«Η ποίηση είναι μια τέχνη διαθέσιμη σε όλους, αν πεινούν για αυτή ή αν τους ταιριάζει η γεύση της. Και δεν γνωρίζουμε πάντα για τι πεινάμε, μέχρι να μας το βάλουν στο πιάτο μας»
«Iσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ποίηση είναι μια τέχνη από την οποία όλοι μπορούν να τραφούν, που μπορεί να αγγίξει τις ψυχές και να πει με λόγια βιώματα που συχνά μοιάζουν πέρα από λέξεις». Alyson Hallett, μια διεθνώς αναγνωρισμένη και βραβευμένη Αγγλίδα ποιήτρια και θεατρική συγγραφέας, είναι γνωστή για τα καινοτόμα έργα της σε συνεργασία με επιστήμονες, εικαστικούς, χορευτές, γλύπτες και μουσικούς καθώς και για το ενεργό ενδιαφέρον της στην εγκατάσταση κειμένων σε δημόσια μέρη.
Αυτές τις ημέρες βρίσκεται στα Χανιά ως καλεσμένη του 1ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ποίησης Χανίων, που διοργανώνει η Διεθνής Ομάδας Ποίησης Χανίων σε συνδιοργάνωση με τον Δήμο Χανίων και την Κ.Ε.Π.ΠΕ.ΔΗ.Χ.-Κ.Α.Μ. και ολοκληρώνεται σήμερα, Σάββατο, στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου. Ένα φεστιβάλ που περιλάμβανε στο πρόγραμμά του αναγνώσεις ποίησης, δημιουργικά εργαστήρια για ενήλικες και παιδιά καθώς και μια παράλληλη έκθεση φωτογραφίας με τον τίτλο «Πιθανότητα αίματος» του Κυριάκου Συφιλτζόγλου. Οι “διαδρομές” συνομίλησαν με την Alyson Hallett για τις παραδοξότητες που αποτελούν το βασίλειο των ποιητών, την καθημερινή τριβή με τις λέξεις που μπορεί να οδηγήσει στην ποίηση αλλά και την ποιητική παράδοση της Ελλάδας που τροφοδοτείται από την ζωντανή παρουσία της παραδοσιακής ελληνικής μουσικής…
Η ποίηση θεωρείται κατά πολλούς μια μοναχική τέχνη με περιορισμένο κοινό. Εσείς αντίθετα μέσα από τις δράσεις σας της προσδίδετε μια εξωστρέφεια. Είναι μια τέχνη που απευθύνεται σε όλους;
Όταν μια κατσίκα περιπλανιέται στα λιβάδια ή χώνεται μέσα σε μια βατομουριά αναζητώντας βατόμουρα, είναι μόνη. Τρέφεται και επεξεργάζεται την τροφή της και ίσως αργότερα να παράξει γάλα και από αυτό να παραχθεί τυρί. Αυτό το τυρί απευθύνεται σε όλους; Η κατσίκα είναι εσωστρεφής ή εξωστρεφής; Οπωσδήποτε δεν είμαι κατσίκα, αλλά τα δίπολα δεν βρίσκουν βολικό χώρο στην ποίηση ή στη ζωή ενός ποιητή. Το βασίλειο μας είναι οι παραδοξότητες. Οι περισσότεροι ποιητές χρειαζόμαστε μοναξιά και ένα καλό αίσθημα κοινότητας. Πώς αλλιώς να επιβιώσουμε; Η ποίηση είναι μια τέχνη διαθέσιμη σε όλους, αν πεινούν για αυτή ή αν τους ταιριάζει η γεύση της. Και δεν γνωρίζουμε πάντα για τι πεινάμε, μέχρι να μας το βάλουν στο πιάτο μας.
Μεγάλωσα σε ένα σπίτι με πολύ λίγα βιβλία, όπου η ποίηση ήταν περίπου σαν από άλλο πλανήτη. Όμως τα τελευταία είκοσι χρόνια, όταν κάποια θεία παντρεύεται ή ένα παιδί γεννιέται στην οικογένεια, οι συγγενείς μου μού ζητούν να γράψουν ένα ποίημα για την περίσταση. Διάβασα ένα ποίημα στην κηδεία του πατέρα μου, οπότε ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ποίηση είναι μια τέχνη από την οποία όλοι μπορούν να τραφούν, που μπορεί να αγγίξει τις ψυχές και να πει με λόγια βιώματα που συχνά μοιάζουν πέρα από λέξεις.
Διδάσκετε ποίηση και δημιουργική γραφή. Φτάνει να έχει κανείς καλά «ακονισμένα» εργαλεία για να γράψει καλή ποίηση; Κι αν όχι τι άλλο χρειάζεται;
Εξάσκηση, εξάσκηση, εξάσκηση. Φίλους και ευελιξία για να μπορείς να επιμένεις όταν βρέχει απόρριψη. Όπως ένας μουσικός χρειάζεται να εξασκείται στο όργανό του, έτσι χρειάζεται να γράψεις πολλές μπούρδες, να κάνεις λάθη και να αναπτύξεις το δικό σου ένστικτο για το τι δουλεύει και τι όχι. Χρειάζεται να διαβάζεις πολύ, να είσαι φιλοπερίεργος, να βρεις τρόπους να ακούς την παιχνιδιάρικη φωνή μέσα σου. Να καλωσορίζεις τα καλά και τα κακά ποιήματα, και κάποιες φορές ένα ποίημα θα κυλά από μέσα σου σαν από το πουθενά. Ζεις για αυτές τις στιγμές του ταιριάσματος και για εκείνες που μετά από μια τολμηρή επεξεργασία, το ποίημα βρίσκει τη θέση του.
Χρειάζεται να αγαπάς τη γλώσσα και την αποτυχία, να αγαπάς να παίζεις με τις λέξεις και να αναπτύξεις ένα αίσθημα για αυτό που η ποιήτρια Ντενίζ Λεβέρτοβ (Denise Levertov) ονόμαζε «μέλος», τη λυρικότητα του ποιήματος και πώς αυτή συνεργάζεται με την αλλαγή σειράς και τα κενά. Μερικές φορές χρειάζεται να ξυπνάς καταμεσής της νύχτας, να ψάχνεις ένα μολύβι, να γράφεις βιαστικά και να σπας κάθε κανόνα που έχεις διδαχθεί.
Η διαφορετικότητα της γλώσσας πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται στη μετάφραση της ποίησης και πόσο μπορεί να είναι κοντά ένα μεταφρασμένο ποίημα με το πρωτότυπο;
Όπως με όλα, έτσι και με τη γλώσσα χρειάζεται σεβασμός στο χειρισμό της. Όχι μόνο στη διαφορετικότητα της γλώσσας, αλλά και της κουλτούρας, των πεποιθήσεων, του φύλου και του σεξουαλικού προσανατολισμού. Η ιδέα της μεταμορφούμενης γλώσσας με ενδιαφέρει, πώς δηλαδή στη μητρική μου τα αγγλικά μπορώ να μεταφράσω σχεδόν ασυνείδητες κανονικότητες, να τις μεταμορφώσω, να τις πλάσω σε μια διαφορετική μορφή ύπαρξης. Είναι κάτι που συμβαίνει όλο και περισσότερο. Θα μπορούσα να μιλώ όλη μέρα για την πολιτική της στίξης και των κεφαλαίων γραμμάτων. Η ποίηση εισχωρεί στο χώρο μιας σελίδας και χρειάζεται να ληφθούν αποφάσεις σε πολλά διαφορετικά επίπεδα, οπότε αυτές οι διαφορετικότητες και διαφοροποιήσεις είναι σημαντικές. Οι μεταφράσεις μπορούν να καταλάβουν ένα ολόκληρο εύρος χώρου σε σχέση με το πρωτότυπο. Ο ποιητής Τεντ Χιουζ (Ted Hughes ) έλεγε ότι η μετάφραση είναι μια διαδικασία ανταλλαγής και ο μεταφραστής είναι απασχολημένος να περνά σύνορα, να μεταφέρει δώρα από τη μια γλώσσα στην άλλη, να ανταλλάζει νοήματα, να δημιουργεί γέφυρες και μερικές φορές να αφήνει τα πράγματα να ταράζονται ώστε να γίνεται αισθητό ότι πρόκειται για μετάφραση.
Με αυτήν την έννοια, η εγγύτητα με το πρωτότυπο μπορεί να γίνει καλύτερα αντιληπτή ως συντροφικότητα. Ένα νέο ποίημα δημιουργείται από το μεταφραστή, το οποίο αισιοδοξούμε ότι μεταφέρει την ουσία του πρωτότυπου. Κάποιες φορές η εγγύτητα στην πρωτότυπη γλώσσα είναι σημαντική, ακόμα κι αν η μετάφραση ακούγεται παράξενα. Αυτό το ξένισμα ίσως μας λέει κάτι. Κάθε ποίημα έχει διαφορετικό κλειδί που ανοίγει την πόρτα του και ο μεταφραστής καλείται να πάρει διαφορετικές αποφάσεις για την εγγύτητα και την απόσταση σύμφωνα με τη συνθετότητα του νοήματος και της χροιάς.
Η Ελλάδα παρότι μια μικρή χώρα έχει μια μακρά και σημαντική παράδοση στην ποίηση. Πώς εξηγείται κάτι τέτοιο;
Έχετε τον Όμηρο στην καρδιά του πολιτισμού σας. Διέσχισα τη βαθυγάλανη θάλασσα για να προσεγγίσω το πανέμορφο νησί σας και ο Όμηρος ήταν σε κάθε κύμα. Έχετε κάτι μαγικό ανάμεσα στους θεμέλιους λίθους σας. Τα έντομα είναι θορυβώδη, οι καρποί άφθονοι, τα λουλούδια υπερβολικά σε άρωμα και ζωηράδα. Έχω ένα αίσθημα έντονης ρευστότητας εδώ στην Ελλάδα καθώς και ότι η παραδοσιακή μουσική είναι ακόμα ζωντανή. Ο ποιητής Σέιμους Χίνι (Seamus Heaney) έλεγε ότι η μουσική προετοιμάζει το χώρο για να αρθρωθούν οι λέξεις. Εδώ αυτός ο χώρος είναι παντού. Καταλαβαίνετε πώς μια ψυχή τρέφεται από ποίηση. Πώς έχουμε ανάγκη να τραγουδήσουμε τη μορφή των λόφων, την ιστορία των βουνών, τους αγώνες, τις μάχες και τις απώλειες, τις λύπες και τις χαρές. Αλλά τι ξέρω εγώ; Είμαι εδώ μόνο για λίγο και θέλω να μάθω περισσότερα για το χώρο της ποίησης στις ζωές και τον πολιτισμό σας.
