Από το περιθώριο στη θεοποίηση: Μια σύντοµη µατιά στο θέµα της σύγχρονης σχολικής βίας!

Άφησα να καταλαγιάσει ο απόηχος της εορτής των τριών Ιεραρχών, εορτή της Παιδείας ή των Γραµµάτων(;), για να προσπαθήσω να εκφράσω την αγωνία µου, αλλά και πολλών από τους αναγνώστες µας, που απορούν πώς είναι δυνατόν να φωλιάζει στην τοπική µας κοινωνία τόσο µεγάλη σχολική και κοινωνική βία.

Τα περιστατικά βίας, το τελευταίο διάστηµα, ιδιαίτερα εντός των σχολικών µονάδων, θα µπορούσα να πω ότι είναι καθηµερινά, εκτός από αυτά που δεν φτάνουν στη δηµόσια σφαίρα και πολλές φορές τα κρύβουµε.

Εκείνο που έφερα στο νου µου ήταν η προσωπικότητα ενός συµµαθητή µου (1975), ο οποίος ξεπερνούσε πολλές φορές τα όρια, προσπαθούσε µε τον τρόπο του να φαίνεται –δεν είχε κι άλλο τρόπο- δηµιουργώντας καταστάσεις επικίνδυνες και για τον ίδιο και για την Οµάδα. Η Οµάδα όµως τελείως αυθόρµητα δεν αντιδρούσε εναντίον του για να υπάρχει συνέχεια, αλλά η Οµάδα-αγέλη τον έβαζε από µόνη της µε τη συµπεριφορά της στο περιθώριο. Σήµερα τα πράγµατα άλλαξαν. Εκπλήσσοµαι που η παραβατικότητα αρχίζει να «θεοποιείται» και ο παραβατικός-µαθητής ή η Οµάδα να τυγχάνει εκτιµήσεως (αφού δηµιουργεί φοβικές καταστάσεις) και «µαγκιά», διεκδικώντας ό,τι θέλει, όποτε θέλει, από όποιον θέλει. Αυτοί είναι οι «λεβέντες» της Κρήτης µας;

Είναι αλήθεια ότι τα σηµερινά παιδιά έχουν πολύ πιο βίαια ερεθίσµατα από ότι στο παρελθόν, αλλά και εµείς οι ενήλικες έχουµε γίνει περισσότερο βίαιοι. Ως γονείς αφήνουµε τα παιδιά µας ελεύθερα στο σπίτι και δεν είµαστε πάντα δίπλα τους για να τα εξηγήσουµε τη βίαιη εικόνα που βλέπουν σε ένα βίντεο ή στο παιχνίδι στο κινητό, ενώ εµείς απολαµβάνουµε το δείπνο µας εκτός σπιτιού. Το πιθανότερο είναι τα παιδιά αυτά να ενσωµατώνουν πλήρως τη βία και να εκφράζονται µε επικίνδυνο τρόπο στο σχολείο, στο σπίτι, στις αθλητικές δραστηριότητες και εµείς απλώς να απορούµε «µα δεν βγήκε από το σπίτι»! Μπορεί να µην βγήκε από το σπίτι µας, αλλά ταξιδεύει σε Χώρες και µέρη µακρινά µε ένα µικρό iPhone στο χέρι. Το ανησυχητικό είναι ότι ως γονείς δεν θεωρούµε τον εαυτό µας υπεύθυνο για την κατάσταση αυτή και οι ίδιοι εκφράζουµε, λεκτικά ή µη, την διαφωνία µας στους εκπαιδευτικούς, τους συµπολίτες µας, τους εργοδότες µας µε όποια µορφή βίας µάς διευκολύνει, δείχνοντας πάντα το δάκτυλο στον άλλον και ποτέ στον εαυτό µας.

Οι καταγγελίες που διαβάζουµε καθηµερινά προφανώς και είναι πολύ σηµαντικές, διότι δεν µπορούµε ούτε να υποθάλπουµε την παραβατικότητα ούτε και να «θεοποιούµε» τον κάθε «µάγκα» της παρέας, που µε το έτσι θέλω, να διεκδικεί το απάνθρωπο. Φυσικά και όπως λένε οι ειδικοί το ζητούµενο είναι να προλάβουµε πριν φτάσουµε στο κοµµάτι της καταγγελίας.

Αναρωτήθηκα όµως πως µπορούµε να γιορτάζουµε –όπως γιορτάζουµε- µία γιορτή αφιερωµένη στην παιδεία του ανθρώπου και την ίδια στιγµή το σχολικό περιβάλλον να νοσεί από την ίδια την παιδεία (απούσα) τόσο πολύ που να χρειάζεται άµεση θεραπεία. Πού να επικεντρώσει κανείς το πρόβληµα; Στον εκπαιδευτικό, στους γονείς, στην έλλειψη ψυχολόγων, στην κοινωνία; Όλα µαζί; Ίσως!
Μερικά πράγµατα δεν µπορεί να τα µάθει κανείς µόνο στο σχολείο. Η οικογένεια είναι η βάση. Μέσα στην οικογένεια µαθαίνουµε την ενσυναίσθεση, τον σεβασµό στον άλλον, τη σχέση αγάπης. Λεκτικοποίηση το µυστικό. Επικοινωνία… µιλάµε και εκπαιδεύουµε συναισθηµατικά τα παιδιά µας («σφουγγάρι» ο νέος, για να θυµηθώ την έκφραση ενός καθηγητή µου). Για την αντιµετώπιση του σχολικού εκφοβισµού βασικός πυλώνας είναι το σχολείο, αλλά και η οικογένεια. Και οι ψυχολόγοι βοηθούν. Αλλά ψυχολόγος περιφερόµενος δεν είναι αρκετός από µόνος του, αφού θα πρέπει να συνεργάζονται µε τους καθηγητές και εν συνεχεία οι καθηγητές µε τους γονείς, οι οποίοι δεν επιθυµούν να συνεισφέρουν στις δυσκολίες των παιδιών τους.

Κι εδώ τα επιµορφωτικά σεµινάρια παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο. Μπορούν και πρέπει να γίνονται σε γειτονιές, σε δήµους, στις περιφέρειες, σε σχολεία, από επιµελητήρια –η ζωή δεν είναι µόνο οικονοµία- να µάθουν τα παιδιά τι σηµαίνει ενδοοικογενειακή βία, τι σηµαίνει σεξουαλική κακοποίηση, να µπορέσουν να σπάσουν τη σιωπή, γιατί ο κοινός παρονοµαστής σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι η ντροπή. Γιατί δυστυχώς, ακόµη και σήµερα υπάρχει αυτή η νοοτροπία ότι θύτης και θύµα έχουν συνενοχή. ∆εν θα ήταν µία επιµορφωτική διδασκαλία σε κοπέλες να δουν την εξαιρετική κινηµατογραφική ταινία «Η ΦΟΝΙΣΣΑ» και να κάνουν διάλογο για το σήµερα; Το ίδιο δεν θα µπορούσε να συµβεί µε αγόρια και εστιάσουν το διάλογο στις ανθρώπινες ευαισθησίες;

Είµαι βέβαιος ότι γίνονται και ίσως πολλά περισσότερα. Αλλά το σχολείο για τα αγόρια και τις κοπέλες σταµατά, εδώ και χρόνια στην Ά Λυκείου. Έχουµε εξαντλήσει όλες τις δυνάµεις µας, αλλά ξεχάσαµε τον άνθρωπο! Παρακολουθούσα πρόσφατα (31-01-2024) την ενδιαφέρουσα διάλεξη του καθηγητή Αντωνίου Κωνσταντάρα, µε θέµα «Από την ευέλικτη µάθηση και την εκπαιδευτική ροµποτική στην Τεχνητή Νοηµοσύνη», την οποία διοργάνωσε το Γραφείο Νεότητας της Ιεράς Μητροπόλεως Κυδωνίας και Αποκορώνου (αξίζει να την παρακολουθήσει κανείς στο youtube), και έβλεπα από τη µία την εικόνα των Τριών Ιεραρχών και από την άλλη τις διαφάνειες µε τα νέα ροµπότ και τις δυνατότητές τους. Αναλογίστηκα ΠΩΣ κατάφεραν τον τέταρτο αιώνα να κάνουν αυτό που σήµερα είναι ζητούµενο: τη «σύνθεση»… γιατί είναι τόσο δύσκολο στην εποχή µας να µπορούν τα παιδιά µας να συνθέτουν µε τόση γνώση στα χέρια τους (βλ. όλη την προβληµατική της διδασκαλίας STEAM) και να µην µπορούµε να βρούµε την βασική έννοια της σχέσης –όχι της σχάσης– µεταξύ των ανθρώπων.

Ένα ροµπότ απήντησε ότι «λατρεύει να βιώσει το άγνωστο», δηλαδή να ζήσει σε ένα άλλο πλανήτη, όταν ο άνθρωπος σήµερα έχει εξερευνήσει µόνο το 12% του πλανήτη µας και παραµένει άγνωστο το υπόλοιπο του σύµπαντος κόσµου! Τρόµαξα όταν ο ίδιος το εισηγητής είπε «τροµάζω» µε την εξέλιξη αυτή των Νέων Τεχνολογιών, αλλά προσπαθεί. Εµείς γιατί δεν τροµάζουµε µε την πορεία αυτή της Παιδείας µας και της Κοινωνίας µας;
Είναι αλήθεια ότι ριζικές αλλαγές επιβάλλονται µε τον χαρακτήρα του αναπόφευκτου. Όποιος αρνείται να προσαρµοσθεί στις εξελίξεις καταδικάζει τον εαυτό του σε περιθωριοποίηση, αν όχι και σε αφάνεια. Η ιστορία µας το διδάσκει αυτό.

Ακόµη και Κράτη εξαφανίζονται όταν «δεν προλαβαίνουν το τραίνο», κατά τη γνωστή ρήση. Τα σηµερινά παιδιά µας είναι ανυπόµονα (περιµένουν το άνοιγµα µιας ιστοσελίδας 1,7 δευτερόλεπτα ΜΟΝΟ) και «γκουγκλάρουν» σε ένα κόσµο που η πληροφορία είναι καλυµµένη, κρυµµένη, ίσως και να µην υπάρχει! ∆εν έχουν ενσυναίσθηση, δεν κατανοούν έννοιες και όλο αυτό το βάρος µετατρέπεται από σοφία σε σκέτη βία!
Η εορτή των τριών Ιεραρχών µπορεί να είναι µία ευκαιρία για να εξάρουµε την επικαιρότητά τους, την προσφορά τους στα γράµµατα, σε µία εποχή, όπου η παιδεία έχει καταστεί πεδίο συνεχών χρονικών µεταρρυθµίσεων και ατελείωτων πειραµατισµών και να απαντήσουµε στο απλό ερώτηµα ΠΩΣ µπορούµε να έχουµε µια πιο ανθρώπινη κοινωνία.

Για να απαντήσουµε όµως στο ερώτηµα «τι είδους παιδεία χρειαζόµαστε σήµερα», θα πρέπει να απαντήσουµε πρώτα στο ερώτηµα «τι είδους κοινωνία επιθυµούµε να έχουµε αύριο». Εκπαίδευση-Εκκλησία-Κοινωνία είναι έννοιες αλληλοεξαρτώµενες. Όλοι συµφωνούµε ότι η εκπαίδευση δεν είναι πολυτέλεια: είναι θέµα επιβίωσης µίας κοινωνίας. Και σε αυτό συµβάλλουµε όλοι. Το ερώτηµα, λοιπόν, είναι µε ποιο τρόπο προετοιµάζουµε τους µαθητές µας, ώστε να µπορέσουν να αντιµετωπίσουν τις απρόβλεπτες προκλήσεις του αύριο. Να µάθουν να χρησιµοποιούν τη γνώση µε τέτοιο τρόπο που θα απαντούν στο ΠΩΣ της καθηµερινότητας της ζωής τους. Ο εκπαιδευτικός του 21ου αιώνα πρέπει να µάθει τον µαθητή ΠΩΣ να αξιοποιεί τη γνώση και να αναπτύσσει ο µαθητής την ικανότητα να κατανοεί, να ερµηνεύει, να δηµιουργεί και να επικοινωνεί µέσα από αυτήν (τη γνώση), αλλά το βασικότερο να του µάθει τι σηµαίνει άνθρωπος πριν αρχίσει να ψάχνει τον µετ-άνθρωπο!

Μήπως όµως πρέπει να προβληµατιστούµε και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενόψει των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, για τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, ώστε η Ευρωπαϊκή Ένωση να παραµείνει χώρος δηµοκρατίας και κοινωνικής δικαιοσύνης και ευθύνης; Αλλά αυτό θα το ερώτηµα θα το απαντήσουµε σε ένα επόµενο άρθρο µας…