ΣΟΦΙΑ ΛΑΖΑΡΕΤΟΥ, διδάκτωρ Οικονομολογίας, Εκδόσεις Gutenberg ερευνήτρια στη Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Ζητήματα Οικονομικής Ιστορίας Τράπεζας Ελλάδος – συγγραφέας – Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών.
Ενα βιβλίο αφιερωμένο στη μνήμη αυτών που ξενιτεύτηκαν στην πτώχευση του 1893 και στην ύφεση που ακολούθησε στην Ελλάδα… Ομως στη σημερινή κρίση πόσοι άξιοι νέοι Ελληνες και Ελληνίδες θα ξενιτευτούν και ίσως θα χαθούν για μας σε ξένους τόπους; Ενα βιβλίο καθαρό, απροκατάληπτο, που με χρήσιμα διδάγματα ιστορίας μιλά για τις πολλαπλές αναγνώσεις της που πολλές φορές είναι αμφίσημες όσο κι αν η ιστορία είναι μια αναδόμηση και ερμηνεία του παρελθόντος με στόχο συνήθως την κατανόηση του παρόντος και την πρόβλεψη του μέλλοντος. Η διδάκτωρ Σοφία Λαζαρέτου, που δίδαξε στα Πανεπιστήμια Κρήτης, Μακεδονίας, στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, εκδιηγείται την τραγωδία της πτώχευσης του 1893 και την επακολουθήσασα κρίσιμη ύφεση που έφεραν την Ελλάδα και τον λαό μας στο χείλος της Αβύσσου για να απευθύνει τον έγκυρο λόγο της στο μήνυμα ημών και αλλήλων που ζούμε σήμερα τη νέα βαριά οικονομική, κοινωνική, πολιτική και εθνική κρίση… με τους πολιτικούς μας -παλιούς και νέους- να αιωρούνται σε διαρκή αμφιταλάντευση και αβεβαιότητα απέναντι στη μεγάλη ευθύνη τους.
Η “ΕΞΟΔΟΣ” ΤΟΥ ΑΔΙΕΞΟΔΟΥ ΜΑΣ
Από το δάνειο της ανεξαρτησίας ως την πτώχευση του 1898, την κατάρρευση του 1932 και τη σημερινή κρίση των μνημονίων της αποδιάρθρωσης της οικονομίας μας και της δραματικής εκπτώχευσης του λαού. Η Ελλάδα συνεχίζει να πορεύεται στον δρόμο της αβεβαιότητας για το παρόν και το μέλλον της γενικά. Παρά τις πομφολυγώδεις διαβεβαιώσεις και τα λάθη των εκάστοτε κυβερνήσεων, όπως και της κυβέρνησης που διαλαλεί έξοδο από τη βαριά οικονομική κρίση που συνέχει και καταστρέφει την ελληνική οικονομία με εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στον λαό και ιδιαίτερα στις τάξεις της μεγάλης φτώχειας. Βέβαια, η περιπόθητη έξοδος από την οικονομική κρίση μεθοδευμένα εξαγγέλλεται, ως πραγματοποιούμενη, χωρίς όμως τούτο να συμβαίνει ως αλήθεια. Γιατί η μεν κυβερνητική πλευρά προπαγανδίζει ασύστολα την ώρα κατά την οποία το κόμμα της μείζονος αντιπολίτευσης με την άνεση των 11 μονάδων μπροστά που του δίδουν οι σφυγμομετρήσεις από το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας, δηλώνει διά των κορυφαίων οικονομικών στελεχών της πίστη στους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς που έχουν θεσμοθετηθεί με το δημοσιονομικό σύμφωνο και αποτελούν την “πεμπτουσία της λιτότητας”. (περιοδικό Hellenic Nexus σελ. 72 Νοέμβριος).
“ΜΕ ΣΧΕΣΗ” ΣΕ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (2014)
Αλλά σε ποια έξοδο από την κρίση που μαστίζει τη χώρα εδώ και 5 χρόνια μπορούμε να ελπίζουμε όταν πριν λίγες μέρες ο υπουργός Οικονομικών, καθηγητής κ. Χαρδούβελης, δήλωσε μετά την επιστροφή του από τη σύνοδο του Eurogroup, ότι, παρά τη νέα “σχέση” που διαμορφώνεται (ως φόρμουλα αντί των μνημονίων), το χρέος θα μας βαρύνει πολλά χρόνια. Ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ διαβεβαιώνει πως θα σεβαστεί τις αποφάσεις των επίσημων δανειστών, τη στιγμή κατά την οποία (με πρόσφατη δημοσκόπηση) η πλειοψηφία των ερωτηθέντων πιστεύει (κατά 54%) πως οι δανειστές μπορούν να διαγράψουν το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού χρέους… Αυτή η θέση όμως αποτελεί απόφαση, πολιτική δέσμευση, συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ. Για διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους μας μέσω της δημιουργίας επιτροπής ελέγχου… χωρίς όμως ο ΣΥΡΙΖΑ να έχει ψηφίσει ούτε υπέρ ούτε κατά μιας μονομερούς ενέργειας.
ΟΧΙ ΤΣΙΠΡΑ ΣΕ ΤΕΤΕΛΕΣΜΕΝΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Αλλά στη συζήτηση της Βουλής για ψήφο εμπιστοσύνης για το δημόσιο χρέος δηλώθηκε από τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ κ. Αλ. Τσίπρα ότι: «Τα διεθνή κέντρα να μην προχωρήσουν σε τετελεσμένα αξιοποιώντας τη δουλειότητα της κυβέρνησης Σαμαρά που είναι διατεθειμένη να υπογράψει ό,τι της φέρουν μπροστά της και να πει ευχαριστώ». Γιατί «οποιαδήποτε απόφαση ληφθεί χωρίς δική μας συναίνεση δεν θα δεσμεύει την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ…». Τώρα όμως ο σκληρός της τρόικας, ο κ. Τόμσεν, έγινε ο δ/ντής της Ευρωπαϊκής Ενωσης για τον έλεγχο της ελληνικής πορείας στον σκοτεινό δρόμο της νέας… σχέσης, όπως μετονομάσθηκε το ως τώρα τόσο επαχθές μνημόνιο στη δική μας ΑΠΟΙΚΙΑ των πιστωτών που πρώτος άνοιξε τον δρόμο ο Παπανδρέου, χωρίς ο λαός μας να αποδώσει σημασία τότε στο παραλήρημα της αλλαγής. Η οποία, μέσα από πολλές μεταλλαγές και παραλλαγές, έφθασε στην κρίση της. Αλλά και στην κατακρήμνιση της οικονομίας μας και στην απέραντη δυστυχία των λαών μας… Ο οποίος τώρα ή αύριο θα οδηγηθεί στις κάλπες για να εκφράσει την οργή του για τις συνεχείς πολιτικές καταδολιεύσεις των ελπίδων για μια αναδημιουργούμενη Ελλάδα. Και όχι μια αποδιοργανούμενη όπως συμβαίνει σήμερα. Με εξαρτήσεις από τα ξένα (“συμμαχικά” όμως) γεωστρατηγικά και γεωοικονομικά συμφέροντα, που ελέγχουν απόλυτα την εθνική κυριαρχία μας με προτέκτορες που μας δυναστεύουν.
ΑΛΛΑ ΤΙ ΣΧΕΣΗ ΕΧΕΙ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΤΟΥ 1892;
Για να είναι η σύγχρονη αποτυχία χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης αποτέλεσμα της διακρατικής δανειοδότησης της χώρας μας με υπαγωγή της στον τριμερή διεθνή οικονομικό έλεγχο. Ο οποίος, όμως, ξυπνά εφιαλτικά την ιστορική μνήμη μας (αν, βέβαια, μέσα στη σημερινή φρίκη που ζούμε έχουμε διατηρήσει κάποια δυνατότητα ενεργοποίησής της. Η Σοφία Λαζαρέτου, διδάκτωρ Οικονομικών, ερευνήτρια στη Δ/νση Μελετών της Τράπεζας της Ελλάδος, έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης 1993 – 94, στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας 1994 – 1997 καθώς και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο 2004 – 2006. Στο βιβλίο της “Από την πτώχευση στην ύφεση – ο διεθνής οικονομικός έλεγχος του 1898 στην Ελλάδα” (Εκδόσεις Gutenberg) γράφει το συμπυκνωμένο εκδοτικό σημείωμα ότι: «Αν και η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ποτέ αυτούσια, εν τούτοις δημιουργεί ένα μοτίβο επανάληψης να μελετήσει την επίδραση, στην εξέλιξη των οικονομικών μεγεθών και να ανιχνεύσει τα λάθη της πολιτικής».
ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΜΕ ΙΔΙΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ
Αλλά τι πήγε στραβά και πώς οδηγηθήκαμε τότε στην πτώχευση του κράτους; Καθώς πώς επιτεύχθηκε η συμφωνία συμβιβασμού με τους διεθνείς δανειστές; Ποιο ήταν το κόστος προσαρμογής σε όρους Α.Ε.Π. στο καθεστώς οικονομικής πολιτικής που όριζε ο Δ.Ο.Ε.; Τι θα μπορούσε να είχε γίνει για τον μετριασμό αυτού του κόστους και γιατί δεν έγινε εν τέλει; Στον πρόλογο του βιβλίου της αναφέρει και τα εξής: «Ο Ανδρέας Ανδρεάδης στην “Ιστορία των ελληνικών δανείων” (έκδοση 1925) απέδωσε την πτώχευση του 1893 στο “μοιραίο έλλειμμα” το οποίο ακολουθούσε χωρίς διακοπή το ελληνικό κράτος από τη σύστασή του ή και νωρίτερα, από τα χρόνια της εθνικής ανεξαρτησίας. Κατά τον Ανδρεάδη το “μοιραίο έλλειμμα” δεν ορίζεται αναγκαστικά και μόνο ως η αριθμητική υπέρβαση των δαπανών έναντι των εξόδων, αλλά ως ένα διαχρονικό “έλλειμμα αξιοπιστίας” της χώρας, δηλαδή ως αδυναμία εμπέδωσης αξιόπιστων δημοσιονομικών θεσμών που θα επέβαλαν στους κυβερνώντες την υποχρέωση για χρηστή διαχείριση των οικονομικών του κράτους». Η πρόσφατη αποτυχία χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης έχει συνέπεια τη διακρατική δανειοδότηση της χώρας και την υπαγωγή της σ’ ένα τριμερή διεθνή οικονομικό έλεγχο.
ΣΤΟ “ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ” ΞΕΝΟΙ ΚΑΝΟΥΝΕ ΚΟΥΜΑΝΤΟ
Τι εννοούμε, όμως, με τον όρο “διεθνής οικονομικός έλεγχος”; Η συγγραφέας δρ Σοφία Λαζαρέτου γράφει: «Με αυτό τον όρο εννοούμε τον έλεγχο της διαχείρισης των οικονομικών του κράτους, των εσόδων και των δαπανών του από μια πολυμερή επιτροπή εκπροσώπων των διεθνών δανειστών του με σκοπό την εξασφάλιση της αποπληρωμής των ξένων δανείων. Η επιτροπή των ξένων δανειστών συγκαλείται συνήθως μετά την αναγγελία της πτώχευσης από την κυβέρνηση της υπερχρεωμένης χώρας με αναγγελία της αποτυχίας εύρεσης νέων δανειακών κεφαλαίων και της αδυναμίας αποπληρωμής των ληξιπρόθεσμων χρεών. Με τη λειτουργία της διεθνούς επιτροπής συνήθως να κατοχυρώνεται με νόμο. Με αυτά τα διεθνή δεδομένα έγινε η επιβολή του Δ.Ο.Ε. στην Ελλάδα το 1898». Χωρίς τότε στην Ελλάδα η επιβολή του Δ.Ο.Ε. να ήταν μοναδική καθώς άσκησε οικονομικό έλεγχο στην Τυνησία 1869, στην Αίγυπτο 1878 και διαχείριση του οθωμανικού χρέους το 1881.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΦΟΥΣΚΑΣ
Πάντως, όπως αναφέρει η Σοφία Λαζαρέτου (σελ. 25) «Η εμπειρία του διεθνούς ελέγχου του 1898 δεν ήταν πρωτόγνωρη για το ελληνικό κράτος. Ομως, αυτό που ήταν διαφορετικό τότε, ήταν ο μακροχρόνιος, ουσιαστικός και αποφασιστικός έλεγχος της εθνικής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής από την επιτροπή των δανειστών. Αλλά η πρώτη φορά που συστήθηκε επιτροπή Διεθνούς ελέγχου στην Ελλάδα έγινε το 1857. Με μοναδικό μοχλό πίεσης τη διπλωματία των κανονιοφόρων…». Αλλά, η χρηματοοικονομική κρίση που γνώρισε η Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 1890 ήταν το τελικό αποτέλεσμα της εγχώριας και της διεθνούς πιστωτικής “φούσκας” που είχε δημιουργηθεί την προηγούμενη δεκαετία. Οπότε σε αυτή την περίοδο πρόβαλλε απειλητικό το μοιραίο έλλειμμα αξιοπιστίας. Τόσο της εθνικής όσο και της διεθνούς συγκυρίας. Με μια τεράστια οικονομική περιπέτεια της χώρας και του ελληνικού λαού. Για να γράψει η Σοφία Λαζαρέτου (σελ. 99) ότι: «Εκ πρώτης όψεως, η έξωθεν επιβληθείσα πειθαρχία προσέδωσε αξιοπιστία στην οικονομική πολιτική, που επέτρεψε την επιτυχή αντιμετώπιση των πληθωριστικών προσδοκιών και απέτρεψε την εμφάνιση ενός φαύλου κύκλου πληθωρισμού… Ομως το συμπέρασμα τελικά είναι ότι το αυστηρό καθεστώς του Δ.Ο.Ε. αποδείχθηκε λανθασμένο. Με τίμημα βαρύ, χωρίς να επιτευχθεί ισοσκελισμένος ή πλεονασματικός κρατικός προϋπολογισμός. Με τον πρωτογενή προϋπολογισμό να είναι ελλειμματικός και το συνολικό έλλειμμα να έχει αυξηθεί… Τώρα χωρίς να έχει πτωχεύσει αντιμετωπίζει η χώρα την ίδια εκμετάλλευση, τα ίδια λάθη και την ίδια κρίση όπως το 1898. Ομως τι θα κάνουν οι κυβερνητικοί αντιφορείς αλλά και ο λαός; Περιεχόμενα: 1. Διεθνής οικονομικός έλεγχος, 2) Το ανάγλυφο της οικονομίας μας τέλη 19ου αιώνα, 3) Τι πήγε όμως στραβά;, 4) Το πλαίσιο του ελέγχου, 5) Αποτίμηση οφέλους – κόστους, 6) Χρήσιμα διδάγματα ιστορίας.
