Σε ένα προηγούμενο άρθρο μας αναφερθήκαμε στη σχέση της χρηματοοικονομικής με τη δημοκρατία, δηλαδή την επίδραση που ασκούν οι χρηματοοικονομικές αγορές στους δημοκρατικούς θεσμούς (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Κ. Bouaiss, Χρηματοοικονομική και Δημοκρατία, Πολυτεχνείο Κρήτης, Οκτώβριος 2021).
Οι χρηματοοικονομικές αγορές έχουν μια ουσιαστική οικονομική χρησιμότητα που επιτρέπει τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Αλλά οι δυνάμεις που παρεμβαίνουν έχουν φτάσει σε ένα μέγεθος και επιρροή που τις καθιστά περισσότερο όργανο εξουσίας και εμπλουτισμού παρά ένα εργαλείο οικονομικής μεγέθυνσης.
Το άρθρο αυτό στηρίζεται στο πρόσφατο βιβλίο του Georges Ugeux με θέμα Wall Street a l’ assaut de la Democratie, εκδόσεις Odile Jacob, Οκτώβριος 2021.
Η απάντηση στις προκλήσεις που δημιουργεί η κατάχρηση της χρηματοοικονομικής εξουσίας δεν είναι ο λαϊκισμός, αλλά ο ανθρωπισμός. Είναι θεμελιώδες ότι η χρηματοοικονομική, όπως η οικονομία και η πολιτική επανατοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο της οικονομικής και χρηματοοικονομικής ζωής μας.
Από την Lehman Brothers και μετά
Το χάσμα μεταξύ του ατομικού πλούτου γνώρισε μια μεγάλη αύξηση δημιουργώντας μια βαθιά άνιση κοινωνία. Όταν οι μισθοί είναι σταθεροί και η αξία των μετοχών τετραπλασιάζεται, όπως συνέβη σε δέκα χρόνια στις ΗΠΑ, η χρησιμοποίηση του χρέους για την απόκτηση ακόμη περισσότερων χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, δείχνει ότι είμαστε αντιμέτωποι με έναν αμείλικτο πολλαπλασιαστή πλούτου. Στις ΗΠΑ το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε κατά 10% τα τελευταία πέντε χρόνια, ενώ η κεφαλαιοποίηση του χρηματιστηριακού δείκτη αυξήθηκε κατά 100%. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν υπάρχει αύξηση του εισοδήματος και το χρηματιστήριο αυξήθηκε κατά 40%.
Η χρηματοοικονομική υποτίθεται ότι ανοίγει το δρόμο σε όλες τις φιλοδοξίες: καθιστά δυνατή την αγορά ισχύος, εκπαίδευσης, κύρους, πλούτου, ακόμη και για μερικούς … ευτυχία. Η δύναμη της χρηματοοικονομικής φαίνεται ατελείωτη. Απέναντι σε αυτήν, το άτομο αισθάνεται αδύνατο, απειλούμενο, και στις περισσότερες περιπτώσεις, στερείται του ελάχιστου ζωτικού χώρου για τον εαυτό του, για την οικογένειά του, για την κοινότητά του, τη χώρα του, και τον πολιτισμό του.
Οι αγορές βρίσκονται στην καρδιά του καπιταλιστικού μηχανισμού του οποίου στηρίζουν την ανάπτυξη και την οικονομία. Η χρηματοοικονομική έχει γίνει για τους ανθρώπους εχθρός, ένα «αρπακτικό» και ένας νόμος που τους υποτάσσει σε μια λογική που δεν καταλαβαίνουν.
Μπορεί η χρηματοοικονομική να συμβιβαστεί με τη δημοκρατία; Μήπως είναι μια ουτοπία;
Είναι δυνατόν, όπως αναφέρει ο Victor Hugo στους «Άθλιους», να περιορίσουμε τη φτώχεια χωρίς να περιορίσουμε τον πλούτο (βλ. Georges Ugeux. 2021).
Η πανδημία και η κρίση χρέους
Με τη δικαιολογία της χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι κεντρικές τράπεζες ξεκίνησαν την περιπέτεια μιας εναλλακτικής νομισματικής πολιτικής που αύξησε τους ισολογισμούς τους. Οι κυβερνήσεις επωφελήθηκαν από χαμηλότερα επιτόκια και δανείστηκαν μαζικά τριπλασιάζοντας το χρέος τους. Αυτές οι πράξεις ποσοτικής χαλάρωσης θα μείνουν στην οικονομική ιστορία ως η μεγαλύτερη σπατάλη κεφαλαίων. Όχι μόνο οι κυβερνήσεις αλλά και οι επιχειρήσεις και οι πλούσιοι επενδυτές μπόρεσαν να δανειστούν με επιτόκια κοντά ή κάτω από το μηδέν, σε βάρος των αποταμιευτών, αλλά οι νομισματικές συναλλαγές επέτρεψαν δέκα χρόνια ανάπτυξης στις χρηματοοικονομικές αγορές. Η ερώτηση που τίθεται είναι: πόσο καιρό μπορούν να συνεχίσουν να αυξάνονται οι χρηματοοικονομικές αγορές; Από τις 19 Φεβρουαρίου 2020 και μετά ο δείκτης των 500 πιο μεγάλων επιχειρήσεων των ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 100%.
Η χρηματιστηριακή αξία των αμερικανικών εταιρειών αντιπροσωπεύει 150% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Αυτή η δύναμη των 50 τρισεκατομμυρίων δολαρίων δίνει τεράστια δύναμη στους κατόχους αυτών των περιουσιακών στοιχείων. Για τον George Ugeux, υπάρχει τρόπος εκδημοκρατισμού της χρηματοοικονομικής με τρείς προυποθέσεις: να έχεις τη θέληση, το θάρρος και τη γνώση. Τώρα είναι η ώρα να απομυθοποιήσουμε το ρόλο των χρηματοοικονομικών αγορών. Είναι μια σειρά μεταρρυθμίσεων που θα πρέπει να εφαρμοστούν. Θα πρέπει να εξεταστούν ταυτόχρονα: ο ρόλος των παραγόντων, η λειτουργία των χρηματοοικονομικών αγορών και η ιδεολογία που τις στηρίζει πρίν γίνει δυνατόν να προσδιοριστεί το περίγραμμα των μεταρρυθμίσεων χωρίς τις οποίες η επιδείνωση των ανισοτήτων δεν μπορεί παρά να συνεχιστεί.
Συμπερασματικά, το πρόβλημα είναι που θα βρεθούν τα μέσα να υποστηρίξουν μια οικονομία σε σοβαρή ύφεση τα επόμενα χρόνια. Οι δημόσιες αρχές εφαρμόζουν πολιτικές που κινδυνεύουν να κοστίσουν ακριβά στην οικονομία: η απασχόληση, η κατανάλωση και οι πτωχεύσεις θα βρίσκονται στο ραντεβού μιας επόμενης ύφεσης.
