Αννα Διαμαντοπούλου
Πρόοδος και ειρήνη για τον 21ο αιώνα – Συνομιλώντας με τον Μάκη Προβατά
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2020, σελ. 317
Eνα ενδιαφέρον και επίκαιρο βιβλίο εξεδόθη πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη στο οποίο η πρώην υπουργός του ΠΑΣΟΚ και επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης κα Άννα Διαμαντοπούλου συνομιλώντας με το κ. Μάκη Προβατά εκθέτει τις απόψεις της για τις σύγχρονες πρωτόγνωρες προκλήσεις και διλλήματα που αντιμετωπίζουν η Ελλάδα, η Ευρώπη και η παγκόσμια κοινότητα τον 21ο αιώνα και προτείνει τους πλέον ενδεδειγμένους, κατά τη γνώμη της, τρόπους αντιμετώπισης τους. Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς η Άννα Διαμαντοπούλου σαν στέλεχος του ΠΑΣΟΚ ανέλαβε κρατικές θέσεις σε νεαρή ηλικία τη δεκαετία του ’80, αργότερα διετέλεσε μέλος του Ελληνικού κοινοβουλίου, υπουργός κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ καθώς και επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θεωρούντο δε μαζί με τον πρώην πρωθυπουργό κ. Κώστα Σημίτη σαν εκπρόσωποι της εκσυγχρονιστικής τάσης του ΠΑΣΟΚ ενώ και σήμερα παρεμβαίνει στα πολιτικά δρώμενα της χώρας μέσω του δικτύου για τη μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη το οποίο ερευνά και καταθέτει τις προτάσεις του για τα σύγχρονα και σημαντικά προβλήματα της χώρας. Η συνομιλία της πρώην επιτρόπου της Ε.Ε. με το Μάκη Προβατά δομείται σε επτά κεφάλαια ως εξής:
1. Πρόοδος και Ειρήνη,
2. Μεταφορά πλούτου από τη δύση στην Ανατολή,
3. Τέταρτη βιομηχανική επανάσταση,
4. Προσφυγικό-μεταναστευτικό,
5. Νέες μορφές απειλών και ασφάλεια,
6. Η πολιτική στις αρχές του 21ου αιώνα, Λέξεις και πράξεις, και
7. Ελλάδα: Διαδρομές στο παρελθόν και στο μέλλον.
Με αναφορά τη πρώτη ενότητα του βιβλίου η Πρώην Υπουργός του ΠΑΣΟΚ θεωρεί ότι τα πλέον σημαντικά πεδία στα οποία θα πρέπει να επικεντρωθεί η προσοχή μας είναι
Α) Η μεταφορά τεχνολογίας και πλούτου από τη δύση στην Ανατολή,
Β) Η κλιματική αλλαγή,
Γ) Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, και
Δ) Τα ζητήματα ασφάλειας.
Θεωρώντας ότι η οικονομική συνεργασία μεταξύ των χωρών του πλανήτη και η ένταξη τους σε ομάδες αποτελεί σήμερα μία πραγματικότητα, εκτιμά ότι το παράδειγμα της Ε.Ε. παραμένει ελκυστικό. Πιστεύει ότι για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. ισχύει το δίλλημα “ισχυρή Ευρώπη ή χάος” θεωρώντας ότι μέσα από την (ατελή έστω) συνεργασία δημιουργείται ένας παγκόσμιος κολοσσός που ανταγωνίζεται τους άλλους και προστατεύει τα μέλη του. Εκτιμά δε ότι χώρες που έχουν ανοικτές κοινωνίες και οικονομίες επιτυγχάνουν καλύτερες επιδόσεις και ευημερούν περισσότερο σε σχέση με εκείνες που είναι κλειστές και εσωστρεφείς. Στην επόμενη ενότητα του βιβλίου που αφορά τη μεταφορά πλούτου από την δύση στην Ανατολή η Αν. Διαμαντοπούλου αναφέρει ότι πριν από το 15ο αιώνα η δύση δεν ήταν πιο πλούσια από την Ανατολή. Τη περίοδο αυτή άρχισε να μετασχηματίζεται συνεχώς και μετά τη βιομηχανική επανάσταση το 18ο αιώνα κυριάρχησε στο πλανήτη. Σήμερα ο πλούτος επιστρέφει στην Ανατολή και πολλοί εκτιμούν ότι μετά το 2025 το κέντρο βάρους του παγκόσμιου πλούτου θα βρίσκεται στην Ανατολή όπως συνέβαινε και πριν από κάποιους αιώνες στο οποίο συμφωνεί και ο καθηγητής Ν. Φέργκιουσον (1). Στα πλαίσια αυτά η μεσαία τάξη στις δυτικές κοινωνίες συμπιέζεται ενώ στην Ανατολή μεγεθύνεται. Ταυτόχρονα το κοινωνικό κράτος στην Ευρώπη, όπως το ξέραμε μέχρι σήμερα, απειλείται σοβαρά. Η πρώην Υπουργός παιδείας θεωρεί ότι η ανάληψη ατομικής ευθύνης και η κουλτούρα επηρεάζουν τη πορεία και την ευημερία μιας κοινωνίας. Πιστεύει ότι η προτεσταντική ηθική, η οποία έχει επηρεάσει τη δύση, αλλά και η φιλοσοφία του Κομφούκιου που επικρατεί στην Ανατολή θεωρούν σημαντική την αποδοχή της ατομικής ευθύνης. Αντίθετα η Ελληνική κοινωνία και κουλτούρα δίδουν δευτερεύουσα σημασία στην ατομική ευθύνη αναζητώντας άλλους υπεύθυνους για τα όποια δεινά υφιστάμεθα χωρίς να εστιάζει στην όποια δικιά μας ευθύνη/λάθη. Καθώς τον 21ο αιώνα η Κίνα αποκτά ηγεμονικό ρόλο στο πλανήτη και δεδομένου ότι το πολιτικό και κοινωνικό της σύστημα είναι διαφορετικό από το δυτικό η Αν. Διαμαντοπούλου θεωρεί ότι μόνο με κοινά αποδεκτούς θεσμούς παγκόσμιας διακυβέρνησης θα μπορούσαν να διευθετηθούν οι όποιες τριβές/συγκρούσεις προκύπτουν με την αλλαγή των ισορροπιών στο πλανήτη. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στη τρίτη ενότητα του βιβλίου στη 4η βιομηχανική επανάσταση που βιώνουμε σήμερα. Στον 21ο αιώνα, αναφέρει η πρώην επίτροπος της Ε.Ε., οι βαθιές επιστημονικές/τεχνολογικές αλλαγές σε πολλούς τομείς θα αλλάξουν ριζικά τη κοινωνία και την οικονομία δημιουργώντας νέες σχέσεις/ισορροπίες μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Η προσαρμογή στις νέες ραγδαία μεταβαλλόμενες συνθήκες, που αποτελεί προϋπόθεση για την επιβίωση και την ευημερία των χωρών και δεν αφορά μόνο τις ανθρώπινες κοινωνίες ή τους οικονομικούς-τεχνολογικούς οργανισμούς (2), απαιτεί ριζικές μεταβολές/μεταρρυθμίσεις στο κράτος το οποίο θα πρέπει να προσφέρει κατάλληλες υπηρεσίες στους πολίτες διαφορετικές από εκείνες που προσέφερε το παραδοσιακό κοινωνικό κράτος στη Δυτική Ευρώπη μεταπολεμικά. Για να αποφευχθεί η αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ εχόντων και μη-εχόντων στη νέα ψηφιακή εποχή που ζούμε απαιτείται η παροχή των κατάλληλων γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων στους νέους όπου κυρίαρχο ρόλο σήμερα έχουν η επίλυση σύνθετων προβλημάτων, η κριτική σκέψη και η δημιουργικότητα. Με αναφορά στην επόμενη ενότητα για το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα η Αν. Διαμαντοπούλου εκτιμά ότι είναι πολύ πιθανόν στο μέλλον να αντιμετωπίσουμε αυξημένες προσφυγικές ροές είτε λόγω πολεμικών συγκρούσεων ή λόγω κλιματικής αλλαγής. Με αναφορά το γεγονός ότι “η Αφρική γεννάει ενώ η Ευρώπη γερνάει” παραθέτει την άποψη του τέως προέδρου της Νιγηρίας ο οποίος αναφέρει ότι «η ανάπτυξη της Αφρικής είναι προϋπόθεση για την Ειρήνη και τη κοινωνική συνοχή στην Ευρώπη αλλιώς εκατ. απελπισμένων Αφρικανών θα κινούνται με κάθε μέσο προς τη Μεσόγειο». Επισημαίνει το γεγονός ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες ενώ ενισχύουν την οικονομία των Ευρωπαϊκών χωρών ταυτόχρονα αυξάνουν το φόβο στις Ευρωπαϊκές κοινωνίες τονίζοντας την ανάγκη αφομοίωσης τους αντί της δημιουργίας χωρικών και πολιτιστικών γκέτο. Εκφράζει πάντως τους φόβους της ότι η μη επίλυση του προσφυγικού/μεταναστευτικού θα μπορούσε να οδηγήσει σε διάλυση της Ε.Ε. ή και σε πολέμους ακόμη. Η πέμπτη ενότητα του βιβλίου αναφέρεται στις νέες μορφές απειλών και στην ανάγκη της ασφάλειας. Η πρώην Υπουργός του ΠΑΣΟΚ θεωρεί σαν νέες μορφές απειλών την απειλή του ξένου και την απώλεια της Εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας, τη τρομοκρατία και τη πιθανότητα διαρροής προσωπικών δεδομένων στο νέο ψηφιακό κόσμο. Τονίζει τη σημερινή πολιτική της Ε.Ε. για τα ψηφιακά δικαιώματα των πολιτών ενώ θεωρεί αναγκαία την ύπαρξη διεθνικών οργανισμών για τη ρύθμιση του διαδικτύου καθώς αυτό δεν μπορεί να αφεθεί στο αόρατο χέρι των αγορών. Με αναφορά την αλλαγή της στρατηγικής των ΗΠΑ σήμερα θεωρεί ότι η μόνη στρατηγική συμμαχία για την Ελλάδα είναι η Ε.Ε. Η επόμενη -έκτη- ενότητα της συνομιλίας πραγματεύεται τη πολιτική στις αρχές του 21ου αιώνα. Η Αν. Διαμαντοπούλου αναφέρει ότι το δίλλημα “αριστερά ή δεξιά” (3) που κυριάρχησε τον 20ο αιώνα σήμερα μετατρέπεται σε “και αριστερά και δεξιά” όπου οι όποιες πολιτικές διαφορές (μεταξύ αριστερών και δεξιών κομμάτων) αμβλύνονται και κυριαρχεί η μεταξύ τους συναίνεση σε πολλά θέματα. Θεωρεί ότι ο λαϊκισμός που γνωρίζει άνθηση σήμερα δεν προσφέρει λύσεις στα σύνθετα και πολύπλοκα προβλήματα της εποχής, απευθυνόμενος στο θυμικό των πολιτών και δημιουργώντας τεχνητούς εχθρούς, ενώ οι έννοιες πρόοδος και συντήρηση γίνονται διαφορετικά αντιληπτές σε σχέση με το παρελθόν δυσκολεύοντας τη κατηγοριοποίηση των πολιτικών σαν προοδευτικές ή συντηρητικές. Θεωρεί ότι πολλά έχουν αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν καθώς τον 20ο αιώνα το δίδυμο σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός αποτελούσαν το ζευγάρι ευημερίας στην Ε.Ε. (3). Στη τελευταία έβδομη ενότητα του βιβλίου με τίτλο Ελλάδα: διαδρομές στο παρελθόν και στο μέλλον γίνεται αναφορά στη συνύπαρξη στοιχείων από την Ανατολή και τη δύση στη κουλτούρα του Έλληνα και της ανάγκης να δούμε με πιο ορθολογική ματιά τις σχέσεις μας με τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Η Αν. Διαμαντοπούλου θεωρεί αναγκαίο αφ’ ενός να τεθεί το “κέντρο” στο κέντρο των εξελίξεων ενώ εφιστά τη προσοχή στην ανάγκη δημιουργίας ενός νέου “Εθνικού σχεδίου” ικανού να εμπνεύσει/στρατεύσει τους πολίτες για τη πραγματοποίηση των μεγάλων μεταρρυθμίσεων που έχει ανάγκη η Ελλάδα.
Συνοψίζοντας, στο σύντομο αυτό κείμενο, τα βασικά σημεία των απόψεων της Αν. Διαμαντοπούλου όπως παρουσιάζονται στη συνομιλία της με το Μάκη Προβατά θα μπορούσαν να επισημανθούν:
Α) Η προσήλωση της στην Ενωμένη Ευρώπη,
Β) Η πίστη της στη δημιουργία υπερεθνικού/ων οργανισμού/ών αναγκαίων για τη ρύθμιση των αγορών, των διεθνών σχέσεων και του διαδικτύου τη περίοδο των παγκόσμιων τεκτονικών αλλαγών που βιώνουμε σήμερα καθώς ο πλούτος και η δύναμη μετατοπίζονται από τη δύση στην Ανατολή,
Γ) Η ανάγκη προσαρμογής στις μεγάλες αλλαγές που φέρνει η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση,
Δ) Η ανάγκη αντιμετώπισης του προσφυγικού/μεταναστευτικού μέσω αλλαγής παραδείγματος,
Ε) Η αντίθεση της στον (δεξιό και αριστερό) λαϊκισμό,
ΣΤ) Η υπόδειξη της να μετατραπούμε από κλειστή σε ανοικτή κοινωνία και η διαπίστωση της ότι η τάση που έχουμε να μην αναλαμβάνουμε την ατομική ευθύνη αλλά να θεωρούμε τους άλλους υπεύθυνους για τα λάθη/δεινά/αποτυχίες μας δεν μας βοηθά να τα διορθώσουμε/ξεπεράσουμε,
Ζ) Η ανάγκη επίτευξης συναινέσεων μεταξύ πολιτικών χώρων που παλαιότερα είχαν αντιπαλότητα, και
Η) Η ανάγκη για να τεθεί το “κέντρο” στο κέντρο των εξελίξεων και της δημιουργίας ενός “Εθνικού σχεδίου” γενναίων μεταρρυθμίσεων στη χώρα.
Το βιβλίο αυτό είναι ενδιαφέρον και χρήσιμο στην εποχή των μεγάλων αλλαγών που ζούμε καθώς παρουσιάζει τις απόψεις/προτάσεις για τα προβλήματα του 21ου αιώνα μιας Ελληνίδας πολιτικού της κεντροαριστεράς η οποία ήταν/είναι ενεργή τις τελευταίες 4 δεκαετίες στα πολιτικά δρώμενα της χώρας μας αλλά και της Ε.Ε.
(1) Νέιλ Φέργκιουσον (1964- ), Διακεκριμένος καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Harvard, ΗΠΑ και στο London School of Economics, Αγγλία. Στο βιβλίο του “Πολιτισμός, Η δύση και οι άλλοι” θεωρεί ότι σήμερα φαίνεται να τερματίζεται η κυριαρχία της δύσης στο πλανήτη η οποία διήρκεσε περίπου 5 αιώνες.
(2) Κάρολος Δαρβίνος (1809-1882), Ανέπτυξε τη θεωρία της φυσικής επιλογής των ειδών στην εξέλιξη σύμφωνα με την οποία δεν επιβιώνουν (στις μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος) οι πιο δυνατοί ή ευφυείς οργανισμοί αλλά εκείνοι που είναι ικανότεροι να προσαρμοστούν.
(3) Νορμπέρτο Μπόμπιο (1909-2004), Ιταλός φιλόσοφος, πολιτικός και Ακαδημαϊκός. Συγγραφέας μεταξύ άλλων και των έργων “Αριστερά και δεξιά” και “Ισότητα και ελευθερία” τα οποία επηρέασαν την κεντροαριστερά (και) στη χώρα μας.
