμό στο ΚΚΕ -την ιδεολογική του μήτρα. Προβλήματα που κι ο νυν γ.γ. του κόμματος, ο Δημήτρης Κουτσούμπας, ομολόγησε έμμεσα στον ύστατο χαιρετισμό του στη Μητρόπολη Αθηνών, μπροστά στο φέρετρό του Μίκη: «Η αλήθεια είναι, όπως και γνωστό σε όλους, πως δεν συμφωνούσαμε πάντα με τις πολιτικές πρωτοβουλίες σου, όμως αυτό που μένει, το υστερόγραφο της δόξας, είναι η τεράστια παρακαταθήκη του έργου σου και η πολιτική διαθήκη που μας άφησες, «σβήνοντας τις λεπτομέρειες» και κρατώντας τα «Μεγάλα Μεγέθη»»!
ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ-“Μεγέθη” της ιστορίας κάθε λαού κάνουν και λάθη (“λεπτομέρειες”) ή, δημιουργούν αντιφάσεις στην πορεία τους. Χωρίς αυτό να μειώνει τη μεγάλη προσφορά τους. Λίγοι μουσικοί σε όλο τον κόσμο έχουν καταφέρει τον σπουδαίο άθλο του Μίκη: να έχει διαπρέψει σχεδόν σε όλα τα είδη μουσικής, να έχει ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας του ως δημιουργός και ταυτόχρονα να αποτελεί ένα μεγάλο πνευματικό κεφάλαιο της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κουλτούρας.(17-9-21)
