Από την υγειονομική στην οικονομική κρίση: οι θαυματουργές λύσεις

“Μετά την υγειονομική, ιδού η οικονομική κρίση”. Για την έξοδο από αυτήν, κάθε συγγραφέας αναλυτής, διανοούμενος έχει τη θαυματουργή λύση του. Συχνά απλή, μερικές φορές απλοϊκή. Μεταξύ αλήθειας και μάταιων λόγων, η αποκρυπτογράφηση εννέα μέτρων που μεταδίδονται συχνά στην κοινή γνώμη.
Το περιοδικό Le Point (9 Ιουλίου 2020, no 2498), αναλύει τους εννέα λόγους με εμπεριστατωμένα στοιχεία τα οποία καταδεικνύουν το ενδιαφέρον της έρευνας.

1. Μείωση του χρόνου εργασίας χωρίς απώλεια μισθού
Για τον Stephane Carcillo, υπεύθυνο του τμήματος απασχόλησης του ΟΟΣΑ, η μείωση του χρόνου εργασίας δεν αποτελεί λύση στη δομική ανεργία. Η κατανομή του χρόνου εργασίας δεν είναι μια πολιτική της απασχόλησης. Είναι μια κοινωνική πολιτική. Η εργασία δεν είναι γλυκό. Δεν μοιράζεται. Στο σημερινό πλαίσιο της κρίσης, υπάρχουν μεγάλες αξιώσεις αύξησης των δημόσιων δαπανών μέσα σε πολλούς κλάδους, όπως για παράδειγμα στην υγεία. Ιστορικά, ο χρόνος εργασίας μειώθηκε χάρη στα κέρδη παραγωγικότητας που δημιουργήθηκαν με την πάροδο του χρόνου. Χρειάζονται λιγότερα “χέρια” για την παραγωγή της ίδιας ποσότητας αγαθών. Τις τελευταίες δεκαετίες, η αύξηση της παραγωγικότητας είναι όλο και πιο αδύνατη. Ο ΟΟΣΑ παρουσιάζει για το 2019 τον ετήσιο αριθμό ωρών εργασίας ανά εργαζόμενο: Ελλάδα (1949), Ιταλία (1718), Ισπανία (1686), Ηνωμένο Βασίλειο (1538), Γαλλία (1505), Γερμανία (1386), Δανία (1380). Στην κρίση που διανύουμε, η κάθε κυβέρνηση θα έπρεπε να πει ότι δεν δύναται να υπάρχουν απολύσεις εάν πρώτα δεν μειωθεί ο χρόνος εργασίας. Ο Carcillo είναι σκεπτικός ως προς την μερική απασχόληση όταν διαρκεί πολύ χρόνο, διότι εμποδίζει βιομηχανικούς μετασχηματισμούς και ανακατανομές του εργατικού δυναμικού. Οι μετασχηματισμοί είναι πολύ σπουδαίοι, κυρίως μετά την έξοδο από κρίσεις, που είναι ευκαιρίες για υιοθέτηση νέων μεθόδων εργασίας και νέων τεχνολογιών.

2. Πρέπει να φορολογηθούν περισσότερο τα υψηλά εισοδήματα
Όσοι επιθυμούν να “χτίσουν” ένα “κόσμο μετά” διαφορετικό, δεν έχουν επιδείξει μέχρι στιγμής μεγάλη φαντασία, ειδικά όταν προτείνουν να φορολογήσουν τους πλούσιους. Πολλοί κρατικοί παράγοντες φαίνονται ευνοϊκοί ως προς τη φορολόγηση των μεγάλων περιουσιών, όπως και η κάτοχος του Νόμπελ Οικονομίας Esther Duflo. Πρόκειται για το φόρο “Jean Valjean” (ήρωας του μυθιστορήματος του Victor Hugo “Miserables”), ο οποίος θα επιβαλλόταν σε περιουσιακά στοιχεία άνω των 10 εκατομμυρίων ευρώ. Επειδή το κράτος δεν μπορεί να τα κάνει όλα, φαίνεται επιτακτικό να ζητηθεί από τις μεγάλες περιουσίες να δείξουν αλληλεγγύη ως προς τους άπορους. Βέβαια, για τη Γαλλία είναι μια δύσκολη περίπτωση να καθιερωθεί ένας ακόμη φόρος όταν οι υποχρεωτικές εισφορές αντιπροσωπεύουν το 48% του ΑΕΠ, έναντι 34% σε μέσο όρο στις χώρες του ΟΟΣΑ.
Ακόμη. Οι συνέπειες μιας αυξανόμενης φορολόγησης των πλουσίων, η οποία μπορεί να θεωρείται ηθική και αλληλέγγυα, αλλά στην πραγματικότητα υποδεικνύει μια λογική τιμωρίας και μνησικακίας. Αυτή η πολιτική μπορεί να έχει επιβλαβή αποτελέσματα προκαλώντας μετανάστευση των πιο πλούσιων ατόμων. Ως παράδειγμα, μπορούν να αναφερθούν οι ποδοσφαιριστές, οι ηθοποιοί τους οποίους θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως κακούς πολίτες, αλλά ταυτόχρονα, το δημόσιο θα έχανε τους συνολικούς φόρους σε περίπτωση φυγής τους στο εξωτερικό.

3. Καθιέρωση ενός καθολικού εισοδήματος
Πολλές χώρες θέλουν να το εφαρμόσουν, όπως η Ισπανία. Η Κορσική και άλλες 18 περιφέρειες ονειρεύονται να έχουν την εξουσιοδότηση να το εφαρμόσουν. Το καθολικό εισόδημα είναι η απάντηση στην πανδημία και ποιες είναι οι κοινωνικές συνέπειες του;
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ (Μάιος 2017), ένα χαμηλό εισόδημα βάσης το οποίο μπορεί να χρηματοδοτηθεί χωρίς αύξηση των δημόσιων δαπανών, αλλά καταργώντας τα τρέχοντα οφέλη και τις φορολογικές απαλλαγές, είναι το ακόλουθο για τρεις χώρες.
• Ιταλία: Εισόδημα βάσης για ένα ενήλικο 158 ευρώ και για ένα παιδί κάτω των 18 ετών επίσης 158 ευρώ. Το όριο της φτώχειας για ένα άτομο, 50% του διάμεσου εισοδήματος, ορίζεται στα 737 ευρώ.
• Γαλλία: Εισόδημα βάσης για ένα ενήλικο 456 ευρώ και για ένα παιδί κάτω των 18 ετών, στα 100 ευρώ. Το όριο της φτώχειας ορίζεται στα 456 ευρώ.
• Φιλανδία: Εισόδημα βάσης για ένα ενήλικο 527 ευρώ και για ένα παιδί κάτω των 18 ετών, στα 316 ευρώ. Το όριο της φτώχειας ορίζεται στα 1074 ευρώ.
Το think tank liberal Generation Libre καθορίζει ο καθολικό εισόδημα στα 480 ευρώ.
Τελικά το καθολικό εισόδημα έχει πολλά πρόσωπα, ανάλογα αν αυτό υποστηρίζεται από μια δεξιά η αριστερή κυβέρνηση. Αρκετές χώρες είχαν πετυχημένα αποτελέσματα (Φιλανδία, Ολλανδία, κ.α.), αλλά αυτά έμειναν περιορισμένα γεωγραφικά.

4. Πρέπει να τερματίσουμε τις ελεύθερες συναλλαγές
Οι εμπορικές συναλλαγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) με το υπόλοιπο του κόσμου είναι πλεονασματικές. Δηλαδή, η ΕΕ εξάγει περισσότερα από ότι εισάγει. Το 2019, σύμφωνα με την Eurostat, το πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου της ΕΕ ανήλθε στα 197 δις ευρώ, σε καθαρή αύξηση σε σχέση με το 2018 (152 δις ευρώ). Οπότε, η Ευρώπη θα έχει πολύ περισσότερα να χάσει παρά να κερδίσει, εμπορικά, οικονομικά και χρηματοοικονομικά, κλείνοντας τα σύνορά της. Στο εσωτερικό της ΕΕ υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Για παράδειγμα, η Γαλλία συσσωρεύει εμπορικά ελλείμματα 58,6 δις ευρώ το 2019, ενώ τα άλλα κράτη όπως, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Αυστρία, η Ιρλανδία, η Δανία, η Σουηδία, η Τσεχία, η Φιλανδία χωρίς να ξεχνάμε το Βέλγιο και την Ιταλία δημιουργούν ένα πλεόνασμα στο εμπορικό τους ισοζύγιο. Οι Γάλλοι πολιτικοί αντί να υμνούν τα πλεονεκτήματα του προστατευτισμού, θα ήταν πιο συνετό να αναρωτηθούν για τους λόγους για τους οποίους η Γαλλία δεν είναι ικανή να δημιουργήσει πλεονάσματα και να δημιουργήσει πλούτο εξάγοντας περισσότερο από ότι εισάγει.
Ο Covid-19 έδειξε ότι με λιγότερες συναλλαγές προϊόντων σε παγκόσμιο επίπεδο, έχουμε λιγότερες εισαγωγές και λιγότερες εξαγωγές, στην περίπτωση αυτή είναι οι κάτοικοι όλοι του πλανήτη που πτωχεύουν.

5. Πρέπει να “σβηστούν” τα χρέη
“Δεν υπάρχει μαγικό χρήμα” (φράση του Προέδρου Em. Macron). Είναι απίθανο να “ανοίξουμε χωρίς όριο τις βαλβίδες” του δημόσιου χρήματος για τη χρηματοδότηση αναγκών όπως, υγεία, παιδεία, προστασία, ενώ η Γαλλία ανακάλυψε σε μια νύκτα πώς να εθνικοποιήσει το τέταρτο των μισθών για να αντιμετωπίσει την κρίση. Ότι όλα τα κράτη της ΕΕ δανείζονται μαζικά χάρη στην υποστήριξη της ΕΚΤ (ζώνη ευρώ), αλλά και αυτό δεν μπορεί να διαρκέσει παντοτινά. Και το εύκολο χρήμα έχει όρια. Σε αντίθεση με αυτό που ισχυρίζονται μερικοί οικονομολόγοι, δεν μπορεί να υπάρξει ακύρωση δημόσιου χρέους, ακόμη και αυτό που κατέχει η ΕΚΤ. Σβήσιμο δημόσιου χρέους είναι συνολικά αντιφατικό με το ρόλο και την αποστολή της ΕΚΤ, η οποία, πέρα από τον πληθωρισμό, πρέπει να εξασφαλίζει και τη βιωσιμότητα του νομίσματος.

6. Από τη μεγέθυνση στην από-μεγέθυνση
“Λιγότερη σημασία θα είχε η έκρηξη του λιμού αρκεί που βελτιώθηκε η ποιότητα του αέρα”. Η παρούσα κρίση μείωσε τις εκπομπές CO2 25% στην Κίνα το μήνα Φεβρουάριο και 30% στη Γαλλία, θα μπορούσε εάν το αποτέλεσμα της ανάκαμψης δεν είναι πολύ μεγάλο, να υπάρξει μια μείωση 8% των εκπομπών σε όλο τον πλανήτη για το έτος 2020. Για τους υποστηρικτές της απo-μεγέθυνσης το σλόγκαν είναι: “μια φύση απαλλαγμένη από τον άνθρωπο που ξαναβρίσκει τα δικαιώματα της” και ότι δείχνουν μια ολική αδιαφορία μπροστά στην οικονομική και κοινωνική καταστροφή που προκάλεσε ο νέος κορονωϊός. “Τη στιγμή που η ποιότητα του αέρα κάνοντας ποδήλατο στο κέντρο που Παρισιού” λίγο τους ενδιαφέρει, η έκρηξη της ανεργίας ή τα 100 εκατομμύρια άτομα σε ολόκληρο τον κόσμο που θα περάσουν στην ακραία φτώχεια με 1,90 δολάρια την ημέρα.
Τη στιγμή που τα αεροδρόμια είναι άδεια, λίγο τους ενδιαφέρει αν τα 130 εκατομμύρια άτομα σε Αφρική, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, βρεθούν σε οξεία κατάσταση επισιτιστικής ανασφάλειας, λόγω της οικονομικής κρίσης. Τέλος πρέπει οι υποστηρικτές της από-μεγέθυνσης να εξηγήσουν καθαρά σε όλους μας πως μια μείωση του ΑΕΠ που συνιστούν, δεν θα μεταφραστεί σε μια παγκόσμια έκρηξη της ανεργίας, της φτώχειας, των ανισοτήτων, του χρέους, από μια κατάρρευση γενικευμένη των επιπέδων της ζωής αλλά επίσης και του αισθήματος της ευημερίας των πληθυσμών.

7. Μετεγκατάσταση των μέσων παραγωγής
Η διάγνωση είναι ομόφωνη. Η κρίση του κορωνοϊού φανέρωσε την εξάρτηση της Γαλλίας αλλά και άλλων χωρών της Δύσης σε πολύ κατακερματισμένες βιομηχανικές αλυσίδες αξίας, εξαπλωμένες σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Κίνα. Η διαδικασία παγκοσμιοποίησης “έφυγε πολύ μπροστά” και πρέπει να μετεγκατασταθεί ένα μέρος της παραγωγής στις χώρες προέλευσης (Γαλλία ή Ευρώπη). Η πρόκληση είναι η βιομηχανική επανάκτηση μέσα σε δραστηριότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Για τις μάσκες, είναι μια πραγματική “ηλιθιότητα” να παράγονται στην Ευρώπη. Η προστιθέμενη αξία είναι μηδενική.
Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας σε επίπεδο χωρών το ποσοστό της προστιθέμενης αξίας της βιομηχανίας στο ΑΕΠ για το 2019, είναι τα ακόλουθο:
• Νότια Κορέα: 33%
• Γερμανία: 26,8%
• Ιταλία: 21,4%
• Ισπανία: 20,2%
• Η.Π.Α.: 18,2%
• Γαλλία: 17,1%
Βέβαια, η μετεγκατάσταση δεν είναι εύκολη υπόθεση. Προκαλεί περιβαλλοντικά, κοινωνικά προβλήματα. Όταν πραγματοποιείται σε άλλες χώρες, οι επιχειρήσεις υποχρεούνται να πληρώσουν “φόρους παραγωγής”. Σύμφωνα με την Eurostat, οι φόροι παραγωγής αποτελούν ποσοστό ως προς το ΑΕΠ. Για το 2019, τα ποσοστά είναι: Γαλλία 4,9%, Ζώνη Ευρώ 2,2%, Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 2,3 και μόνο 0,7% στη Γερμανία.

8. Τα επαγγέλματα πρέπει να αμείβονται ανάλογα με την “κοινωνική τους χρησιμότητα”
Η κοινωνική χρησιμότητα αποτελεί θέμα μελέτης από τις αρχές του 1970.
Η θεσμοθέτηση του ορισμού της συνδέεται με τις προκλήσεις του μεγέθους όπως, η θέση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας δίπλα στους κλάδους ιδιωτικό και δημόσιο καθώς και ο τρόπος ρύθμισής της.
Η έννοια της κοινωνικής χρησιμότητας για την αξιολόγηση ενός επαγγέλματος παραμένει ωστόσο υποκειμενική. Σε περίπτωση που δεν υιοθετήσουμε το πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς, μόνο αυτό το τελευταίο θεωρείται αρμόδιο για να προσδιορίσει την αξία της αμοιβής. Η αξία της εργασίας δεν εξαρτάται μόνο από τη χρησιμότητά της για τον καταναλωτή, αλλά και από τη σπανιότητά της. Για παράδειγμα, η απόδοση μιας υψηλής αξίας στην εργασία των ταμίων των σούπερ μάρκετ, που όλο ο κόσμος επιθυμεί να δει, περιέχει τον κίνδυνο παραδόξως να ευνοήσει την εγκατάσταση αυτόματων ταμείων συναλλαγής με τους καταναλωτές. Στην περίπτωση αυτή οι ταμίες δεν θα είχαν πλέον καμία κοινωνική χρησιμότητα, διότι θα είχαν εξαφανιστεί.

9. Δημιουργία ευρωπαίων leaders
Στις 18 Μαΐου 2020, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της συμφωνίας μεταξύ Γαλλίας – Γερμανίας για το μέλλον της Ευρώπης, η Καγκελάριος Angela Merkel παρουσίασε τις προκλήσεις της Νέας Ευρώπης: “Θα προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε ευρωπαϊκούς Leaders. Στο παρελθόν εφαρμόσαμε ένα δίκαιο ανταγωνισμού επικεντρωμένο περισσότερο στο εσωτερικό της Ευρώπης. Αντίθετα, η Νότια Κορέα, η Κίνα, οι Η.Π.Α. στοιχηματίζουν στη δημιουργία παγκόσμιων Leaders… Οφείλουμε να έχουμε το κουράγιο να ιδρύσουμε leaders σε παγκόσμιο επίπεδο και αυτό θα κάνουμε”. Η αποφασιστικότητα της Καγκελάριου προσκρούει ωστόσο σε ισχυρές ευρωπαϊκές συνθήκες. Ήδη υπάρχει το ναυάγιο συγχώνευσης μεταξύ Alstom και Siemens. Ακόμη μερικά “μικρά κράτη” δεν έχουν καμία επιθυμία να δουν τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες να παίρνουν τη μερίδα του λέοντος μέσα στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταλαβαίνει το πρόβλημα, αλλά δεν τάσσεται με την Γάλλο-Γερμανική συμφωνία. Αντί να δημιουργήσουμε ευρωπαϊκούς leaders, καλύτερα να εμποδίσουμε τους εξωκοινοτικούς leaders που διαστρεβλώνουν την αγορά.
Η Επιτροπή με προσεκτικά βήματα δημιούργησε ένα “άσπρο βιβλίο” όπου έθεσε τις προτάσεις της για διαβούλευση μέχρι τις 23 Σεπτεμβρίου, το οποίο μπορεί να καταλήξει σε μια πρόταση ντιρεκτίβας το 2021. Μέχρι τότε, η Ευρώπη “βιάζεται αργά”.