Είναι γνωστό, ότι σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης (24/7/1923) προβλεπόταν, να μην επιτρεπόταν, πέρα από την παράκτια ηπειρωτική ζωνή με επίκεντρο τα Δαρδανέλια, η διατήρηση στρατευμάτων στα ελληνικά νησιά Σαμοθράκη και Λήμνο, αλλά και σ’ αυτά που παραχωρήθηκαν στην Τουρκία, Ίμβρο και Τένεδο. Με πρωτοβουλία της Άγκυρας και με τη σύμφωνη γνώμη Αγγλίας – Ελλάδος συνεκλήθη η διάσκεψη του Μοντραί (20/7/1936), πόλη σε παραλίμνια περιοχή της Γενεύης. Μ’ αυτήν τη Συνθήκη καταργήθηκε μερικώς η Σύμβαση της Λωζάνης. Υποκατεστάθηκε ως προς την επωνυμία «Στενά» να περιλαμβάνουν τα Δαρδανέλια, τη θάλασσα του Μαρμαρά και τον Βόσπορο, εξαλείφοντας κάθε δεσμευτική διάταξη εις βάρος των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων. Η ελληνική πλευρά επικαλέστηκε ως δεδομένη τη βούληση των Τούρκων, να αναγνωρίσουν την επαναστρατιωτικοποίηση των δύο νήσων. Οι επελθούσες απρόβλεπτες δυσχέρειες στις σχέσεις της Τουρκίας με τους γείτονές της, ώθησαν τον Ερντογάν να αναζητήσει κάτω από την επήρεια πολιτικών σκοπιμοτήτων την αμφισβήτηση οποιασδήποτε Συνθήκης, θεωρώντας ότι ως κράτος αυτόνομο έχει δικαίωμα να αναθεωρεί οποιαδήποτε Συνθήκη, μήδε και αυτής του Μοντραί. Τρία ήσαν τα βασικά σημεία της. Η υποκατάσταση μέρους της Συνθήκης της Λωζάνης, η αναγνώριση του δικαιώματος της Ελλάδος επανεξοπλισμού Σαμοθράκης και Λήμνου και ο επανοπλισμός των “Στενών”. Εδραιώθηκε η αντίληψη, ότι «τα Στενά μπορεί γεωγραφικώς να ανήκουν στην Τουρκία, αλλά η ελεύθερη ναυσιπλοΐα, όμως, και η ασφάλεια τους είναι θέμα διεθνών εγγυήσεων και ελέγχου», όπως σημείωνε σε άρθρο της η κα Κύρα Αδάμ (Ελευθεροτυπία, 7/6/2002). Αυτή τη Συνθήκη, την οποία η ίδια η Τουρκία προκάλεσε, με συμβαλλόμενα μέρη Αγγλία και Ελλάδα, αγνοώντας Σοβιετική Ένωση, Βουλγαρία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία και Ιαπωνία, βασικότερους συντελεστές της Συνθήκης της Λωζάνης, θέλει να ακυρώσει. Την προσπάθειά της τη δρομολογεί απ’ το 2002, που ζητούσε να τροποποιηθεί η Συνθήκη στο σημείο, όπου η ονομασία «Στενά» να γίνει «Τουρκικά Στενά». Το θέμα, παρά τη σύμφωνη γνώμη του Υπ. Εξ. Γιώργου Παπανδρέου (Ιούλ. 2002) με τη δικαιολογία, να μη ματαιωθούν νατοϊκές ασκήσεις στη Μαύρη Θάλασσα, παραμένει ανοιχτό με την προοπτική, ότι πρέπει να ληφθούν τα ενδεικνυόμενα μέτρα, να διασφαλιστεί νομοτελειακά η Συνθήκη. Σημειωτέον ότι η Τουρκία έχει πλήρη έλεγχο των «Στενών», από τα οποία διέρχονται περί τα 35000 πλοία τον χρόνο, των οποίων εγγυάται την ασφάλεια.
Στην επιθυμία του Ερντογάν να καταργήσει τη Συνθήκη του Μοντραί και να κατασκευάσει παράλληλη διώρυγα με τον Βόσπορο, ενώνοντας τη Μαύρη Θάλασσα με τον Μαρμαρά, αντέδρασαν με επιστολή τους 104 απόστρατοι του πολεμικού ναυτικού, διερωτώμενοι, «ποιος έχει την εξουσία, να ακυρώνει διεθνείς συνθήκες». Υποστηρίζουν ότι αν ανοίξει τέτοια διώρυγα, θα αμφισβητηθεί η συνθήκη του Μοντραί και θα μπει σε διεθνή διαβούλευση, όπως συνέβη και σε κανάλια σε άλλες περιοχές στο Σουέζ, στον Παναμά και αλλού. Ο Ερντογάν θεωρώντας την αντίδραση των αποστράτων του ναυτικού ως απόπειρα πραξικοπήματος εις βάρος του, τους συνέλαβε φυλακίζοντας περί τους δέκα, μεταξύ των οποίων και τον δημιουργό της «γαλάζιας πατρίδας». Επιπλέον, δικαιολογείται ότι κάνει εκκαθαρίσεις στον στρατό, που μπορεί να έχει ισλαμοποιηθεί τελευταίως, αλλά έχει βαθιές ρίζες κεμαλισμού. Η επίσκεψη Φον Ντερ Λάϊεν και Σαρλ Μικέλ στη σκιά αυτών των εξελίξεων, που έχει να κάνει με τα ανθρώπινα δικαιώματα, θα δούμε κατά πόσο θα επηρεάσει τη ρητορική της Ευρώπης στην πολιτική του Ερντογάν.
