Α’ ΜΕΡΟΣ
Το φυσικό ανάγλυφο της ενδοχώρας του Ν. Χανίων σαν φυσική απόληξη και προέκταση του ορεινού όγκου των Λευκών Ορέων προς βορρά χαρακτηρίζεται από πλούσια και έντονη ποικιλομορφία γεωλογικών σχηματισμών.
Φαράγγια, ρέματα, ποταμοί, ρυάκια, πηγές, φυσικοί υπόγειοι ταμιευτήρες νερών, συνθέτουν ένα πλούσιο υδρολογικό σύστημα ιδιαιτέρου φυσικού κάλους αλλά και φυσικής απορροής των πλεονάζοντων νερών προς την θάλασσα.
Το πυκνό αυτό υδρολογικό σύστημα, χειμαρρώδους χαρακτήρα, αποκτά κατά τις περιόδους εντόνων βροχοπτώσεων του χειμώνα ορμητική ροή λόγω της μικρής απόστασης από τα προβουνά των Λευκών Ορέων έως την θάλασσα και της μεγάλης απότομης υψομετρικής διαφοράς, μεταφέροντας αρκετές ποσότητες φερτών υλικών οι οποίες εναποτίθονται είτε στις ακτές, είτε στις εκβολές των Λεκανών απορροής, είτε σε μαιάνδρους κατά την πορεία των ποταμών.
Στον τόπο μας τον Ν. Χανίων, με υψηλό ποσοστό βροχοπτώσεων 25% μεγαλύτερο της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης σε σχέση με την κεντρική και ανατολική Κρήτη, αποτελεί Ευλογία το νερό και ο βαρύς χειμώνας για το υδατογραφικό μας σύστημα και το περιβάλλον αφού τα φυσικά και όχι τα ανθρωπογενή όρια των υδατορευμάτων απορροής εγγυώνται την διαφυγή των νερών προς την θάλασσα.
Εύκολα όμως αυτός ο κανόνας μπορεί να αντιστραφεί. Μέσα σε μιά μέρα ή και σε λίγες ώρες το Νερό , οι υδατικοί πόροι από ευλογία μετατρέπονται σε καταστροφή λόγω των ανεξέλεγκτων από την πολιτεία ανθρωπογενών παρεμβάσεων.
Ο ποταμός Κερίτης: Ορεινή και Πεδινή μορφολογία του
Ένα από τα πιό σημαντικά υδρολογικά συστήματα της Κρήτης αποτελεί ο ποταμός Κερίτης.
Στην περίπτωση του ποταμού Κερίτη στην ορεινή μορφολογία και επέκτασή του ανάντι των Μεσκλών υπάρχει μιά σημαντική ιδιομορφία, δεν υπάρχουν τα προβουνά με λεκάνες, οροπέδια φυσικής αποστράγγισης αλλά πηγάζει απ’ ευθείας από τα μεγάλα υψόμετρα των Λευκών Ορέων.
Τέσσερα άγρια ορεινά ρέματα με απότομες κλίσεις μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες νερού των Λευκών Ορέων κατά την περίοδο εντόνων βροχοπτώσεων οι οποίες καταλήγουν στον ποταμό Κερίτη.
• Ρέμα Καλαμπούκι από τις δυτικές πλαγιές της Ξεροκεφάλας υψ. 1.237μ.
• Ρέμα Αμπελιτσιάς (ποταμός Αμπελιτσιώτης – Φαράγγι Τρομάρισσας) δέχεται τα νερά του φαραγγιού Πηγάϊδας.
• Ρέμα Βρυσί (ποταμός Βρυσιώτης – φαράγγι Βρυσί)
Ξεκινούν από την Πετρόκουρτα περιοχή βορειοανατολικά της κορυφής Μελινταού υψ.2.133μ. κυκλώνοντας την κορυφή Καλόρος υψ. 1.926μ. από δυτικά (Ρ. Βρυσί) και από ανατολικά (Ρ.Αμπελιτσιάς)
• Ρέμα Αχλαπιδιώτης. Ξεκινά ανατολικά από την περιοχή Φώκιες του Ομαλού με κατεύθυνση ανατολικά κατάντι των Λάκκων, δέχεται τα νερά του ρέματος Μελισιώτη που ξεκινά μεταξύ των κορφών Νερατζόπορτο και Βόθωνα υψ. 1.200μ.
Τα ορεινά αυτά ρέματα ανάντι των Μεσκλών και του ποταμού Κερίτη αποτελούν πανέμορφα δυσπρόσιτα φαράγγια δασωμένα στο ξεκίνημά τους χαμηλά και με αλπικό τοπίο καθώς ανεβαίνουν στα μεγάλα υψόμετρα των Λευκών Ορέων.
Η φύση έχει δημιουργήσει μέσα σ’ αυτά, φυσικά έργα υδρονομίας με φυσικούς καταρράκτες για να εκτονώνεται η πίεση του νερού καθώς κατεβαίνει προς τον Κερίτη ποταμό και τα Μεσκλά.
Τα πολύτιμα υπόγεια νερά των Λευκών Ορέων αναβλύζουν άφθονα στις απολήξεις αυτών των φαραγγιών – υδατορεμάτων σχηματίζοντας τις πηγές των Μεσκλών και της Ζούρβας.
Στα Νικολιανά, στην Παναγιά ανάμεσα στα πλατάνια, πιο μέσα ανατολικά στα κεφαλοβρύσια λίγο πριν την είσοδο στο φαράγγι της Σαρακίνας που οδηγεί στη Ζούρβα. Πιο ψηλά στην πηγή της Τρομάρισσας και στην ανάβλυση στο σπήλαιο Βρυσί.
Αν θεωρήσουμε το ρέμα Βρυσί φυσική προέκταση του ποταμού Κερίτη προς Νότο τότε το συνολικό μήκος του από τα Λευκά Όρη (Βόρεια απορροή της κορυφής Μελινταού και δυτική του Καλόρους) είναι 30χλμ ως την εκβολή του στο Κρητικό πέλαγος.
Σαν ποτάμι πηγάζει από τα Μεσκλά, διασχίζει τον Φουρνέ, τον Αλικιανό και το Πατελάρι σχηματίζοντας την εύφορη κοιλάδα του Κερίτη ενώνεται με τον Π. Πλατανιά και χύνεται στο Κρητικό πέλαγος στην θάλασσα του Πλατανιά.
Άλλα συμβάλλοντα ρέματα σ’ αυτόν ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους είναι Ρ.Διγενή (Ποταμός Βαλσαμιώτης), Ρ. Φαράγγι, Ρ. Πευκάς, Ρ. Δαιμονιάρης.
Το πυκνό αυτό υδρογραφικό σύστημα του ποταμού Κερίτη εμπεριέχει ένα σημαντικό και πλούσιο υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα (τριών κατηγοριών) με αρκετά καλής ποιότητας νερά στο οποίο συμπεριλαμβάνονται:
Η τεχνική λίμνη της Αγιάς, οι πηγές της Αγιάς (γεωτρήσεις) του Βαρυπέτρου, των Μυλωνιανών και οι πηγές όπως ήδη περιγράφησαν των Μεσκλών.
Πρόκειται για ένα πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα του Κερίτη ποταμού (αποτελεί ευλογία για τον τόπο μας) που υδρεύει και αδρεύει μία τεράστια περιοχή από τα Χανιά έως το Κολυμπάρι. Η λεκάνη απορροής του Κερίτη ανέρχεται σε 178 km² (τετραγ. Χλμ) έκτασης.
Σύμφωνα με το σχέδιο διαχείρισης των Λεκανών απορροής ποταμών διαμερίσματος Κρήτης (GR 13), την οδηγία 92/43/ΕΟΚ και τον Ν.3974/2011 η λίμνη της Αγιάς και ο Κερίτης ποταμός έχουν συμπεριληφθεί στις περιοχές που προορίζονται για την προστασία οικότοπων ή ειδών στο Υ.Δ/ Κρήτης με τον κωδ. 4340006
Η ανθρωπογενής παρέμβαση στον Ποταμό Κερίτη
Δυστυχώς, ο ανθρώπινος παράγοντας μέσω των θεσμών και φορέων πολιτείας, κράτους, χρησιμοποίησαν αυτό το προικισμένο υδρολογικό σύστημα του Κερίτη ποταμού και το φυσικό γύρω περιβάλλον του- Μόνο με έργα υδροληψίας – του πλούσιου υδροφόρου ορίζοντα για τις ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης.
Χωρίς να νοιάζονται για την Αειφορία του και χωρίς να επιστρέφουν σ’αυτό το φυσικό περιβάλλον ανταποδοτικά όπως όφειλαν, έργα:
Ανάδειξης, προστασίας, παρακολούθησης, εμπλουτισμού, επισκεψιμότητας, πρόσβασης, διευθέτησης, οριοθέτησης, ορεινών υδρονομικών έργων , συντηρήσεις, καθαρισμούς και το κυριότερο δεν υπάρχουν καν περιβαλλοντικοί στόχοι που προκύπτουν από την διαχείριση του περιβάλλοντος του Κερίτη και των φυσικών του πόρων.
Αντίθετα όσο εξελίσσεται αυτή η ανάπτυξη που γνωρίζουμε στον Βόρειο άξονα, όσο αυξάνονται οι ανάγκες καλλιέργειας του πεδινού κάμπου, άλλο τόσο προστίθενται νέα έργα υδροληψίας “αφαίμαξης” των υδατικών πόρων του Κερίτη ποταμού με πρόσθετες γεωτρήσεις στις ήδη υπάρχουσες.
Ένα σοβαρό έργο σαν σκέψη κατασκευάστηκε στο περιβάλλον του Κερίτη ποταμού το οποίο ξέφυγε από την λογική της υδροληψίας– το φράγμα Βαλσαμιώτη- στο Ρ. Διγενή για την περισυλλογή των επιφανειακών υδάτων και αυτό παρέμεινε ατελής σαν έργο αφού ήταν κακότεχνη τόσο η μελέτη όσο και η κατασκευή του και με διπλασιασμό του αρχικού προϋπολογισμού.
Κάποια αποσπασματικά μέτρα περιορισμένης ανάδειξης μικρού μέρους του Κερίτη ήταν η μερική επισκεψιμότητα στην λίμνη της Αγιάς από την Αντιπεριφέρεια Χανίων και από τον Δήμο Πλατανιά η ανάδειξη και επισκεψιμότητα των πηγών στα Κεφαλοβρύσια και στο φαράγγι της Σαρακίνας στα Μεσκλά. Αυτές οι μικρές παρεμβάσεις δεν μπορούν να αλλάξουν τον κανόνα.
Μόνο παίρνουμε και δεν επιστρέφουμε τίποτα ανταποδοτικά στο περιβάλλον του Κερίτη ποταμού.
Στα σχέδια Διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας Λεκάνης απορροής ποταμών Κρήτης (EL13) σημειώνονται τα βασικά αίτια εμφάνισης πλημμυρικών φαινομένων:
• Ανυπαρξία έργων ορεινής υδρονομίας
• Τα αναχώματα που κατασκευάζονται κατά καιρούς είναι αποσπασματικά και ευπαθή στην διαβρωτική ενέργεια του νερού.
• Συνεχόμενη άνοδος της οικιακής ανάπτυξης στην παραλιακή ζώνη χωρίς ταυτόχρονη πρόβλεψη παρεμβάσεων για την απορροή των ομβρίων
• Ανεπάρκεια τεχνικών υποδομών (οχετού και Γεφυρών)στην περιοχή της Π.Ε.Ο Χανίων- Κισσάμου
• Ανάπτυξη βλάστησης στην κοίτη των υδατορεμάτων και ιδιαίτερα στον Κερίτη, που εμποδίζει την απορροή προς την εκβολή (απαιτείται για τον καθαρισμό περιβαλλοντική αδειοδότηση)
• Έλλειψη οριοθέτησης ρεμάτων συνολικού χαρακτήρα
• Στην παραλιακή Ζώνη κατάντι της Π.Ε.Ο λόγω της μεταβολής χρήσεων γης από την ραγδαία τουριστική ανάπτυξη και οικοδόμησης Ξενοδοχειακών μονάδων έχουν καλυφθεί σε αρκετές περιπτώσεις μικρά ρέματα ή αποστραγγιστικά κανάλια από την εποχή που η περιοχή ήταν κυρίως αγροτική…
• Η οικοδόμηση οικιών, η καλλιέργεια, η ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων επιχειρήσεων στις παρόχθιες ζώνες του ποταμού και στην λεγόμενη ζώνη υπερχείλισης των ποταμών.
• Η μη οδική παρόχθεια πρόσβαση για την συντήρηση των ποταμών και την επισκεψιμότητά τους .
Όλες ανεξαρτήτως οι παραπάνω αιτίες συντέλεσαν αθροιστικά στο ποτάμι του Κερίτη με αποτέλεσμα τις καταστροφές που βιώσαμε στις 25 Φλεβάρη. Αν είχαν προγραμματιστεί στοχευμένες παρεμβάσεις αν είχε εφαρμοσθεί η αρχή της ανταποδοτικότητας προς το περιβάλλον του Κερίτη όχι μόνο θα είχαν αποφεχθεί οι καταστροφές αλλά θα είχαμε ένα ισορροπημένο φυσικό σύστημα και από άποψη πόρων αλλά και από άποψη προστασίας που πράγματι θα αποτελεί Ευλογία για τον τόπο μας.
Αναρμοδιότητες και ευθύνες
Ο Κερίτης ποταμός χωροταξικά ευρίσκεται στα διοικητικά όρια ευθύνης του νέου καλλικρατικού Δήμου, του Δήμου Πλατανιά.
Τον υδροφόρο ορίζοντα του όμως (μέρος του ευρίσκεται σε περιοχές εκτός ορίων Δήμου Πλατανιά) τον διαχειρίζονται και τον αξιοποιούν αρκετοί φορείς που υπόκοινται σ’ άλλα Διοικητικά όρια.
Δήμος Χανίων μέσω της Δ.Ε.Υ.Α.Χ- Δήμος Πλατανιά μέσω της Δ.Ε.Υ.Α.Β.Α
αρκετοί τοπικοί Τ.Ο.Ε.Β – πρώην Ο.Α.Δ.Υ.Κ σημερινός Ο.Α.Κ α.ε
Επιπρόσθετα εμπλέκονται ως αρμόδιες αρχές η αποκεντρωμένη διοίκηση Κρήτης με την Δ/νση υδάτων και η αιρετή Περιφέρεια Κρήτης με το τμήμα Περιβάλλοντος και υδροοικονομίας.
‘Αρα έχουμε τουλάχιστον δέκα φορείς να εμπλέκονται στην Λεκάνη απορροής του Κερίτη ποταμού και στο υδρολογικό του σύστημα.
Το αποτέλεσμα είναι στην πράξη να μην υπάρχουν ξεκάθαροι ρόλοι από κάθε φορέα και τις Αρχές.
Οι νόμοι και τα προβλεπόμενα να μένουν στα συρτάρια, να μην υπάρχουν σαφείς αρμοδιότητες και έλλειψη ευθυνών.
Οι Αρμόδιοι γίνονται Αναρμόδιοι και το Αντίθετο, κατά περίσταση.
Το κράτος η κυβέρνηση καλύπτεται πίσω από αυτό το σύμπλεγμα αναρμοδιότητας και λειτουργεί κατά περίπτωση ως πυροσβέστης. Χωρίς να ασκείται επί της ουσίας ολοκληρωμένη διαχείριση
των υδατικών πόρων όπως προβλέπεται από την σχετική νομοθεσία (Οδηγία 2000/60/ΕΚ-Νόμος 3199/03-Π.Δ. 51/07-Σχετικές Κ.Υ.Α. και Υ.Α.-Φ.Ε.Κ Β’ 2687/18)
Για να ψάξει κάποιος την αλήθεια για το ποιός φταίει για το τί έγινε ή για το τί δεν έχει γίνει στον ποταμό Κερίτη αποτελεί σταυρόλεξο για πολύ δυνατούς λύτες.
Ένα είναι σίγουρο, βάσει της σχετικής Νομοθεσίας την ευθύνη έχουν:
κατά κύριο λόγο:
• Η κυβέρνηση δια μέσω του αρμοδίου Υπουργείου Περιβάλλοντος και ενέργειας.
• Η ειδική επιτροπή υδάτων του υπουργείου Περιβάλλοντος.
• Δ/νση υδάτων Αποκεντρωμένης Διοίκησης – Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης
• Περιφέρεια Κρήτης και το Τμήμα Περιβάλλοντος και υδροοικονομίας
και κατά δεύτερο λόγο:
• ο Ο.Α.Κ (πρώην Ο.Α.ΑΝΑΚ και Ο.Α.Δ.Υ.Κ) ως Α.Ε για την Ανάπτυξη Κρήτης που συν τις άλλοις του έχουν ανατεθεί από το κράτος σημαντικές αρμοδιότητες στην διαχείριση των υδατικών πόρων – Λεκάνες απορροής ποταμών – και στα πλαίσια αυτά διαχειρίζεται μεγάλο μέρος των νερών του Κερίτη, του Νομού και της Κρήτης , άρα έχει εκ των πραγμάτων μιά γενική εποπτεία ως οργανισμός στις Λεκάνες απορροής ποταμών.
Το άρθρο 10 παραγρ.6 του Π.Δ51/ 07 ορίζει ότι τα λεγόμενα σχέδια διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας συμπληρώνουν τα σχέδια διαχείρισης υδατικών πόρων λεκάνης απορροής ποταμών.
Αυτό προϋποθέτει η ολοκληρωμένη διαχείριση Υδ. Πόρων. Ο έχων την ευθύνη διαχείρισης των υδατικών πόρων έχει και την εποπτεία – ευθύνη των σχεδίων κινδύνων πλημμύρας.
Ο μοναδικός φορέας διαχείρισης Υδ. Πόρων σε επίπεδο Κρήτης είναι ο Ο.Α.Κ. α.ε.
Βέβαια ευθύνη δεν έχει το στελεχιακό και γενικά το προσωπικό του Ο.Α.Κ αλλά κυρίως η εκάστοτε κυβέρνηση και το Υπ. Μεταφορών που είναι ο πολιτικός προϊστάμενος του Ο.Α.Κ που χρησιμοποιεί αυτό το χρήσιμο εργαλείο κατά περίσταση και σε πολλαπλούς ρόλους, χωρίς ολοκληρωμένες αρμοδιότητες ανά τομέα δράσης του. Η τοπική αυτοδιοίκηση μέσω της διαδημοτικής συνεργασίας πρέπει να αξιοποιήσει το ποσοστό που κατέχει σαν μέτοχος στον Ο.Α.Κ α.ε προκειμένου να επαναπροσδιοριστεί ο νέος ρόλος αυτού του χρήσιμου εργαλείου που από την μία του ανατίθενται νέες αρμοδιότητες και από την άλλη του αφαιρούνται με αποτέλεσμα να μην ασκείται ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων και των λεκανών απορροής ποταμών. Αυτό καθίσταται επιτακτικά αναγκαίο αφού η Νομοθεσία αναγνωρίζει ποια 3 λεκάνες απορροής Ποταμών σε όλη τη Κρήτη.
Οι δύο Δ.Ε.Υ.Α Χανίων και Βορείου Άξονα όπως και οι Τ.Ο.Ε.Β αντιμετωπίζονται από την κείμενη νομοθεσία ως απλοί φορείς Χρήστες αστικών – ημιαστικών περιοχών και για την άρδευση αντίστοιχα και όχι ως φορείς που διαμορφώνουν υδατική πολιτική πάνω στα θέματα των Λεκανών απορροής.
Στο βαθμό που θα συναποφασιστεί ένας νέος θεσμικός ρόλος του Ο.Α.Κ α.ε που θα συνάδει με την σχετική νομοθεσία διαχείρισης Υδ. Πόρων, ο σημαντικός σχεδιασμός των Δ.Ε.Υ.Α , οι επενδύσεις τους σε αντιπλημμυρικά -έργα υποδομής και ήπιων αναπλάσεων περιβάλλοντος θα εντάσσονται σε ένα γενικότερο σχέδιο θωράκισης και ανάδειξης του περιβάλλοντος αλλά και ενιαίας – ορθολογικής – ολοκληρωμένης διαχείρισης Υδ.πόρων που επιβάλλουν οι ανάγκες και η νομοθεσία.
Επιπρόσθετα προκύπτει και μία σκοπιμότητα από πλευράς κράτους- κυβερνήσεων.
Η οριοθέτηση ρεμάτων – ποταμών στη σχετική νομοθεσία δεν χαρακτηρίζεται ως υποχρεωτική, έστω με χρονοδιαγράμματα και από πλευράς προτεραιοτήτων που προκύπτουν από τα σχέδια και τους χάρτες κινδύνων πλημμύρας , παρά μόνο στις περιπτώσεις επέκτασης ή τροποποίησης Σχεδίου πόλης.
Η σκοπιμότητα έγκειται ότι αν είχε ορίσει όπως έπρεπε υποχρεωτική την οριοθέτηση ποταμών – ρεμάτων τότε το υπουργείο Περιβάλλοντος θα είχε ολοκληρωμένο σχέδιο προτεραιότητας με την ανάλογη όμως εκταμίευση σημαντικών χρηματοδοτήσεων για τις οριοθετήσεις- διευθετήσεις λεκανών απορροής ποταμών. Αξίζει να σημειωθεί ότι για το καθεστώς Αστυνόμευσης και συντήρησης των υδατορεμάτων την ευθύνη και αρμοδιότητα από τον Ιούλη του 2018 την έχει αποκλειστικά η Περιφέρεια Κρήτης με τον Ν. 4555/18 άρθρο 244.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
